BRĘTOWO

Aktualna wersja na dzień 12:10, 15 paź 2024

Dzielnica Brętowo na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska

Przebieg granicy dzielnicy Brętowo według statutu dzielnicy z 2014

Brętowo, 2009

BRĘTOWO (1570 Bringenthute, 1784 Brentau), dzielnica Gdańska, do 2014 w randze osiedla ( administracyjny podział). Według statutu dzielnicy z 2014 jej granica „przebiega wzdłuż południowej krawędzi ogródków działkowych Niedźwiednik, dalej w kierunku zachodnim do ul. Góralskiej, następnie Lipnicką Drogą w Lasach Oliwskich zmierza do ul. Harfowej (bez tej ulicy), po czym skręca w kierunku południowym do ul. Słowackiego, biegnie tą ulicą w kierunku zachodnim, dalej wzdłuż granicy Lasów Oliwskich zdąża w kierunku południowym. Następnie dochodzi do granicy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego i skręca wzdłuż tej granicy na wschód, dalej brzegiem lasu biegnie w kierunku południowo–wschodnim, przecina rzekę Strzyżę powyżej ul. Szczodrej, a następnie skręca w kierunku północno–wschodnim wzdłuż … linii kolejowej. Następnie biegnie ul. Dolne Migowo, przecina ul. Rakoczego i granicą lasu w kierunku północnym, dalej przecina ul. Słowackiego i dochodzi do ogródków działkowych”. W skład dzielnicy wchodzą także Matemblewo, Niedźwiednik i Nowiec. Prawie połowę obszaru dzielnicy stanowią lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego.

Pierwotnie osada młyńska nad potokiem Strzyża, w okolicach obecnej ul. Słowackiego, powstała przed 1570 (pierwsza wzmianka) na gruntach należących od 1283 do opactwa cystersów w Oliwie, wypuszczana w długoletnie dzierżawy. Od końca XVI wieku w dzierżawie gdańskiej rodziny Schröerów: Heinricha (zm. 1606), następnie jego synów – burmistrza Johanna Ernsta i Juliusa (około 1588 Gdańsk – 23 III 1657 Gdańsk); oprócz młyna znajdował się tu ich dwór. Następnie właścicielami byli m.in.: od 1657 sekretarz Rady Miejskiej Gdańska i gdański podsędek ( sędzia) Heinrich Beermann (Behrmann; 1615 Gdańsk – 4 XI 1662 Gdańsk) oraz Johann Jantzen; od 1692 Johann von Lerchenfeld, który w 1694 nabył Nowiec i połączył go z Brętowem oraz założył przy Brętowie wybudowania zwane Schadolke, wykupione przez cystersów oliwskich z zamiarem urządzenia w nich akademii teologicznej. Wdowa po nim, Adelgunde z domu Schachmann, przekazała w 1728 posiadłość zięciowi, gdańskiemu kupcowi Paulowi Paleske.

Z powodu zniszczenia przez wojska rosyjskie ( oblężenie Gdańska w 1734) Paul Paleske w 1738 odsprzedał swoje prawa cystersom z Oliwy. Do odbudowy osiedla cystersi wyznaczyli konwersa Floriana Schlehela (zmarł w 1740 przed ukończeniem prac). W efekcie w Brętowie funkcjonowały w połowie XVIII wieku już dwie kuźnice miedzi i karczma. Od 1743 dobra znajdowały się w dzierżawie Mateusza Szawelskiego. Wdowa po nim wyszła za Joachima Deptowskiego, któremu wniosła w 1773 Brętowo liczące 12 łanów ziemi, z dworem, cegielnią, młynem, foluszem i kaszarnią. Po konfiskacie przez państwo pruskie dóbr klasztoru oliwskiego (w Brętowie znajdowało się wówczas dziewięć „dymów”) posiadłość została podzielona (1786): część uzyskała Gabriela Schacht, w części należącej do Joachima Deptowskiego znajdowały się browar, gorzelnia, papiernia i młyn w Nowcu. W 1799 część Joachima Deptowskiego odkupili Roskamp i radca górniczy z Palatynatu Heliger, właściciele fabryki wyrobów żelaznych i stalowych na Srebrzysku, w 1804 znajdował się w tej części młyn nasiębierny. Część Gabrieli Schacht w początku XIX wieku przejął Karl Sack, który uruchomił tu nowy, murowany młyn zbożowy. W efekcie nabywania przez właścicieli Brętowa dóbr położonych w najbliższej okolicy do Brętowa w 1804 włączono Jaśkowy Młyn. W 1824 obie części Brętowa oraz Nowiec i Srebrzysko nabyła Rozetta Schmidt, tworząc jeden majątek, który w jej ręku był jeszcze w 1850.

Centrum wsi znajdowało się po zachodniej stronie obecnego skrzyżowania ul. Słowackiego z ul. Potokową (okolice dzisiejszej ul. Słowackiego nr. 102–106). W 1885 wieś gminna, zamieszkiwana przez 216 osób; funkcjonowała dwuklasowa szkoła. Po przeprowadzeniu w ostatniej ćwierci XIX wieku szosy z Wrzeszcza przez Brętowo do Rębiechowa nastąpił rozwój zabudowy wzdłuż tej drogi w kierunku zachodnim (obecnie ul. Słowackiego nr. 105–114). W 1904 założono tam cmentarz parafii kościoła Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu ( cmentarz w Brętowie), z którego rozbudowywanej od roku 1921 kaplicy w 1929 utworzono parafialny kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. 19 XI 1906 włączono w granice administracyjne Gdańska sześć parcel o powierzchni 7,74 ha. W 1910 znajdowało się tam 76 budynków mieszkalnych i 224 gospodarcze, zamieszkiwało 1178 osób: Niemców – 1084, Polaków – 94. 9 III 1919 polscy mieszkańcy założyli tu oddział Towarzystwa Ludowego. Nadal funkcjonowały kuźnie, m.in. do 1928 inż. Hermanna Achtenberga (1881–1928), cegielnia Maxa Hartmanna (1862–1919) i jego spadkobierców, młyn zbożowy. W 1913 przez Brętowo przeprowadzono linię kolejową z Wrzeszcza do Kokoszek (przystanek Bahnhof Brentau, Danzig-Brentau: na wschód od obecnej ul. Rakoczego i na wysokości między obecną ul. Potokową i ul. Dolne Młyny, peron i jeden tor). Przy obecnej ul Słowackiego 101 wzniesiono budynek szkoły powszechnej.

W połowie lat 30. XX wieku wieś (z Jaśkowym Młynem, Kamiennym Młynem i Niedźwiednikiem) zajmowała 372 ha, zamieszkiwało ją 1845 osób (kobiet – 929, mężczyzn – 916). W granicach administracyjnych Gdańska od 15 VIII 1933 roku. Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku Brętowo rozrastało się nadal w kierunku zachodnim (obecnie ul. Słowackiego nr. 113–125).

Po 1945 tereny wschodniej części Brętowa, za linią zniszczonej kolei (z kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i tzw. Srebrnym Młynem ( Kamienny Młyn)), zaczęły się zaliczać do Wrzeszcza, obecnie znajdują się w granicach administracyjnych Strzyży. W 1949 oficjalnie zatwierdzono polską nazwę Brętowo, pod względem administracyjnym obszar przed linią kolejową włączono do gminy Łostowice. Po 1945 Brętowo utraciło charakter przemysłowy na rzecz rozwijającego się budownictwa jednorodzinnego, do czasu wybudowania osiedla z wielkiej płyty na Niedźwiedniku. Od 1945 funkcjonował tu duży zakład hodowli trzody chlewnej rodziny Pilaszewskich, upaństwowiony, zarządzany przez Agril, który wydzierżawił go Borysowi Martyszowi. Po nim gospodarzem była Centrala Mięsna, od października 1951 roku Gdańskie Zakłady Gastronomiczne. W latach 50. i do początku lat 60. XX wieku na placu szkolnym odbywało się coroczne sierpniowe „Święto Dożynek”. W 1964 zamieszkiwało tu około 3000 osób (z czego 400 dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym), funkcjonowała także przechodnia lekarska.

Od 1 IX 1945 w budynku dawnej szkoły niemieckiej funkcjonowała Polska Szkoła Powszechna nr 28, później Szkoła Podstawowa nr 38, od 1997 w nowym budynku przy ul. Leśna Góra 2 (od 2006 do 2017 Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 24 SP nr 38 i Gimnazjum nr 31. Od 1992 funkcjonuje Podstawowa Szkoła Społeczna „Niedźwiednik” (ul. Słowackiego 83), od 2000 Szkoła im. św. Jana de la Salle (ul. Słowackiego 101, szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum) wspólnoty zakonnej Zgromadzenia Braci Szkół Chrześcijańskich. W 1968 poszerzono i wyasfaltowano ul. Potokową. Po uruchomieniu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej na terenie dzielnicy funkcjonują dwa przystanki osobowe: Gdańsk Niedźwiednik i Gdańsk Brętowo. RED