ŚWIĘTA STUDZIENKA
| (Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File: | + | [[File:Święta_Studzienka.JPG|thumb|Święta Studzienka, 1601, fragment planu Friedricha Berndta (od lewej z zaznaczoną obecną ul. Traugutta)]] |
| − | '''ŚWIĘTA STUDZIENKA''' (Heiligenbrunn), także Studzienka, Zielona Studzienka i Zielony Dwór (Grün-Hof). Osada podmiejska należąca w XIX | + | [[File: Święta_Studzienka_1660.jpg |thumb| Potok Studzieniecki wypływający ze źródełka w Świętej Studzience, 1660, Anthony Waterloo]] |
| + | [[File:Święta_Studzienka.jpg|thumb|Dwór Świętej Studzienki (po lewej), Matthaeus Deisch, 1761–1765]] | ||
| + | [[File:3_Swięta_Studzienka.jpg|thumb|Święta Studzienka, widok z [[KRÓLEWSKIE WZGÓRZE | Królewskiego Wzgórza]], akwarela [[RANDT AUGUST LOBEGOTT, kupiec, malarz–amator | Augusta Lobegotta Randta]] z 1854 wedle rysunku z 1825]] | ||
| + | [[File:4_Swieta_Studzienka.jpg|thumb|Święta Studzienka, widok na dwór, akwarela [[RANDT AUGUST LOBEGOTT, kupiec, malarz–amator | Augusta Lobegotta Randta]] z 1853 wedle rysunku z 1826]] | ||
| + | |||
| + | '''ŚWIĘTA STUDZIENKA''' (Heiligenbrunn), także Studzienka, Zielona Studzienka i Zielony Dwór (Grün-Hof). Osada podmiejska należąca w XIX wieku do okręgu urzędowego [[SUCHANINO | Suchanino]], obecnie w granicach dzielnicy [[WRZESZCZ | Wrzeszcz]] ([[ADMINISTRACYJNY PODZIAŁ I TERYTORIALNY ROZWÓJ GDAŃSKA | administracyjny podział]]). Wedle legendy swoją nazwę zawdzięczała źródłu, które podobno miało cudowne właściwości przywracania wzroku (wypływający z niego tzw. niekiedy Potok Studzieniecki uchodzi do [[POTOK KRÓLEWSKI | Potoku Królewskiego]]). <br/><br/> | ||
| + | Od połowy XV wieku w części własność rodziny Bischofów, między innymi burmistrzów gdańskich [[BISCHOF PHILIP (I), burmistrz Gdańska | Philipa I]] i [[BISCHOF PHILIP (II), burmistrz Gdańska | Philipa II]] oraz dalszych przedstawicieli rodziny (ostatnim w 1616 był Albrecht Bischof). Druga część wsi, wraz z Wrzeszczem, od 1549 pozostawała w posiadaniu burmistrza [[GIESE TIEDEMANN (III), burmistrz Gdańska | Tiedemanna Giesego]], następnie jego syna, także burmistrza, [[GIESE CONSTANTIN, burmistrz Gdańska | Constantina]] i jego z kolei syna, rajcy Salomona (1590–1651). W XVI wieku działała tu cegielnia, w XVII wieku także karczma "Pod Dwoma Dzikusami" (na skrzyżowaniu obecnych ulic Traugutta i Do Studzienki). Począwszy od XVI wieku osada zaczęła przekształcać się w letnią rezydencję patrycjuszowską, której pozostałością jest zespół dworsko-ogrodowy przy St. Michaelsweg 27 i Am Heiligenbrunn 8 (obecna ul. Traugutta 94). <br/><br/> | ||
| + | W 1675 miał tu swój majątek bogaty gdański rzemieślnik, mistrz krawiecki Jost Feige (ochrzczony 18 XII 1644 w [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]]), syn przybyłego z Waldkapel w Hesji mistrza krawieckiego także imieniem Jost, od 21 IX 1641 posiadającego rzemieślnicze [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]], które odnowił po ojcu 18 VI 1671 jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1680 w posiadaniu rodziny Tympff: Thomasa (zm. 19 III 1690, pochowany w kościele NMP), jego syna Andreasa (chrzest 6 IX 1668 – pochowany 2 X 1703) i wnuka Thomasa (chrzest 28 VIII 1692 – pochowany 26 VIII 1735), którego wdowa Elisabeth z domu Eschbach z trzema synami w 1770 sprzedała majątek Ernstowi Bogusławowi von Krockow (1693–1773), dziedzicowi m.in. także Małego Kacka. W XIX wieku wśród właścicieli tej posiadłości odnotowani zostali m.in. Cornelius Focking (1785–1839) i Philipp Jakob Albrecht (1792–1851), a w 1. połowie XX wieku: w latach 1908–1934 piwowar Heinrich Barczewski (1867–1927; [[BROWARY | browary]]) i jego potomkowie, 1934–1937 Heimverein des Vereins Deutscher Studenten zu Danzig (Niemiecki Związek Studentów w Gdańsku), 1938–1940 Kurt Konsorski, właściciel fabryki cukierków ([[BALTIC, fabryka czekolady | Baltic, Schokoladen- und Zuckerwarenfabrik]], [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]]). <br/><br/> | ||
| + | Na granicy z [[KRÓLEWSKA DOLINA | Królewską Doliną]] powstał [[ZAKŁAD DLA NIEWIDOMYCH IM. WILHELMA I AUGUSTY | Zakład dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty]] (ul. Do Studzienki 38), otwarty 1 VII 1886, istniejący do 1945. Po II wojnie światowej budynek instytutu został przejęty przez [[GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY | Akademię Medyczną w Gdańsku]]. W sąsiedztwie zabudowań dworu w 1924 przy Am Heiligenbrunn 7 (ul. Traugutta 109) założono wytwórnię wody mineralnej (spółka z o.o., Heiligenbrunner Quelle GmbH), wykorzystującą wodę z miejscowego źródła, bogatą w jod i bor. Od lat 50. XX wieku wytwórnia, niewykorzystana, pozostawała w posiadaniu PSS Społem. W 1970 roku decyzja Wydziału Architektury Prezydium Miejskiej Rady Narodowej o przejęciu miejsca pod zabudowę mieszkalną wywołała dyskusję o wartościach źródła. Odwierty prowadziło Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne z Gdańska; ekspertyzy między innymi z [[POLITECHNIKA GDAŃSKA | Politechniki Gdańskiej]] (PG) i Instytutu Balneoklimatycznego z Poznania wykazały pewne zmineralizowanie wody, nadającej się do produkcji wody stołowej. W 1973 Wojewódzka Rada Narodowa wyraziła zgodę na rozpoczęcie produkcji przez Wytwórnię Wód Gazowych „Społem”. Z powodu postawienia domów studenckich PG wytwórnię wybudowano w nowym miejscu (ul. Traugutta 90), doprowadzając wodę ze źródła stumetrowym rurociągiem. W 1975 wybudowano studnię o 108 m głębokości, sprowadzono specjalną aparaturę (między innymi myjnię butelek). Zakład uruchomiono w 1976. Pracująca na dwie zmiany (16 godzin na dobę) linia produkcyjna dawała dziennie 40 tysięcy butelek (co stanowiło 10% wydajności źródła) wody „Gdańszczanka” (o siedmiu smakach). Produkowano też „Polo-coktę” i oranżadę, od 1977 „Tonic Water”. Po 1989 zabudowania wytwórni opuszczone, popadające w ruinę. <br/><br/> | ||
| + | W połowie XVIII wieku wzniesiono późnobarokowy dwór o dziesięcioosiowej elewacji i trójczłonowej bryle; korpus główny jest dwukondygnacyjny i czteroosiowy. Wieńczy go mansardowy dach. Od wschodu przylega do niego ganek, od zachodu – taras wsparty na sześciu murowanych kolumnach. Skrzydła boczne są parterowe, ich elewacje trójosiowe, dachy mansardowe. W dachu zachowały się oryginalne lukarny. Przy schodach wejściowych zachowały się dwa bogato zdobione ornamentem okuciowym prostopadłościenne słupki, podtrzymujące metalową balustradę. Do zespołu należy także drewniana stajnia (początek XIX wieku; obecnie budynek mieszkalny), która (przebudowana) zachowała jednak oryginalne klasycystyczne elementy zdobnicze. Dwór od północy i zachodu otoczony jest tarasowym ogrodem geometrycznym, z dobrze zachowaną graniczną aleją lipową, kilkoma starymi drzewami (z XIX wieku) oraz pozostałościami groty. W 1945 częściowo wypalony budynek dworu (wraz z ogrodem) przejął Skarb Państwa. 15 X 1973 jako zespół dworsko-ogrodowy Studzienka została wpisana do Rejestru Zabytków. Od 1998 właścicielem zabytku jest Aleksandra sp. z o.o. (obecnie Europejska Fundacja Ochrony Zabytków). {{author: KR}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 08:52, 15 lis 2024
ŚWIĘTA STUDZIENKA (Heiligenbrunn), także Studzienka, Zielona Studzienka i Zielony Dwór (Grün-Hof). Osada podmiejska należąca w XIX wieku do okręgu urzędowego Suchanino, obecnie w granicach dzielnicy Wrzeszcz ( administracyjny podział). Wedle legendy swoją nazwę zawdzięczała źródłu, które podobno miało cudowne właściwości przywracania wzroku (wypływający z niego tzw. niekiedy Potok Studzieniecki uchodzi do Potoku Królewskiego).
Od połowy XV wieku w części własność rodziny Bischofów, między innymi burmistrzów gdańskich Philipa I i Philipa II oraz dalszych przedstawicieli rodziny (ostatnim w 1616 był Albrecht Bischof). Druga część wsi, wraz z Wrzeszczem, od 1549 pozostawała w posiadaniu burmistrza Tiedemanna Giesego, następnie jego syna, także burmistrza, Constantina i jego z kolei syna, rajcy Salomona (1590–1651). W XVI wieku działała tu cegielnia, w XVII wieku także karczma "Pod Dwoma Dzikusami" (na skrzyżowaniu obecnych ulic Traugutta i Do Studzienki). Począwszy od XVI wieku osada zaczęła przekształcać się w letnią rezydencję patrycjuszowską, której pozostałością jest zespół dworsko-ogrodowy przy St. Michaelsweg 27 i Am Heiligenbrunn 8 (obecna ul. Traugutta 94).
W 1675 miał tu swój majątek bogaty gdański rzemieślnik, mistrz krawiecki Jost Feige (ochrzczony 18 XII 1644 w kościele św. Piotra i Pawła), syn przybyłego z Waldkapel w Hesji mistrza krawieckiego także imieniem Jost, od 21 IX 1641 posiadającego rzemieślnicze obywatelstwo Gdańska, które odnowił po ojcu 18 VI 1671 jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1680 w posiadaniu rodziny Tympff: Thomasa (zm. 19 III 1690, pochowany w kościele NMP), jego syna Andreasa (chrzest 6 IX 1668 – pochowany 2 X 1703) i wnuka Thomasa (chrzest 28 VIII 1692 – pochowany 26 VIII 1735), którego wdowa Elisabeth z domu Eschbach z trzema synami w 1770 sprzedała majątek Ernstowi Bogusławowi von Krockow (1693–1773), dziedzicowi m.in. także Małego Kacka. W XIX wieku wśród właścicieli tej posiadłości odnotowani zostali m.in. Cornelius Focking (1785–1839) i Philipp Jakob Albrecht (1792–1851), a w 1. połowie XX wieku: w latach 1908–1934 piwowar Heinrich Barczewski (1867–1927; browary) i jego potomkowie, 1934–1937 Heimverein des Vereins Deutscher Studenten zu Danzig (Niemiecki Związek Studentów w Gdańsku), 1938–1940 Kurt Konsorski, właściciel fabryki cukierków ( Baltic, Schokoladen- und Zuckerwarenfabrik, Rada Miejska).
Na granicy z Królewską Doliną powstał Zakład dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty (ul. Do Studzienki 38), otwarty 1 VII 1886, istniejący do 1945. Po II wojnie światowej budynek instytutu został przejęty przez Akademię Medyczną w Gdańsku. W sąsiedztwie zabudowań dworu w 1924 przy Am Heiligenbrunn 7 (ul. Traugutta 109) założono wytwórnię wody mineralnej (spółka z o.o., Heiligenbrunner Quelle GmbH), wykorzystującą wodę z miejscowego źródła, bogatą w jod i bor. Od lat 50. XX wieku wytwórnia, niewykorzystana, pozostawała w posiadaniu PSS Społem. W 1970 roku decyzja Wydziału Architektury Prezydium Miejskiej Rady Narodowej o przejęciu miejsca pod zabudowę mieszkalną wywołała dyskusję o wartościach źródła. Odwierty prowadziło Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne z Gdańska; ekspertyzy między innymi z Politechniki Gdańskiej (PG) i Instytutu Balneoklimatycznego z Poznania wykazały pewne zmineralizowanie wody, nadającej się do produkcji wody stołowej. W 1973 Wojewódzka Rada Narodowa wyraziła zgodę na rozpoczęcie produkcji przez Wytwórnię Wód Gazowych „Społem”. Z powodu postawienia domów studenckich PG wytwórnię wybudowano w nowym miejscu (ul. Traugutta 90), doprowadzając wodę ze źródła stumetrowym rurociągiem. W 1975 wybudowano studnię o 108 m głębokości, sprowadzono specjalną aparaturę (między innymi myjnię butelek). Zakład uruchomiono w 1976. Pracująca na dwie zmiany (16 godzin na dobę) linia produkcyjna dawała dziennie 40 tysięcy butelek (co stanowiło 10% wydajności źródła) wody „Gdańszczanka” (o siedmiu smakach). Produkowano też „Polo-coktę” i oranżadę, od 1977 „Tonic Water”. Po 1989 zabudowania wytwórni opuszczone, popadające w ruinę.
W połowie XVIII wieku wzniesiono późnobarokowy dwór o dziesięcioosiowej elewacji i trójczłonowej bryle; korpus główny jest dwukondygnacyjny i czteroosiowy. Wieńczy go mansardowy dach. Od wschodu przylega do niego ganek, od zachodu – taras wsparty na sześciu murowanych kolumnach. Skrzydła boczne są parterowe, ich elewacje trójosiowe, dachy mansardowe. W dachu zachowały się oryginalne lukarny. Przy schodach wejściowych zachowały się dwa bogato zdobione ornamentem okuciowym prostopadłościenne słupki, podtrzymujące metalową balustradę. Do zespołu należy także drewniana stajnia (początek XIX wieku; obecnie budynek mieszkalny), która (przebudowana) zachowała jednak oryginalne klasycystyczne elementy zdobnicze. Dwór od północy i zachodu otoczony jest tarasowym ogrodem geometrycznym, z dobrze zachowaną graniczną aleją lipową, kilkoma starymi drzewami (z XIX wieku) oraz pozostałościami groty. W 1945 częściowo wypalony budynek dworu (wraz z ogrodem) przejął Skarb Państwa. 15 X 1973 jako zespół dworsko-ogrodowy Studzienka została wpisana do Rejestru Zabytków. Od 1998 właścicielem zabytku jest Aleksandra sp. z o.o. (obecnie Europejska Fundacja Ochrony Zabytków).
