KSIĘGARSTWO

Aktualna wersja na dzień 13:57, 20 kwi 2023

Księgarz Pierre André Penarié działający w Gdańsku w 1764-1776, na rysunku Daniela Chodowieckiego, 1773

Bernhard Lehmann (1851 Gdańsk – 1934 Gdańsk), właściciel księgarni przy ul. Koziej 11 (1897–1934), radny Gdańska (1897–1902)

Księgarnia L.G. Homanm & F.A. Weber przy Langer Markt 10 (Długi Targ), około 1910

Księgarnia Hermanna Lau przy Langgasse 71 (ul. Długa), przed 1930

Księgarnia–antykwariat Marcusa Brucksteina (1856–1930) działająca od 1903 w należącej do niego (od 1912) kamienicy przy Langer Markt 22, po 1930 prowadzili ją jego synowie Arthur i Felix, w 1939 kamienica skonfiskowana przez władze niemieckie jako mienie pożydowskie, jedna z siedzib Sparkasse der Stadt Danzig (Gdańskiej Kasy Oszczędnościowej), księgarnię przejął Hugo Schultz

Księgarnia Techniczno-Naukowa w Domu Technika, 1975

KSIĘGARSTWO, rozpowszechnianie książek (rękopiśmiennych i drukowanych) w Gdańsku należy łączyć z pierwszą biblioteką w mieście, powołaną 24 VI 1413 przy kościele Najświętszej Marii Panny ( Andreas Slommow). W tym czasie do Gdańska przybywały głównie książki rękopiśmienne o tematyce liturgicznej, prawniczej i filozoficznej.

Narodziny księgarstwa w obecnym tego słowa znaczeniu było efektem wynalazku druku. Początkowo książki do Gdańska sprowadzano przy pośrednictwie wyjeżdżających na studia zagraniczne i dzięki kontaktom handlowym. Pierwsi zawodowi księgarze pojawili się w Gdańsku pod koniec XV wieku. Czasowo przebywał w Gdańsku Ambrosius Schrotter, oferujący około 100 pozycji, których tytuły reklamował w rękopiśmiennym katalogu. Kolportażem książek w Gdańsku zajmowali się również miejscowi introligatorzy oraz drukarze, między innymi rodzina Rhode ( drukarstwo).

Zawód księgarza usamodzielnił się w XVII wieku, kiedy konkretne osoby głównie importowały książki oraz inwestowały w edytorstwo dzieł mogących przynieść zysk. Dzięki dużym kontaktom handlowym w Gdańsku można było nabyć książki zarówno z Hiszpanii czy Niderlandów, jak i Cesarstwa Rosyjskiego. Sprzedawano też czasopisma, prasę oraz kalendarze, w efekcie Gdańsk był jednym z największych ośrodków księgarskich w Rzeczypospolitej. Działali w Gdańsku tacy księgarze, jak Balthasar Andreae (wydawca słownika Nicolausa Volckmara), czy Jakob Weiss (wydawca „Polnische Novellen”).

W 1617, na podstawie zezwolenia Rady Miejskiej, działalność księgarską rozpoczął w Gdańsku Casper Förster sen. Wyspecjalizował się w rozprowadzaniu druków muzycznych, między innymi zaopatrywał w materiały nutowe królewską kapelę. W 1633 otrzymał od króla pozwolenie na prowadzenie księgarstwa na terenie całej Polski. Nawiązał stały kontakt z Antwerpią, skąd, jako jedyny w Polsce, sprowadzał katolickie publikacje. W 1637 księgarnię przejął, początkowo współpracując z ojcem, Georg Förster jr. Kolportując dzieła znanych polskich autorów, stworzył z niej jeden z największych tego typu ośrodek w ówczesnej Rzeczypospolitej. Księgarnia miała liczne filie, między innymi w Warszawie, Lublinie, Krakowie, także w Amsterdamie. W 1647 Georg Förster jr otrzymał od króla tytuł bibliofila królewskiego. Ocenia się, że podczas swojej działalności wydał w Gdańsku ponad 80 pozycji.

Wobec wzrostu wśród gdańskiego patrycjatu zainteresowań kupnem cenionych książek w 2. połowie XVII wieku zaczęto urządzać aukcje, na których sprzedawano książki z kolekcji zmarłych osób. Od XVIII wieku stałe miejsce aukcji (również i innych ruchomości) znajdowało się przy Tagnetergasse (ul. Tandeta). Organizacją aukcji zajmowali się najczęściej księgarze, zwykle publikujący drukowane katalogi oraz ogłaszający o nich informacje. Stałe stoisko sprzedające książki znajdowało się w Dworze Artusa. W 1728 swoją księgarnię przy Jopengasse (ul. Piwna) uruchomił Georg Markus Knoch, specjalizujący się w publikacjach bibliograficznych oraz polonikach (współpracujący w tym między innymi z Gotfrydem Lengnichem). Zakład przejął po nim Daniel Meissner. Od lat 80. XVII wieku w Gdańsku działała przy Langgasse (ul. Długa) filia znanej firmy drukarsko-wydawniczo-księgarskiej rodziny Waesberge. Wydawała ona między innymi historię Gdańska Reinholda Curickego. Dużą działalność księgarską w latach 1761–1805 prowadził także drukarz Daniel Ludwig Wedel.

Księgarnie 1945–1990. W latach 1945–1946 powstały w Gdańsku pierwsze po II wojnie światowej księgarnie prywatne i spółdzielcze. Ich rozwój zablokował dekret o upaństwowieniu i przejęciu przez powstałe 1 I 1950 Państwowe Przedsiębiorstwo Dom Książki. W latach następnych w Polsce i Gdańsku działały okresowo tylko małe prywatne antykwariaty, nieodgrywające roli na rynku księgarskim. Zmiany ustrojowe i systemowe z 1989 spowodowały złamanie w 1990 monopolu Domu Książki i rozpoczęcie reprywatyzacji rynku księgarskiego. Powstały księgarnie prowadzone przez osoby prawne i fizyczne, nowo założone, jak i przejęte od Domu Książki. Częste zmiany ich lokalizacji, nazw firm, jak i właścicieli, nie pozwalają na pełne przedstawienie ich dziejów w latach 1991–2010. PP MrGl