ZERNECKE HEINRICH, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 10:58, 2 gru 2024

Jacob Heinrich Zernecke

Strona tytułowa supliki władz Gdańska do króla polskiego z prośbą o ułaskawienie burmistrza Jacoba Heinricha Zernecke, 1725

HEINRICH ZERNECKE (17 X 1709 Toruń – 30 VII 1775 Wrzeszcz), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny wywodzącej się z Bergen na Rugii. Pradziadek Martin był kowalem i rajcą w Bergen, dziadek Johann (1620–1703) w 1652 wpisany został do księgi miejskiej w Toruniu jako kupiec zbożowy, w 1678 został ławnikiem, następnie rajcą. Z czterech jego synów najstarszy Samuel (1657–1726) w 1682 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska, zmarł bezpotomnie, pochowany został w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP).

Ojcem Heinricha był Jacob Heinrich (18 XI 1672 Toruń – 29 X 1741 Gdańsk), ósme dziecko Johanna i Christine, córki rajcy toruńskiego Johanna Moellera, od 30 V 1683 uczeń gimnazjum w Toruniu, w lipcu 1692 (pod nazwiskiem Zernik) zapisany do najstarszej klasy (primy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 1694 do 1697 studiował, w Toruniu od 1700 sekretarz miejski, od 1706 ławnik, w 1712 sędzia, od 1713 rajca, od 1720 burmistrz. W wyniku tzw. tumultu toruńskiego (zamieszki między protestantami a katolikami) z 16 VII 1724 został skazany na śmierć (wraz z drugim burmistrzem protestanckim Johannem Gottfriedem Rösnerem i 12 mieszczanami) przez sąd powołany przez króla polskiego Augusta II. Ułaskawiony (jako jedyny) za wstawiennictwem komisarza królewskiego i wojewody chełmińskiego Jana Zygmunta Rybińskiego, jezuitów toruńskich, także za sprawą próśb władz Gdańska. 30 XII 1724 wyjechał do Gdańska, gdzie mieszkał aż do śmierci. Pochowany został w kaplicy św. Michała w kościele NMP, kantatę pogrzebową na jego cześć skomponował Johann Balthasar Christian Freislich, kazanie pogrzebowe wygłosił pastor Gottlieb Richter (ukazało się drukiem w 1742 z życiorysem zmarłego, opracowanym przez pastora Johanna Benjamina Dragheima). Jego od 1 V 1702 żoną i matką Heinricha była Konstantia Concordia Stannicke (1678–1757), córka kupca Mathiasa Stannickego (25 IX 1635 Bergen na Rugii – pochowany 14 II 1713 w kościele NMP pod płytą kamienną nr 209 z herbem, zakupioną w 1699) i poślubionej 19 II 1674 w Gdańsku Esther (6 VI 1639 Gdańsk – pochowana 20 V 1704 w grobie męża), córki Johanna Meinertsa (Meinertz). Specjalny utwór gratulacyjny z tej okazji wydrukował w Toruniu Paul Pater. Ojciec Concordii Ester (ur. i zm. 1703), Renaty Concordii (1704–1707), Johanny Dorothei (1707–1709), Katheriny (1714–1717) i Jacoba (1719–1741) i Heinricha.

Heinrich Zernecke, portret autorstwa Jacoba Wessela

Heinrich Zernecke, rytował Matthaeus Deisch na podstawie Jacoba Wessela

Naukę rozpoczął w Gimnazjum Toruńskim, 20 IV 1725 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Zapisano go pod nazwiskiem Zernecke, przez co upadają teorie, jakoby dopiero za sprawą berlińskiego wydawcy ojcowskiego dzieła (Kroniki toruńskiej) w 1727, przez dodanie litery „c” do nazwiska „Zerneke”, powstać miała błędna, acz szybko podchwycona forma nazwiska „Zernecke”. W gdańskim Gimnazjum m.in. brał w 1728 udział w dyspucie pod kierunkiem Samuela Friedricha Willenberga. W 1730 studiował prawo na uniwersytecie w Lipsku, w 1731 w Wittenberdze. W 1733 odbył podróż edukacyjną po Niderlandach, był w Bremie, Amsterdamie, Haarlemie, Hadze, Lejdzie, Rotterdamie, w Delft, szczegóły opisał w specjalnym dzienniku podróży. Do Gdańska powrócił 9 X 1733. Za 6000 florenów między 11 a 25 I 1736 dopełnił formalności związane z nabyciem kupieckiego obywatelstwa Gdańska w kwartale Wysokim, którego mistrzem został w 1744. Jednocześnie w latach 1736–1744 był przewodniczącym rady przy kościele i szpitalu Zbawiciela, a 1744–1746 przy kościele NMP. Od 1746 był ławnikiem, od 1753 pełnił funkcję conseniora. W 1758 został rajcą, w 1762 komisarzem artylerii, a w 1764 z ramienia Rady Miejskiej sędzią. Od 1768 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1769, drugiego w 1768, czwartego w 1770, trzeciego zaś najdłużej, bo przez pięć kolejnych lat: w 1771, 1772, 1773, 1774, 1775 (co było dość wyjątkowe w strukturze gdańskich urzędów burmistrzowskich). W 1770 pełnił również obowiązki burgrabiego królewskiego w Gdańsku.

Z racji sprawowanych urzędów wchodził w skład wielu komisji i delegacji. M.in. w czerwcu 1765 był, obok Karla Ludwiga Ehlera i syndyka Gottfrieda Lengnicha, członkiem komisji do przeprowadzenia kontroli wszystkich gdańskich szkół. Efektem tych prac była między innymi negatywna ocena Gimnazjum Akademickiego. Na podstawie tego raportu gdańskie Kolegium Szkolne ustaliło w 1766 relacje między szkołami parafialnymi. Najwyższe miejsce przyznano szkołom przy NMP, św. Jana oraz św. Piotra i Pawła. Jako burmistrz był przede wszystkim konfrontowany z zakusami Prus w stosunku do Gdańska, które w swej konsekwencji doprowadziły do I rozbioru Polski.

Pozostawił po sobie dziennik z okresu edukacji akademickiej i odbytych w latach 1730–1733 peregrynacji po Europie oraz opracowaną przez siebie historię rodziny. Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się 28 II 1736 w kościele NMP z Eleonorą Konstantią (1 IX 1714 – 19 II 1749), córką gdańskiego burmistrza Johanna Wahla, matką jego pięciorga dzieci. Po raz drugi 7 IV 1750 w tym samym kościele ożenił się z Christiną Benigną (15 V 1723 – 6 VII 1762), córką rajcy Valentina Schlieffa, matką jego czwórki dzieci. Ojciec 1/ Johanna Heinricha (1737–1745), 2/ Karla Jakoba (1742–1746), 3/ późniejszego burmistrza Daniela Andreasa, 4/ Valentina Heinricha, 5/ Jakoba Gabriela (1755–1813), 31 VIII 1775 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 16 VII 1798 posiadającego obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind, żonatego z Marią Reginą Bauer (1753–1806), 6/ Samuela (ur. i zm. 1762) oraz córek 7/ Eleonory Concordii (1738–1805) od 28 II 1757 żony gdańskiego rajcy Johanna Gabriela Schmidta (1729 Gdańsk – 1781 Gdańsk) (zob. Johann Heinrich Schmidt), 8/ Adelgundy Henrietty (1749–1791) żony gdańskiego ławnika Johanna Rennera (18 VII 1737 Gdańsk – 28 IV 1782 Gdańsk), syna burmistrza Johanna Rennera, i 9/ Dorothy Benigny (1752–1814), żonay gdańskiego rajcy Heinricha Gottfrieda Meyera.

Według pochodzącego z Gdańska toruńskiego pastora Johanna Jacoba Haselaua zmarł w swojej posiadłości w zajmowanym wówczas przez Prusaków Wrzeszczu, nocą jego ciało przewieziono do Gdańska, płacąc dukata za otwarcie granicznego szlabanu. Pochowany został w kościele NMP 22 VIII 1775, kantatę pogrzebową skomponował Friedrich Christian Samuel Mohrheim. Jego portret (z charakterystycznym guzem na czole) namalował Jacob Wessel. JZ















Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 308; t. VII, s. 387.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 260, 309, 357.
Strzelczyk Jerzy, Jakub Henryk Zernecke, w: Wybitni ludzie dawnego Torunia, Warszawa 1982, s. 97–104 (s. 103: kwestia nazwiska).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 283.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 382–383.