SZPITAL ŚW. GERTRUDY
(Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{web}} | {{web}} | ||
− | [[ | + | [[File: Szpital_św._Gertrudy_XV_wiek.jpg |thumb| Kaplica, szpital i cmentarz św. Gertrudy w końcu XV wieku na orientacyjnym planie rekonstrukcyjnym Gdańska autorstwa [[KLOEPPEL OTTO FERDINAND JULIUS, rektor Technische Hochschule Danzig | Ottona Kloeppela]]]] |
+ | [[File: Szpital_Gertrudy.jpg |thumb| Lokalizacja szpitala św. Gertrudy (po 1563): z lewej [[BRAMA NIZINNA | Brama Nizinna]], powyżej szpitala [[KANAŁ RADUNI | Kanał Raduni]] i [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupia Górka]]]] | ||
+ | [[File:Kościół Zbawiciela, Der Stadt Dantzigk…, 1687.JPG|thumb|Szpital św. Gertrudy (na ilustracji błędnie opisany jako kościół Zbawiciela), [[WILLER PETER, architekt, grafik, kartograf | Peter Willer]] w dziele [[CURICKE REINHOLD, historyk, sekretarz Rady Miejskiej, były patron ulicy| Reinholda Curickego]], ''Der Stadt Dantzigk…'', 1687]] | ||
+ | [[File:Szpital św. Gertrudy.JPG|thumb|Widok z [[BISKUPIA GÓRKA | Biskupiej Górki]]: na pierwszym planie zabudowania szpitala św. Gertrudy, po prawej resztki [[BRAMA ORUŃSKA | Bramy Oruńskiej]], po lewej baraki i budynek koszar przy Am Weißen Turm 1 (obecnie ul. Augustyńskiego 1), od 1922 siedziba [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskiego]], około 1898]] | ||
+ | [[File:1_Brama_Oruńska.jpg|thumb|Na pierwszym planie [[BRAMA ORUŃSKA | Brama Oruńska]], za nią [[KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA (I) | kościół Zbawiciela]] i po lewej fragment zabudowy szpitala św. Gertrudy]] | ||
+ | [[File:Gustav_Brinckman.png|thumb|Gustav Hermann Brinckman (1853–1928), kupiec, prowizor szpitala św. Gertrudy 1914, 1921, 1928]] | ||
+ | |||
+ | '''SZPITAL ŚW. GERTRUDY''' (St. Gertrauden-Hospital), założony około 1342 (albo przed 1378), przeznaczony dla podróżnych (których patronką była święta Gertruda), pierwotnie poza obszarem [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], naprzeciwko [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Bramy Długoulicznej]], po północnej stronie [[TARG SIENNY | Targu Siennego]], w miejscu zwanym w początkach XVII wieku Targiem Końskim (Rossmarkt, Pferdemarkt; w miejscu obecnych jezdni ul. Wały Jagiellońskie), przy głównym szlaku komunikacyjnym, prowadzącym do Gdańsk z południa, a także omijającym miasto od zachodu. Znajdowała się przy nim [[KAPLICA ŚW. GERTRUDY | kaplica św. Gertrudy]]. W 1520, w obliczu [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1520 ROKU | zagrożenia miasta]] przez wojska zakonu krzyżackiego, spalony profilaktycznie przez gdańszczan, wkrótce potem przez nich odbudowany. W 1537 prowizorem (świeckim przełożonym) był Vincent Anholt, szpital zamieszkiwało 10 starszych kobiet. Od 1560 zwiększono liczbę prowizorów do dwóch, od 1561 do trzech, od 1586 do czterech, zmieniających sie rotacyjnie. <br/><br/> | ||
+ | Z powodu rozbudowy umocnień [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] (budowa wałów i fos) w 1563 szpital rozebrano i przeniesiono na prawy brzeg [[KANAŁ RADUNI | Kanału Raduni]], między fosą [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starego Przedmieścia]] a obecną ul. Mostową i Traktem św. Wojciecha (do nazwy szpitala nawiązuje bastion Gertrudy). <br/><br/> | ||
+ | W 1576, podczas [[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]], nowe zabudowania ponownie zniszczono. W latach 1581–1582 ukończono budowę gmachu szpitala w postaci długiego, kalenicowego, piętrowego budynku, o konstrukcji szachulcowej, mieszczącego kaplicę (funkcjonującą do 1695) na środkowej kondygnacji oraz – nad nią i pod nią – izby dla pensjonariuszy. Środki na budowę tego nowego budynku starano się pozyskać drogą publicznej zbiórki, uzbierano jednak jedynie 643 grzywny, brakującą kwotę 2208 grzywien dołożyły władze miasta z innej zbiórki, na wykup marynarzy z niewoli tureckiej (tzw. Barbarossen-Gelder, od przezwiska dowódcy floty osmańskiej Hizira Reisa), zakończonej już po uzyskaniu wolności przez owych marynarzy. | ||
+ | W 1586 liczbę prowizorów zwiększono do czterech. Około 1620 teren szpitala powiększono od północy (w związku z przesunięciem wjazdu do miasta na wschód, do prowizorycznej bramy w bastionie Gertrudy), umieszczając tu bielnik.<br/><br/> | ||
+ | Dalszy rozwój posiadłości szpitalnych nastąpił po wybudowaniu [[BRAMA NIZINNA | Bramy Nizinnej]] (1626), gdy powiększony został o obszar między nią a zlikwidowanym wjazdem tymczasowym. Na powiększenie bielnika przeznaczono leżące naprzeciwko szpitala tereny na lewym brzegu Kanału Raduni. W latach 1769–1770 wyburzono szachulcowe zabudowania, stawiając murowane. W nieznanym czasie zmieniono pierwotne przeznaczenie zakładu, przyjmując m.in. prebendariuszy. W 1551 [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] nakazała przyjmowanie ubogich zdrowych starców. Liczba pensjonariuszy: w 1537 – 10 (wskutek złego stanu funduszy szpitala z powodu nadużyć zarządu), 1681 – 49, 1689 – 69, 1706 – 59, w XIX i 1. połowie XX wieku była stała – 63, 1928 i 1939 mieszkało w nim 56 kobiet.<br/><br/> | ||
+ | W XIX wieku szpital nie przeszedł procesu medykalizacji i nadal pełnił funkcję przytułku. Przyjmowano osoby powyżej 50. roku życia, obojga płci i wyznania chrześcijańskiego, mogące wkupić się według taryfy zależnej od wieku. Bezpłatne utrzymanie bywało wyjątkowo przyznawane zasłużonym dla szpitala lub związanego z nim [[KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA (I) | kościoła Zbawiciela]]. Bazę zakładu do 1945 stanowiły dwa budynki powstałe w latach 1769–1770, oraz trzy zbudowane po 1850; ostatni oddano do użytku w sierpniu 1883. Adresem była w połowie XIX wieku uliczka St. Gertruden Hospital 1/3, po rozebraniu [[BRAMA ORUŃSKA | Bramy Oruńskiej]], po roku 1921: Südpromenade 1/3. W roku 1537 zarządzał szpitalem 1 prowizor, 1561 – 3, 1586–1945 – 4. Zniszczony w roku 1945. {{author: ASZ}} <br/><br/> | ||
+ | {| class="tableGda" | ||
+ | |- | ||
+ | |+ Prowizorzy szpitala św. Gertrudy | ||
+ | |- | ||
+ | ! Rok | ||
+ | ! Imię i nazwisko | ||
+ | ! Zawód | ||
+ | |- | ||
+ | | 1797 | ||
+ | | [[BERENDT CARL THEODOR, kupiec, armator | Carl Theodor Berendt]] | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1817 | ||
+ | | Elisäus Stattmiller | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1839, 1858 | ||
+ | | Carl Eilhard von Frantzius (1791–1863) | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1869 | ||
+ | | [[LEMCKE KARL THEODOR HEINRICH, kupiec, radca | Karl Theodor Heinrich Lemcke]] | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1874 | ||
+ | | Johann Heinrich Hein (1813–1878) | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1884, 1897 | ||
+ | | Otto Friedrich Wendt (1828–1902) | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1908 | ||
+ | | Ernst Joseph Poschmann (1849–1908) | ||
+ | | bankowiec | ||
+ | |- | ||
+ | | span style="white-space: nowrap" | 1914, 1921, 1928 | ||
+ | | Gustav Hermann Brinckman (1853–1928) | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1935 | ||
+ | | Richard Sauerhering | ||
+ | | kupiec | ||
+ | |- | ||
+ | | 1939 | ||
+ | | Max Wilhelm Krogoll (1864–1944) | ||
+ | | przedsiębiorca | ||
+ | |- | ||
+ | | class="authorEgTab" | {{author:MrGl}} | ||
+ | |} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] |
Aktualna wersja na dzień 12:10, 23 lip 2024
SZPITAL ŚW. GERTRUDY (St. Gertrauden-Hospital), założony około 1342 (albo przed 1378), przeznaczony dla podróżnych (których patronką była święta Gertruda), pierwotnie poza obszarem Głównego Miasta, naprzeciwko Bramy Długoulicznej, po północnej stronie Targu Siennego, w miejscu zwanym w początkach XVII wieku Targiem Końskim (Rossmarkt, Pferdemarkt; w miejscu obecnych jezdni ul. Wały Jagiellońskie), przy głównym szlaku komunikacyjnym, prowadzącym do Gdańsk z południa, a także omijającym miasto od zachodu. Znajdowała się przy nim kaplica św. Gertrudy. W 1520, w obliczu zagrożenia miasta przez wojska zakonu krzyżackiego, spalony profilaktycznie przez gdańszczan, wkrótce potem przez nich odbudowany. W 1537 prowizorem (świeckim przełożonym) był Vincent Anholt, szpital zamieszkiwało 10 starszych kobiet. Od 1560 zwiększono liczbę prowizorów do dwóch, od 1561 do trzech, od 1586 do czterech, zmieniających sie rotacyjnie.
Z powodu rozbudowy umocnień Głównego Miasta (budowa wałów i fos) w 1563 szpital rozebrano i przeniesiono na prawy brzeg Kanału Raduni, między fosą Starego Przedmieścia a obecną ul. Mostową i Traktem św. Wojciecha (do nazwy szpitala nawiązuje bastion Gertrudy).
W 1576, podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym, nowe zabudowania ponownie zniszczono. W latach 1581–1582 ukończono budowę gmachu szpitala w postaci długiego, kalenicowego, piętrowego budynku, o konstrukcji szachulcowej, mieszczącego kaplicę (funkcjonującą do 1695) na środkowej kondygnacji oraz – nad nią i pod nią – izby dla pensjonariuszy. Środki na budowę tego nowego budynku starano się pozyskać drogą publicznej zbiórki, uzbierano jednak jedynie 643 grzywny, brakującą kwotę 2208 grzywien dołożyły władze miasta z innej zbiórki, na wykup marynarzy z niewoli tureckiej (tzw. Barbarossen-Gelder, od przezwiska dowódcy floty osmańskiej Hizira Reisa), zakończonej już po uzyskaniu wolności przez owych marynarzy.
W 1586 liczbę prowizorów zwiększono do czterech. Około 1620 teren szpitala powiększono od północy (w związku z przesunięciem wjazdu do miasta na wschód, do prowizorycznej bramy w bastionie Gertrudy), umieszczając tu bielnik.
Dalszy rozwój posiadłości szpitalnych nastąpił po wybudowaniu Bramy Nizinnej (1626), gdy powiększony został o obszar między nią a zlikwidowanym wjazdem tymczasowym. Na powiększenie bielnika przeznaczono leżące naprzeciwko szpitala tereny na lewym brzegu Kanału Raduni. W latach 1769–1770 wyburzono szachulcowe zabudowania, stawiając murowane. W nieznanym czasie zmieniono pierwotne przeznaczenie zakładu, przyjmując m.in. prebendariuszy. W 1551 Rada Miejska nakazała przyjmowanie ubogich zdrowych starców. Liczba pensjonariuszy: w 1537 – 10 (wskutek złego stanu funduszy szpitala z powodu nadużyć zarządu), 1681 – 49, 1689 – 69, 1706 – 59, w XIX i 1. połowie XX wieku była stała – 63, 1928 i 1939 mieszkało w nim 56 kobiet.
W XIX wieku szpital nie przeszedł procesu medykalizacji i nadal pełnił funkcję przytułku. Przyjmowano osoby powyżej 50. roku życia, obojga płci i wyznania chrześcijańskiego, mogące wkupić się według taryfy zależnej od wieku. Bezpłatne utrzymanie bywało wyjątkowo przyznawane zasłużonym dla szpitala lub związanego z nim kościoła Zbawiciela. Bazę zakładu do 1945 stanowiły dwa budynki powstałe w latach 1769–1770, oraz trzy zbudowane po 1850; ostatni oddano do użytku w sierpniu 1883. Adresem była w połowie XIX wieku uliczka St. Gertruden Hospital 1/3, po rozebraniu Bramy Oruńskiej, po roku 1921: Südpromenade 1/3. W roku 1537 zarządzał szpitalem 1 prowizor, 1561 – 3, 1586–1945 – 4. Zniszczony w roku 1945.
Rok | Imię i nazwisko | Zawód |
---|---|---|
1797 | Carl Theodor Berendt | kupiec |
1817 | Elisäus Stattmiller | kupiec |
1839, 1858 | Carl Eilhard von Frantzius (1791–1863) | kupiec |
1869 | Karl Theodor Heinrich Lemcke | kupiec |
1874 | Johann Heinrich Hein (1813–1878) | kupiec |
1884, 1897 | Otto Friedrich Wendt (1828–1902) | kupiec |
1908 | Ernst Joseph Poschmann (1849–1908) | bankowiec |
1914, 1921, 1928 | Gustav Hermann Brinckman (1853–1928) | kupiec |
1935 | Richard Sauerhering | kupiec |
1939 | Max Wilhelm Krogoll (1864–1944) | przedsiębiorca |