KSIĘGARSTWO
| < Poprzednie | Następne > |
KSIĘGARSTWO, rozpowszechnianie książek (rękopiśmiennych i drukowanych) w Gdańsku należy łączyć z pierwszą biblioteką w mieście, powołaną 24 VI 1413 przy kościele Najświętszej Marii Panny ( Andreas Slommow). W tym czasie do Gdańska przybywały głównie książki rękopiśmienne o tematyce liturgicznej, prawniczej i filozoficznej.
Narodziny księgarstwa w obecnym tego słowa znaczeniu było efektem wynalazku druku. Początkowo książki do Gdańska sprowadzano przy pośrednictwie wyjeżdżających na studia zagraniczne i dzięki kontaktom handlowym. Pierwsi zawodowi księgarze pojawili się w Gdańsku pod koniec XV wieku. Czasowo przebywał w Gdańsku Ambrosius Schrotter, oferujący około 100 pozycji, których tytuły reklamował w rękopiśmiennym katalogu. Kolportażem książek w Gdańsku zajmowali się również miejscowi introligatorzy oraz drukarze, między innymi rodzina Rhode ( drukarstwo).
Zawód księgarza usamodzielnił się w XVII wieku, kiedy konkretne osoby głównie importowały książki oraz inwestowały w edytorstwo dzieł mogących przynieść zysk. Dzięki dużym kontaktom handlowym w Gdańsku można było nabyć książki zarówno z Hiszpanii czy Niderlandów, jak i Cesarstwa Rosyjskiego. Sprzedawano też czasopisma, prasę oraz kalendarze, w efekcie Gdańsk był jednym z największych ośrodków księgarskich w Rzeczypospolitej. Działali w Gdańsku tacy księgarze, jak Balthasar Andreae (wydawca słownika Nicolausa Volckmara), czy Jakob Weiss (wydawca „Polnische Novellen”).
W 1617, na podstawie zezwolenia Rady Miejskiej, działalność księgarską rozpoczął w Gdańsku Casper Förster sen. Wyspecjalizował się w rozprowadzaniu druków muzycznych, między innymi zaopatrywał w materiały nutowe królewską kapelę. W 1633 otrzymał od króla pozwolenie na prowadzenie księgarstwa na terenie całej Polski. Nawiązał stały kontakt z Antwerpią, skąd, jako jedyny w Polsce, sprowadzał katolickie publikacje. W 1637 księgarnię przejął, początkowo współpracując z ojcem, Georg Förster jr. Kolportując dzieła znanych polskich autorów, stworzył z niej jeden z największych tego typu ośrodek w ówczesnej Rzeczypospolitej. Księgarnia miała liczne filie, między innymi w Warszawie, Lublinie, Krakowie, także w Amsterdamie. W 1647 Georg Förster jr otrzymał od króla tytuł bibliofila królewskiego. Ocenia się, że podczas swojej działalności wydał w Gdańsku ponad 80 pozycji.
Wobec wzrostu wśród gdańskiego patrycjatu zainteresowań kupnem cenionych książek w 2. połowie XVII wieku zaczęto urządzać aukcje, na których sprzedawano książki z kolekcji zmarłych osób. Od XVIII wieku stałe miejsce aukcji (również i innych ruchomości) znajdowało się przy Tagnetergasse (ul. Tandeta). Organizacją aukcji zajmowali się najczęściej księgarze, zwykle publikujący drukowane katalogi oraz ogłaszający o nich informacje. Stałe stoisko sprzedające książki znajdowało się w Dworze Artusa. W 1728 swoją księgarnię przy Jopengasse (ul. Piwna) uruchomił Georg Markus Knoch, specjalizujący się w publikacjach bibliograficznych oraz polonikach (współpracujący w tym między innymi z Gotfrydem Lengnichem). Zakład przejął po nim Daniel Meissner. Od lat 80. XVII wieku w Gdańsku działała przy Langgasse (ul. Długa) filia znanej firmy drukarsko-wydawniczo-księgarskiej rodziny Waesberge. Wydawała ona między innymi historię Gdańska Reinholda Curickego. Dużą działalność księgarską w latach 1761–1805 prowadził także drukarz Daniel Ludwig Wedel.
| Nazwisko i imię księgarza | Lata działalności |
|---|---|
| Baltazar Andreae | 1594–1626 |
| Casper i Georg Försterowie | 1617–1660 |
| Georg Markus Knoch | 1728–1759 |
| rodzina van Waesberge | lata 80. XVII wieku – 1768 |
| Johann Heinrich Rüdiger | 1739–1760 |
| Johann Christian Schuster | 1755–1771 |
| Daniel Meisner | 1760–1767 |
| Peter Andreas Penarier | 1764–1776 |
| Samuel Gottlieb Fischer | 1770–1787 |
| Adolf Heinrich Troschel | 1791–1810 |
| *Poza działającymi przy drukarniach. |
| Nazwa księgarni (Buchhandlung, Kunstbuchhandlung) | Adres | Lata działalności | Właściciel |
|---|---|---|---|
| Adalbertus | Jopengasse 40/41 (ul. Piwna) | 1939–1944 | 1939–1944 Werner Ewert |
| Akademische Buchhandlung | 1912–1925 Hauptstraße 29 (al. Grunwaldzka) 1928–1944 Baumbachallee 1 (ul. Konopnickiej) |
1912–1944 | 1912–1915 Walter Schwarz 1918–1944 Gertrud Rahn |
| Mina Albes | Altstädtischer Graben 102 (ul. Podwale Staromiejskie) | 1935–1939 | 1935–1939 Mina Albes |
| S. Anhuth | Langer Markt 10 (Długi Targ) | 1831–1884 | 1831–1833 Simon Anhuth 1833–1840 Christina Renata Anhuth, wdowa |
| Franz Axt | 1884–1897 Hundegasse 124 (ul. Ogarna) 1914 Frauengasse 43 (ul. Mariacka) |
1884–1914 | 1884–1914 Franz Axt |
| R. Barth | Jopengasse 19 (ul. Piwna) | 1897–1900 | 1897–1900 Rudolf Barth |
| Th. Bertling | 1847 Heilige-Geist-Gasse 113 (ul. św. Ducha) 1854 Große Gerbergasse 3 (ul. Garbary) |
1845–1900 | 1845–1890 Karl Theodor Bertling 1891–1900 Anton Bertling |
| F.E. Beuth | 1874 Jopengasse 19 (ul. Piwna) 1892 Brotbänkengasse 33 (ul. Chlebnicka) |
1874–1892 | 1874 Franz Ernst Beuth i Friedrich Eduard Prowe 1874–1892 Franz Ernst Beuth |
| Georg Bönig | Kohlenmarkt 30 (Targ Węglowy) | 1912–1925 | 1912, 1921 Georg i Doris Bönigowie 1921–1925 Doris Bönig |
| Ida Bless | Kürschnergasse 2 (ul. Kuśnierska) | 1935–1939 | 1935–1939 Ida Bless |
| Rol Bochert | Elisenstraße 4 (ul. Ceynowy) | 1939–1944 | 1939–1944 Roland Bochert |
| B. Bruckstein und Sohn (antykwariat) | 1900 Milchkannengasse 18 (ul. Stągiewna) 1903–1939 Langer Markt 22 (Długi Targ) oraz |
1900–1939 | 1900–1930 Marcus Bruckstein, do 1939 synowie Arthur i Felix |
| Franz Brüning (księgarnia i antykwariat) | Hundegasse 41 (ul. Ogarna) | 1897–1928 | 1897–1924 Franz Brüning 1928 Willi John |
| Büchergewölbe Alt Danzig (antykwariat) | Kohlenmarkt 25, Stockturm (Targ Węglowy, Katownia) | 1922–1933 | 1922–1926 Hans Rhaue 1926–1933 Gertrrud Rhauschen Erben |
| Die Bücherstube (antykwariat) | 1930 Hundegasse 38 (ul. Ogarna) 1935–1939 Langer Markt 22 (Długi Targ) |
1931–1939 | 1931–1939 Hugo Schultz |
| Buchhandlung Landeskirchliche Gemeinschaft I | Paradiesgasse 33 (ul. Rajska) | 1928–1933 | 1928–1933 Karl Reichle, pastor |
| Christliche Buch- und Kunsthandlung | 1928 Johannisgasse 18 (ul. Świętojańska) 1928–1930 Brotbänkengasse 45/48 (ul. Chlebnicka) |
1925–1944 | 1925–1944 Leonhard Fritz |
| Gustav Ehrke Gustav Ehrke Nachfl. |
1892 Mirchauer Weg 15 (ul. Partyzantów) 1897–1900 Hauptstraße 18 (al. Grunwaldzka) |
1892 1897–1900 |
1892 Gustav Ehrke 1897–1900 Alwina Gutzke |
| Roman von Czarliński (1868 ? – 19 X 1931 Gdańsk) Roman von Czarliński Nachfl. A.J. Pilarczyk |
1910 Breitgasse 1 (ul. Szeroka) 1912 Töpfergasse 19 (ul. Garncarska) |
1910–1930 1930–1939 |
1910 – 1930 Roman von Czarliński 1930–1939 Alojzy Józef Pilarczyk |
| K. Dahmcke | 1914–1921 Stadtgraben 6 (Podwale Grodzkie) 1928–1944 Dominikswall 4 (Wały Jagiellońskie) |
1914–1944 | 1914–1944 Karl Dahmcke |
| L. Dannemann | Tagnetergasse 2 (ul. Tandeta) | 1817 | 1817 L. Dannemann |
| Danziger Vorposten Buchhandlung | 1935 Jopengasse 11 (ul. Piwna) 1939–1945 Langgasse 13 (ul. Długa) |
1935–1945 | 1935–1945 Gert Steinweg |
| W. Derwein Derwein W. Nachfl. F. Tosch |
1884 Breitgasse 20 (ul. Szeroka) 1892 Breitgasse 118 (ul. Szeroka) |
1884–1895 1912–1916 |
1884–1895 Wilhelm Derwein 1912–1916 Franziska Tosch |
| Deutsche Buchgemeinschaft GmbH | 1931 Stadgraben 8 (ul. Podwale Grodzkie) 1937 Langgarten 37 (ul. Długie Ogrody) |
1931–1937 | 1931–1937 GmbH (spółka z o.o.) |
| Deutsche Volksbücherei und Auslieferungsstelle | Altstädtischer Graben 110 (ul. Podwale Staromiejskie) | 1928–1930 | 1928–1930 Georg Möbius |
| W. Devrient | Langgasse 35 (ul. Długa) | 1849–1855 | 1849–1855 Woldemar Devrient |
| E.L. Doubreck | 1861–1869 Langgasse 35 (ul. Długa) 1874 Langer Markt 1 (Długi Targ) |
1861–1874 | 1861–1874 Ernst Ludwig Doubreck |
| Bernhard Edel | Fischmarkt 8 (Targ Rybny) | 1935 | 1935 Bernhard Edel |
| Evangelische Missionsbuchhandlung | Langgarten 88 (ul. Długie Ogrody) | 1928–1935 | 1928–1935 Paul Rad |
| Evangelische Vereinsbuchhandlung | 1897 Hundegasse 13 (ul. Ogarna) 1912–1921 Hundegasse 106/107 (ul. Ogarna) |
1897–1928 | 1897–1928 Evangelischer Verein Danzig |
| Georg Falk Nachfl. | Lange Brücke 11 (ul. Długie Pobrzeże) | 1912 | |
| Paul Fiebig | 1902–1923 Hauptstraße 12/13 (al. Grunwaldzka) 1933 Hauptstraße 32 (al. Grunwaldzka) |
1902–1933 | 1902–1923 Paul Fiebig 1925–1933 Elfrieda Fiebig |
| Fritz Feldner | 1902–1909 Pelonkerstraße 1 (ul. Polanki) 1925–1944 Pelonkerstraße 135 (ul. Polanki) |
1902–1944 | 1902–1909 Fritz Feldner 1925–1944 Johanna Feldner |
| Gebr. Freymann | Kohlenmarkt 28/29 (Targ Węglowy) | 1921–1925 | 1921–1925 Gebr. Freymann (firma-dom towarowy; zob. Kaspar Freymann |
| Friede Georg | Kohlenmarkt 13 (Targ Węglowy) | 1935 | 1935 Friede Georg |
| Gazeta Gdańska | 1900 Vorstädtischer Graben 49 (ul. Podwale Przedmiejskie) 1924–1928 Kassubischer Markt 21 (Targ Kaszubski) |
1900–1928 | 1900 Bernard Milski 1924–1928 Pelagia Palędzka |
| J. Gehl & Co. Volksbuchhandlung | Am Spendhaus 8 (ul. Sieroca) | 1928–1931 | 1928–1931 Julius Gehl & Co. ( Julius Gehl) |
| F.S. Gerhard | 1797–1836 Heilige-Geist-Gasse 755 (ul. św. Ducha 16) 1836–1848 Langgasse 39 (ul. Długa) |
1797–1848 | 1797–1831 Friedrich Samuel Gerhard 1831–1848 Gustav Adolph Friedrich Gerhard |
| C. Goldstamm | 1806 Hundegasse 98 (ul. Ogarna) 1817 Jopengasse 62 (ul. Piwna) |
1806–1817 | 1806–1817 Carl Goldstamm |
| Ernst Gruih | 3. Damm 8 (ul. Grobla III) | 1884 | 1884 Ernst Carl Wilhelm Gruih |
| Hansa Buchhandlung | 1925 Kohlenmarkt 7 (Targ Węglowy) 1931 Große Wollwebergasse 8 (ul. Tkacka) |
1925–1944 | 1925, 1944 Fritz Pollakowsky |
| L.G. Homann L.G. Homanm und F.A. Weber |
Jopengasse 19 (ul. Piwna) Langer Markt 10 (Długi Targ) |
1837–1884 1884–1931 |
1837–1874 Leopold Gottlieb Homann 1892 Karl Beyer |
| John und Rosenberg | 1905–1918 Langer Markt 35 (Długi Targ) 1921 Kohlenmarkt 13 (Targ Węglowy) |
1905–1925 | 1905–1918 Willi John i Paul Rosenberg 1921–1925 Friedrich Händler |
| C.F. Kabus | Langgasse 55 (ul. Długa) | 1846–1865 | 1846–1865 Carl Friedrich Bruno Kabus |
| A.W. Kafemann | Ketterhagergasse 1/4 (ul. Zbytki) | 1924–1944 | 1924–1944 Kafemann A.W. GmbH (spółka z o.o.) (zob. August Wilhelm Kafemann) |
| G.A. Krause | Brotbänkengasse 44 (ul. Chlebnicka) | 1817 | 1817 G.A. Krause |
| Krömersche Buchhandlung | Adolf-Hitler-Straße 86 (ul. Grunwaldzka) | 1935–1937 | 1935–1937 Kromer |
| G. Krosch (antykwariat) | Kassubischer Markt 22 (Targ Kaszubski) | 1939–1944 | 1939–1944 Gustav Krosch |
| Paul Lange | Hauptstraße 91A (al. Grunwaldzka) | 1931–1933 | 1931–1933 Paul Lange |
| H. Lau (artykuły muzyczne*) | 1874 Langgasse 74 (ul. Długa) 1884 Große Wollwebergasse 10 (ul. Tkacka) |
1874–1921 | 1874–1901 Robert Hermann Lau 1901–1921 Friedrich Paul Lau |
| B. Lehmann | 1886–1935 Ziegengasse 11 (ul. Kozia) 1936–1944 Stadtgraben 7 (ul. Podwale Grodzkie) |
1886–1944 | 1897–1934 Bernhard Lehmann 1935–1944 Ortwin Lehmann |
| W. Lohde | Hundegasse 95 (ul. Ogarna) | 1823–1825/1826 | 1823–1826 Wilhelm Lohde |
| Loss | Matzkauschegasse 1 (ul. Ławnicza) | 1817 | 1817 A. Loss |
| Ludendorf Bücherstube | Langer Markt 21 (Długi Targ) | 1935–1939 | |
| R. Markiewicz | Heilige-Geist-Gasse 87/89 (ul. św. Ducha) | 1928–1931 | 1928–1931 Robert Markiewicz |
| E. Michałowski | Milchkannengasse 15 (ul. Stągiewna) | 1877–1883 | 1877–1883 Edward Michałowski |
| M. Obst | Lawendelgasse 2/3 (ul. Lawendowa) | 1933–1939 | 1933–1939 Maria Obst |
| Alice Pfund | Faulgraben 9A (ul. Gnilna) | 1935 | 1935 Alice Pfund |
| Rahnsche Buchhandlung | 1928 Große Wollwebergasse 26 1935–1944 Große Wollwebergasse 12 (ul. Tkacka) |
1928–1944 | 1928–1944 Gertrud Rahn |
| Ratsbuchhandlung | Ziegengasse 9 (ul. Kozia) | 1931–1944 | 1931–1944 Martin Kloschies |
| C.A. Reichel (artykuły muzyczne) | Heilige-Geist-Gasse 20 (ul. św. Ducha) | 1808–1839 | 1808–1839 Carl Anton Reichel |
| Hermann Reinshagen | Adolf-Hitler-Straße 31 (al. Grunwaldzka) | 1942 | 1942 Hermann Reinshagen |
| Léon Saunier | Langgasse 20 (ul. Długa) | 1865–1921 | 1865 Friedrich Wilhelm Herdig 1866–1892 Georg Gottfried Adolph Scheinert |
| C.A. Schultz | Langgasse 35 (ul. Długa) | 1857 | 1857 Carl August Schultz |
| D.G. Schultz (antykwariat) | Faulgraben 17 (ul. Gnilna) | 1817 | 1817 D.G. Schultz |
| E.E. Siegismund | Johannisgasse 56 (ul. Świętojańska) | 1892–1918 | 1892–1918 Emil Ernst Siegismund |
| Spiro | 1921 Langgasse 2 (ul. Długa) 1925–1935 Neugarten 35 (ul. Nowe Ogrody) |
1921–1935 | 1921–1935 Eugen Spiro |
| Georg Stilke | 1925 Hauptstraße 8 (al. Grunwaldzka) 1928–1929 Hauptstraße 31 (al. Grunwaldzka) oraz |
1925–1939 | 1925–1939 Georg Stilke |
| Tolkien (antykwariat) | 1808 Tagnetergasse 11 (ul. Tandeta) 1817 Kleine Scharmachergasse 3 (ul. Teatralna) |
1808–1817 | 1808–1817 Christian Tolkien |
| Adolph Heinrich Troschel | Heilige-Geist-Gasse 14 (ul. św. Ducha) | 1796–1813 | 1796–1813 Adolf Heinrich Troschel |
| August Trosien (antykwariat) | Petersiliengasse 6 (ul. Warzywnicza) | 1869–1912 | 1869 Trosien, wdowa 1874–1912 Rudolf Gäbert |
| K. und E. Twardy | Hauptstraße 8 (al. Grunwaldzka) | 1921 | 1921 Elli Sternberg |
| Volksbuchhandlung | 1931 Schüsseldamm 24 (ul. Łagiewniki) 1933 Am Spendhaus 6 (ul. Sieroca) |
1931–1933 | Sozialdemokratische Partei Deutschland Danzig |
| F.A. Weber (księgarnia i artykuły muzyczne) L.G. Homann und F.A.Weber |
1844 2. Damm 6 (ul. Grobla II) 1854–1890 Langgasse 78 (ul. Długa) |
1844–1890 1892–1928 |
1844–1869 Franz Anton Weber 1874–1888 Carl August Scharf |
| Weichsel Buchhandlung | Holzmarkt 15 (Targ Drzewny) | 1935–1944 | 1935–1944 Wilhelm Riemer |
| Ziemssen (artykuły muzyczne) | 1861–1876 Langgasse 55 (ul. Długa) 1892 Langer Markt 1 (Długi Targ) |
1861–1935 | 1861–1900 Constantin Friedrich Ziemssen 1908 Hermann Julich |
| *Uwaga: artykuły muzyczne = księgarnia muzyczna (nuty) + sprzęt muzyczny. |
Księgarnie 1945–1990. W latach 1945–1946 powstały w Gdańsku pierwsze po II wojnie światowej księgarnie prywatne i spółdzielcze. Ich rozwój zablokował dekret o upaństwowieniu i przejęciu przez powstałe 1 I 1950 Państwowe Przedsiębiorstwo Dom Książki. W latach następnych w Polsce i Gdańsku działały okresowo tylko małe prywatne antykwariaty, nieodgrywające roli na rynku księgarskim. Zmiany ustrojowe i systemowe z 1989 spowodowały złamanie w 1990 monopolu Domu Książki i rozpoczęcie reprywatyzacji rynku księgarskiego. Powstały księgarnie prowadzone przez osoby prawne i fizyczne, nowo założone, jak i przejęte od Domu Książki. Częste zmiany ich lokalizacji, nazw firm, jak i właścicieli, nie pozwalają na pełne przedstawienie ich dziejów w latach 1991–2010.
| 1946 | Atlas | ul. Grunwaldzka 47 |
| 1948 | Książka, Spółdzielnia Wydawnicza | ul. Jana z Kolna 8 |
| 1949–1950 | Książka i Wiedza, Spółdzielnia Wydawnicza | ul. Jana z Kolna 8 |
| 1948–1950 | Czytelnik, Spółdzielnia Wydawnicza | ul. Grunwaldzka 8 |
| 1948–1950 | Nauka | ul. Barlickiego (ul. Dmowskiego) 5 |
| 1949–1950 | Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych | ul. Miszewskiego 16 |
| 1946–1950 | Księgarnia Gdańska (zob. Aleksander Krawczyński) | ul. Grunwaldzka 66 |
| 1950–1959 | Gdański Antykwariat Naukowy (zob. Aleksander Krawczyński) | 1950–1953 ul. Grunwaldzka 66 |
| 1953–1959 ul. Marchlewskiego (Dmowskiego) 15 | ||
| 1950–1990 | pl. Sikorskiego 1, od 1953 pl. Gorkiego 1 (ul. Podwale Grodzkie 9) |
| 1950–1951 | ul. Jana z Kolna 8 |
| 1950–1960 | al. Grunwaldzka 8 |
| 1950–1985 | al. Grunwaldzka 76/78 (Antykwariat Naukowy) |
| 1950–1990 | ul. Barlickiego 1, od 1953 Marchlewskiego 1 (ul. Dmowskiego) |
| 1950–1990 | ul. Barlickiego 5, od 1953 Marchlewskiego 5 (ul. Dmowskiego), po 1970 antykwariat |
| 1951–1990 | al. Grunwaldzka 94/96 |
| 1952–1990 | ul. Długa 62/63 |
| 1952–1990 | ul. Jedności Robotniczej 22 (Trakt św. Wojciecha) |
| 1952–1990 | ul. Miszewskiego 16 |
| 1953–1980 | al. Grunwaldzka 66 |
| 1952–1990 | ul. Łowczyńskiego 8 (ul. Góreckiego) |
| 1955–1990 | ul. Kartuska 80 |
| 1958–1990 | Stocznia Gdańska, ul. Doki 1 |
| 1958–1990 | ul. Chopina 40 |
| 1958–1990 | al. Grunwaldzka 126/128 |
| 1960–1990 | al. Grunwaldzka 107/109, następnie nr 111/113 (Naukowa) |
| 1960–1990 | ul. Heweliusza 32 |
| 1960–1990 | ul. Grobla II 12/14 |
| 1963–1990 | ul. Miszewskiego 5 |
| 1964–1972 | ul. Racławicka 8 |
| 1964–1990 | pl. Komorowskiego |
| 1965–1990 | ul. Wyspiańskiego 25 |
| 1971–1990 | ul. Krzywoustego 25 |
| 1973–1990 | ul. Manifestu Połanieckiego 36 |
| 1974–1990 | ul. Śląska 66C |
| 1974–1990 | ul. Rajska 6 |
| 1975–1990 | ul. Pomorska 88 |
| 1976–1990 | ul. Grobla I 13 (Antykwariat Naukowy im. A. Krawczyńskiego) |
| 1978–1990 | ul. Łagiewniki 56 (Ossolineum) |
| 1979–1990 | Długi Targ 37/38 (Klub Międzynarodowej Prasy i Książki) |
| po 1982 – 1990 | ul. Paderewskiego 11 |
| po 1982 – 1990 | ul. Opolska 3 |
| po 1982 – 1990 | ul. Gdańska 2 |
| 1988–1990 | ul. Dragana 17 |
