DOM DOBROCZYNNOŚCI

Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
 
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez jednego użytkownika)
Linia 13: Linia 13:
 
[[File:Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot.JPG|thumb|Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot]]
 
[[File:Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot.JPG|thumb|Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot]]
  
−
'''DOM DOBROCZYNNOŚCI / SIEROCINIEC''' (Spendhaus), Dom Dobroczynności i Sierot (Spend- und Waisenhaus) na [[OSIEK | Osieku]], przy Am Spendhaus (ul. Sieroca), zbudowany przy fosie, w miejscu dawnego folwarku [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku krzyżackiego]], następnie Domu Zarazy ([[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | epidemie nowożytne]]), otwarty 7 XII 1699. Powstał według projektu [[RANISCH BARTHEL, murarz miejski | Barthela Ranischa]], powołany przez [[URZĄD DOBROCZYNNOŚCI | Urząd Dobroczynności]], wybudowany został ze środków uzyskanych ze zbiórek i loterii. Przeznaczony dla ubogich, zapewniał im utrzymanie i wychowywał przez pracę; jednocześnie wykorzystywany jako sierociniec.<br/><br/>
+
'''DOM DOBROCZYNNOŚCI''' (Spendhaus), Dom Dobroczynności i Sierot (Spend- und Waisenhaus), zwany też (w polskiej literaturze) Sierocińcem, na [[OSIEK | Osieku]], przy Am Spendhaus (ul. Sieroca). Zbudowany przy fosie, w miejscu dawnego folwarku [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku krzyżackiego]], następnie Domu Zarazy ([[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | epidemie nowożytne]]), otwarty 7 XII 1699. Powstał według projektu [[RANISCH BARTHEL, murarz miejski | Barthela Ranischa]], powołany przez [[URZĄD DOBROCZYNNOŚCI | Urząd Dobroczynności]], wybudowany został ze środków uzyskanych ze zbiórek i loterii. Przeznaczony dla ubogich, zapewniał im utrzymanie i wychowywał przez pracę; jednocześnie wykorzystywany jako sierociniec.<br/><br/>
 
W XVIII wieku rozbudowany, dobudowano skrzydło od obecnej ul. Sierocej. Po wydzieleniu w 1788 [[INSTYTUT UBOGICH | Instytutu Ubogich]] opiekował się wyłącznie ubogimi nieletnimi. Zatrudniał nauczyciela (nauka czytania, pisania, rachowania, katechizmu) i kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Pełnoletni wychowankowie pozostawali pod jego kuratelą; starano się zapewnić im pracę w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). Z nauk korzystały też ubogie dziewczęta (około 40) mieszkające poza zakładem (tzw. ''Graue Mädchen''). <br/><br/>
 
W XVIII wieku rozbudowany, dobudowano skrzydło od obecnej ul. Sierocej. Po wydzieleniu w 1788 [[INSTYTUT UBOGICH | Instytutu Ubogich]] opiekował się wyłącznie ubogimi nieletnimi. Zatrudniał nauczyciela (nauka czytania, pisania, rachowania, katechizmu) i kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Pełnoletni wychowankowie pozostawali pod jego kuratelą; starano się zapewnić im pracę w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). Z nauk korzystały też ubogie dziewczęta (około 40) mieszkające poza zakładem (tzw. ''Graue Mädchen''). <br/><br/>
 
W 1752 objęty przywilejem króla polskiego Zygmunta Augusta z 1552 (przysługującym przedtem tylko [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domowi Dziecka]]), który zrównywał dzieci z nieprawego łoża z dziećmi poczętymi legalnie (w 1765 przywilej zatwierdzony przez króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego). W 1703 przebywało w nim 135 pensjonariuszy (w tym 90 dzieci), w 1742 – 307 (254 dzieci), 1771 – 502 (417 dzieci), 1788 – 455 (426 dzieci). Udzielał wsparcia finansowego ubogim spoza zakładu (w 1733 – 3092, 1745 – 4369, 1768 – 5238). W XVIII wieku niektórzy z wychowanków potrafili wystarać się o pracownicze (robotnicze) [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] (np. Christoph Bieck 1768, Johan Constantin Boldt w 1774, Andreas Kempihn w 1775, Johann George Adrowski w 1787, Johann Emanuel Krüger w 1793). W XIX wieku wychowankowie zakładu nosili zielone mundurki (w odróżnieniu od niebieskich i czerwonych mundurków sierot z [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domu Dziecka]] przy [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitalu św. Elżbiety]]  z Elżbietańskiej).<br/><br/>
 
W 1752 objęty przywilejem króla polskiego Zygmunta Augusta z 1552 (przysługującym przedtem tylko [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domowi Dziecka]]), który zrównywał dzieci z nieprawego łoża z dziećmi poczętymi legalnie (w 1765 przywilej zatwierdzony przez króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego). W 1703 przebywało w nim 135 pensjonariuszy (w tym 90 dzieci), w 1742 – 307 (254 dzieci), 1771 – 502 (417 dzieci), 1788 – 455 (426 dzieci). Udzielał wsparcia finansowego ubogim spoza zakładu (w 1733 – 3092, 1745 – 4369, 1768 – 5238). W XVIII wieku niektórzy z wychowanków potrafili wystarać się o pracownicze (robotnicze) [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] (np. Christoph Bieck 1768, Johan Constantin Boldt w 1774, Andreas Kempihn w 1775, Johann George Adrowski w 1787, Johann Emanuel Krüger w 1793). W XIX wieku wychowankowie zakładu nosili zielone mundurki (w odróżnieniu od niebieskich i czerwonych mundurków sierot z [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domu Dziecka]] przy [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitalu św. Elżbiety]]  z Elżbietańskiej).<br/><br/>
 
Główny budynek istnieje i obecnie; początkowo miał na parterze: przedsionek, izby jałmużniczą, kobiet, chorych, dziewcząt, na piętrze: izbę prowizora, jadalnię oraz szkołę, a na poddaszu pomieszczenia gospodarcze i mieszkanie zarządcy. W 1702 na piętrze znajdowała się kaplica, w 1753 rozbudowana: rozebrano podłogę między piętrem a parterem. Budynek wielokrotnie przebudowywano; w sąsiedztwie wzniesiono w XVIII i XIX wieku inne zabudowania (m.in. w 1707 szkołę).<br/><br/>
 
Główny budynek istnieje i obecnie; początkowo miał na parterze: przedsionek, izby jałmużniczą, kobiet, chorych, dziewcząt, na piętrze: izbę prowizora, jadalnię oraz szkołę, a na poddaszu pomieszczenia gospodarcze i mieszkanie zarządcy. W 1702 na piętrze znajdowała się kaplica, w 1753 rozbudowana: rozebrano podłogę między piętrem a parterem. Budynek wielokrotnie przebudowywano; w sąsiedztwie wzniesiono w XVIII i XIX wieku inne zabudowania (m.in. w 1707 szkołę).<br/><br/>
 
17 XI 1906 wraz z 80 chłopcami przeniesiony do Wrzeszcza, do nowego budynku (Spend- und Waisenhaus) przy Drewkeweg 1 (ul. Sosnowa), róg Steffensweg 26 (ul. Stefana Batorego). Do 1945 przebywało w nim 70–80 dzieci obojga płci w wieku 6–14 lat (po 1945 w budynku działała m.in. [[SZKOŁA PODSTAWOWA SPECJALNA NR 63| Szkoła Podstawowa Specjalna nr 63]]). <br/><br/>
 
17 XI 1906 wraz z 80 chłopcami przeniesiony do Wrzeszcza, do nowego budynku (Spend- und Waisenhaus) przy Drewkeweg 1 (ul. Sosnowa), róg Steffensweg 26 (ul. Stefana Batorego). Do 1945 przebywało w nim 70–80 dzieci obojga płci w wieku 6–14 lat (po 1945 w budynku działała m.in. [[SZKOŁA PODSTAWOWA SPECJALNA NR 63| Szkoła Podstawowa Specjalna nr 63]]). <br/><br/>
−
Budynek przy Am Spendhaus (ul. Sieroca) zajęły (w różnym okresie) przechodnia przeciwgruźlicza, mieszkania komunalne, redakcja dziennika [[DANZIGER VOLKSSTIMME, dziennik | „Danziger Volksstimme”]], ogród z pawilonem był siedzibą Verein zur Errichtung und Förderung von Kindergärten (Towarzystwo na rzecz zakładania i wspierania przedszkoli), które w 1925 wybudowało tu przedszkole. Po 1945 w obu budynkach urządzono tu mieszkania komunalne, od 2016 jedna z siedzib [[GDAŃSKA GALERIA MIEJSKA | Gdańskiej Galerii Miejskiej]], od 2022 prowadzono prace nad stworzeniem centrum kultury Dom [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy | Daniela Chodowieckiego]] i [[GRASS GÜNTER, prozaik, poeta, noblista, honorowy obywatel Gdańska | Güntera Grassa]]. {{author: ASZ}} <br /><br />
+
Budynek przy Am Spendhaus (ul. Sieroca) zajęły (w różnym okresie) przechodnia przeciwgruźlicza, mieszkania komunalne, redakcja dziennika [[DANZIGER VOLKSSTIMME, dziennik | „Danziger Volksstimme”]], ogród z pawilonem był siedzibą Verein zur Errichtung und Förderung von Kindergärten (Towarzystwo na rzecz zakładania i wspierania przedszkoli), które w 1925 wybudowało tu przedszkole. Po 1945 w obu budynkach urządzono mieszkania komunalne. Po wykwaterowaniu lokatorów od 2015 do 2022 trwały prace projektowe związane z modernizacją i adaptacją pomieszczeń do celów kulturalnych, zakładające m.in. powstanie Domu [[GRASS GÜNTER, prozaik, poeta, noblista, honorowy obywatel Gdańska | Güntera Grassa]] i [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy | Daniela Chodowieckiego]] jako jednego z oddziałów [[GDAŃSKA GALERIA MIEJSKA | Gdańskiej Galerii Miejskiej]], z salą wielofunkcyjną o charakterze widowiskowym, pracowniami artystycznymi oraz pomieszczeniami do celów rezydencyjnych dla literatów. Remont rozpoczął się w czerwcu 2022, w 2023 zmieniono koncepcję, zrezygnowano z powołania Domu Chodowieckiego i Grassa jako oddziału Galerii Miejskiej na rzecz mającego się tu mieścić projektu Gdańsk Miasto Literatury. {{author: ASZ}} <br /><br />
−
 
+
{| class="tableGda"
 +
|-
 +
|+Kaznodzieje Domu Dobroczynności
 +
|-
 +
! Imię, nazwisko
 +
! Daty
 +
|-
 +
|  [[PRAETORIUS EPHRAIM, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Ephraima Praetoriusa]]
 +
| 1700, 1703–1705
 +
|-
 +
| [[FISCHER JOHANNES LAURENTIUS jr., drugi pastor kościoła NMP| Johann Laurentiusa Fischer jr.]]
 +
| 1709–1725
 +
|-
 +
| [[PALM JOHANN GOTTFRIED, diakon, fundator stypendium | Johann Gottfried Palm]]
 +
| 1710
 +
|-
 +
| Johann Friedrich Bautz
 +
| 1711–1713
 +
|-
 +
| Nathanael Grischau
 +
| 1712–1730
 +
|-
 +
| [[BECKS NATHANAEL, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba | Nathanael Becks]]
 +
| 1721–1730
 +
|-
 +
| Nathanael Josua Mettner
 +
| –1734
 +
|-
 +
| Johann Reimann
 +
| 1730
 +
|-
 +
| Johann Gottlieb Witting
 +
| 1734–1736
 +
|-
 +
| [[WEICKHMANN CARL FRIEDRICH, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Carl Friedrich Weickhmann]]
 +
| 1734–1744
 +
|-
 +
| [[KAUTZ NATHANAEL FRIEDRICH,  pastor kościoła św. Jana| Nathanael Friedrich Kautz]]
 +
| 1742–1743
 +
|-
 +
| [[COSACK GEORG FRIEDRICH, pastor | Georga Friedricha Cosacka]]
 +
| 1744–1761
 +
|-
 +
| Johann Benjamin Hedding
 +
| 1744–1746; 1756–1768 
 +
|-
 +
| [[TREUGE NATHANAEL FRIEDRICH, pastor kościoła NMP | Nathanael Friedrich Treuge]]
 +
| 1750–1752
 +
|-
 +
| [[LANGE GOTTLIEB, pastor kościoła św. Jerzego, diakon kościoła św. Trójcy | Gottlieb Lange]]
 +
| 1756–1762
 +
|-
 +
| Johann Daniel Reimann
 +
| 1776–1777
 +
|-
 +
| Ernst Gottfried Rosa
 +
| –1806
 +
|-
 +
| Johann Samuel Schultz
 +
| 1806–1807
 +
|-
 +
| Johann Wilhelm Ludwig Bärreysen
 +
| 1807–1818
 +
|-
 +
| Immanuel August Ludwig Pohlmann
 +
| 1827–1830
 +
|-
 +
| Carl Eduard Richard Alberti
 +
| 1831–1833
 +
|-
 +
| class="authorEgTab" | {{author:BŚ}}
 +
|}
 
{| class="tableGda"
 
{| class="tableGda"
 
|-  
 
|-  

Aktualna wersja na dzień 10:25, 2 paź 2024

Dom Dobroczynności, dziedziniec, Samuel Donnet według rysunku Johanna Jacoba Feyerabenda, 1707
Dom Dobroczynności, na pierwszy pietrze, z prawej, kościół/kaplica, jeszcze w XVIII wieku przeniesione na parter, Samuel Donnet według rysunku Barthela Ranischa, 1707
Dom Dobroczynności
i Sierot przy ul. Sierocej, 1906
Dom Dobroczynności
i Sierot na Osieku, 1910
Dom Dobroczynności
i Sierot (w głębi) przy
ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910
Widok na zabudowania Domu Dobroczynności i Sierot od zachodu, 1906
Pracownicy i wychowankowie Domu Dobroczynności i Sierot, 1906
Wychowankowie Domu Dobroczynności i Sierot, 1906
Dom Dobroczynności i Sierot, 2009
Dom Dobroczynności i Sierot, 2019
Zespół Domu Dobroczynności/Sierocińca podczas renowacji, 2023
Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot

DOM DOBROCZYNNOŚCI (Spendhaus), Dom Dobroczynności i Sierot (Spend- und Waisenhaus), zwany też (w polskiej literaturze) Sierocińcem, na Osieku, przy Am Spendhaus (ul. Sieroca). Zbudowany przy fosie, w miejscu dawnego folwarku zamku krzyżackiego, następnie Domu Zarazy ( epidemie nowożytne), otwarty 7 XII 1699. Powstał według projektu Barthela Ranischa, powołany przez Urząd Dobroczynności, wybudowany został ze środków uzyskanych ze zbiórek i loterii. Przeznaczony dla ubogich, zapewniał im utrzymanie i wychowywał przez pracę; jednocześnie wykorzystywany jako sierociniec.

W XVIII wieku rozbudowany, dobudowano skrzydło od obecnej ul. Sierocej. Po wydzieleniu w 1788 Instytutu Ubogich opiekował się wyłącznie ubogimi nieletnimi. Zatrudniał nauczyciela (nauka czytania, pisania, rachowania, katechizmu) i kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Pełnoletni wychowankowie pozostawali pod jego kuratelą; starano się zapewnić im pracę w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). Z nauk korzystały też ubogie dziewczęta (około 40) mieszkające poza zakładem (tzw. Graue Mädchen).

W 1752 objęty przywilejem króla polskiego Zygmunta Augusta z 1552 (przysługującym przedtem tylko Domowi Dziecka), który zrównywał dzieci z nieprawego łoża z dziećmi poczętymi legalnie (w 1765 przywilej zatwierdzony przez króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego). W 1703 przebywało w nim 135 pensjonariuszy (w tym 90 dzieci), w 1742 – 307 (254 dzieci), 1771 – 502 (417 dzieci), 1788 – 455 (426 dzieci). Udzielał wsparcia finansowego ubogim spoza zakładu (w 1733 – 3092, 1745 – 4369, 1768 – 5238). W XVIII wieku niektórzy z wychowanków potrafili wystarać się o pracownicze (robotnicze) obywatelstwo Gdańska (np. Christoph Bieck 1768, Johan Constantin Boldt w 1774, Andreas Kempihn w 1775, Johann George Adrowski w 1787, Johann Emanuel Krüger w 1793). W XIX wieku wychowankowie zakładu nosili zielone mundurki (w odróżnieniu od niebieskich i czerwonych mundurków sierot z Domu Dziecka przy szpitalu św. Elżbiety z Elżbietańskiej).

Główny budynek istnieje i obecnie; początkowo miał na parterze: przedsionek, izby jałmużniczą, kobiet, chorych, dziewcząt, na piętrze: izbę prowizora, jadalnię oraz szkołę, a na poddaszu pomieszczenia gospodarcze i mieszkanie zarządcy. W 1702 na piętrze znajdowała się kaplica, w 1753 rozbudowana: rozebrano podłogę między piętrem a parterem. Budynek wielokrotnie przebudowywano; w sąsiedztwie wzniesiono w XVIII i XIX wieku inne zabudowania (m.in. w 1707 szkołę).

17 XI 1906 wraz z 80 chłopcami przeniesiony do Wrzeszcza, do nowego budynku (Spend- und Waisenhaus) przy Drewkeweg 1 (ul. Sosnowa), róg Steffensweg 26 (ul. Stefana Batorego). Do 1945 przebywało w nim 70–80 dzieci obojga płci w wieku 6–14 lat (po 1945 w budynku działała m.in. Szkoła Podstawowa Specjalna nr 63).

Budynek przy Am Spendhaus (ul. Sieroca) zajęły (w różnym okresie) przechodnia przeciwgruźlicza, mieszkania komunalne, redakcja dziennika „Danziger Volksstimme”, ogród z pawilonem był siedzibą Verein zur Errichtung und Förderung von Kindergärten (Towarzystwo na rzecz zakładania i wspierania przedszkoli), które w 1925 wybudowało tu przedszkole. Po 1945 w obu budynkach urządzono mieszkania komunalne. Po wykwaterowaniu lokatorów od 2015 do 2022 trwały prace projektowe związane z modernizacją i adaptacją pomieszczeń do celów kulturalnych, zakładające m.in. powstanie Domu Güntera Grassa i Daniela Chodowieckiego jako jednego z oddziałów Gdańskiej Galerii Miejskiej, z salą wielofunkcyjną o charakterze widowiskowym, pracowniami artystycznymi oraz pomieszczeniami do celów rezydencyjnych dla literatów. Remont rozpoczął się w czerwcu 2022, w 2023 zmieniono koncepcję, zrezygnowano z powołania Domu Chodowieckiego i Grassa jako oddziału Galerii Miejskiej na rzecz mającego się tu mieścić projektu Gdańsk Miasto Literatury. ASZ

Kaznodzieje Domu Dobroczynności
Imię, nazwisko Daty
Ephraima Praetoriusa 1700, 1703–1705
Johann Laurentiusa Fischer jr. 1709–1725
Johann Gottfried Palm 1710
Johann Friedrich Bautz 1711–1713
Nathanael Grischau 1712–1730
Nathanael Becks 1721–1730
Nathanael Josua Mettner –1734
Johann Reimann 1730
Johann Gottlieb Witting 1734–1736
Carl Friedrich Weickhmann 1734–1744
Nathanael Friedrich Kautz 1742–1743
Georga Friedricha Cosacka 1744–1761
Johann Benjamin Hedding 1744–1746; 1756–1768
Nathanael Friedrich Treuge 1750–1752
Gottlieb Lange 1756–1762
Johann Daniel Reimann 1776–1777
Ernst Gottfried Rosa –1806
Johann Samuel Schultz 1806–1807
Johann Wilhelm Ludwig Bärreysen 1807–1818
Immanuel August Ludwig Pohlmann 1827–1830
Carl Eduard Richard Alberti 1831–1833
BŚ
Prowizorzy Domu Dobroczynności i Sierot na Osieku
Notowany w roku Zawód Imię, nazwisko, daty życia
1839 kupiec Gustav Friedrich Focking (1798–1862)
1869–1897 kupiec Johann Georg Gustav Lickfett
MrGl
Prowizorzy Domu Dobroczynności i Sierot przy Steffensweg 26 (ul. Batorego)
Notowany w roku Zawód Imię, nazwisko, daty życia
1908 rentier Johann Julius Carl Holtz
1914, 1918 lekarz Heinrich Liévin
1921, 1928 kupiec Johann Ludwig Thomsen (1857–1931)
1935, 1939 kupiec Edwin Grube (1866–1941)
MrGl
Źródło „https://gdansk.gedanopedia.pl/index.php?title=DOM_DOBROCZYNNO%C5%9ACI&oldid=141337”
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania