GIMNAZJUM AKADEMICKIE
| < Poprzednie | Następne > |
i klasztor franciszkanów,
w którym mieściło się Gimnazjum Akademickie, Der Stadt Dantzigk..., 1687
św. Trójcy i Gimnazjum Akademickiego, Barthel Ranisch, 1695
w latach 1631–1643
w latach 1643–1650
w latach 1670–1682, miedzioryt Eliasa Hainzelmanna, 1682
w latach 1685–1715
w latach 1602–1609
GIMNAZJUM AKADEMICKIE (w 1558 Gymnasium Dantiscanum / Gimnazjum Gdańskie; od 1580 Gymnasium Academicum sive Illustre / Gdańskie Gimnazjum Akademickie), w okresie staropolskim jedna z najznakomitszych protestanckich szkół w Europie. Rozpoczęło działalność 13 VI 1558 w budynku klasztoru franciszkańskiego, przekazanego 30 IX 1555 władzom Gdańska na potrzeby oświaty przez ostatniego gwardiana Jana Rollawa (► franciszkanie, ► kościół i klasztor św. Trójcy). W pierwszym etapie, do 1580, było typową czteroklasową szkołą średnią o przewadze przedmiotów teologiczno-retorycznych. Obowiązujący program opracował w 1568 trzeci rektor ► Andreas Franckenberger.
Zamknięta w 1576, w okresie ► wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym, otwarta ponownie w 1580 już jako Gimnazjum Akademickie. Był to efekt dążeń od połowy XVI wieku reprezentantów trzech największych miast Prus Królewskich (Gdańska, Torunia i Elbląga) do utworzenia na tym terenie protestanckiego uniwersytetu, przeznaczonego głównie dla mieszczan. Po niepowodzeniu planu skupiono się na przekształceniu trzech istniejących w tych ośrodkach miejskich gimnazjów w placówki akademickie.
Reforma organizacyjna i programowa zapoczątkowana w Gdańsku w 1580 doprowadziła do powstania Gimnazjum Akademickiego w okresie rektoratu ► Jakoba Fabriciusa, reprezentującego wyznanie ewangelicko-reformowane. Umacniające się ambicje uniwersyteckie potwierdzały otwarte w latach 1580–1611 katedry teologii, filozofii, prawa i historii, retoryki, matematyki, medycyny z anatomią (► katedra anatomii), greki, hebrajskiego i języków orientalnych oraz powołany w 1589 lektorat języka polskiego. Wprowadzono też zwyczaje zbliżone do immatrykulacji, przemyślane i publikowane programy. Przedłużono też trwający cztery lata okres kształcenia do sześciu–dziewięciu lat poprzez powołaniu dwóch klas akademickich: secundy i primy, w których prowadzono zajęcia odpowiadające programem uniwersyteckim wydziałom teologii, filozofii, prawa i medycyny, jednak bez możliwości uzyskiwania wyższych tytułów i stopni naukowych. Status absolwentów Gimnazjum można by porównać do obecnych licencjatów. Od schyłku XVI wieku zatrudniono wielu wyróżniających się uczonych, absolwentów uniwersytetów europejskich (głównie niemieckich i niderlandzkich), posiadających stopień doktora. Ułatwieniem miały być przyznawane stypendia i nawiązane jeszcze podczas studiów i peregrynacji akademickich kontakty naukowe oraz wykorzystywanie stale wzbogacanych zbiorów założonej w 1596 ► Biblioteki Rady Miejskiej.
Osiągnięcia związanych z Gimnazjum Akademickim uczniów i profesorów nierzadko weszły na trwałe do dziejów nauki europejskiej z różnych dziedzin wiedzy. Wybitnymi astronomami byli ► Jan Heweliusz i jego nauczyciel matematyki oraz astronomii ► Peter Krüger, ► Heinrich Kühn, który jako pierwszy zastosował geometryczną interpretację liczb zespolonych, udoskonalił rozwiązywanie równań wyższych stopni, opracował prototyp elektroskopowej wagi analitycznej.
Spośród przyrodników sławni byli Johann Reinhold (1729–1798) i jego syn Georg Adam (1754–1794) Försterowie, którzy podczas wypraw z Jamesem Cookiem w latach 1772–1775 przeprowadzili ważne badania z zakresu biologii mórz tropikalnych; Georg Adam Förster zaliczany jest do czołowych przeddarwinowskich ewolucjonistów na świecie. Pionierskie badania w dziedzinie fizyki prowadził ► Daniel Gralath starszy. Z grona zatrudnionych w Gimnazjum Akademickim przyrodników ► Johann Conrad Eichhorn zapoczątkował mikroskopowe badania pierwotniaków morskich, ► Joachim Oelhaf jako pierwszy przeprowadził w 1613 publiczną sekcję zwłok, ► Israel Conradi sformułował pogląd dotyczący krążenia krwi w żywych organizmach.
Z Gimnazjum związani byli ► Daniel Fahrenheit oraz ► Philipp Clüver, twórca geografii historycznej. Wyjątkowe znaczenie miały poglądy profesora retoryki ► Johanna Mochingera, który doceniał znaczenie ergonomii w pracy marynarzy, uwagi o fizjografii Polski ► Paula Patera, dzieła ► Bartholomäusa Keckermanna, wybitnego filozofa i polihistora przełomu XVI –XVII wieku, który dążąc do ujednolicenia podstaw geografii, opracował metodę badań rozwiniętą później przez Bernharda Vareniusa i Isaaca Newtona. Interesujące rozprawy dotyczące prawa morskiego opracowali ► Reinhold Curicke, ► Samuel Friedrich Willenberg, ► Gottfried Lengnich. Duży rozgłos zyskały też dzieła historyczne i historiograficzne ► Joachima Pastoriusa, ► Johanna Schultza (Szołeckiego) i Gottfrieda Lengnicha.
Zajęcia dydaktyczne w Gimnazjum Akademickim w XVI–XVII wieku odbywały się w małych grupach, często metodą seminaryjną; badania głównie indywidualnie. Dopiero w XVIII wieku organizowano dociekania zespołowe, które przyczyniły się do powołania 23 X 1720 towarzystwa naukowego ► Societas Litteraria, 2 I 1743 Societas Physicae Experimentalis, przekształconego po 10 latach w ► Towarzystwo Przyrodnicze. W 1676, staraniem kilku gdańszczan, szkoła wzbogaciła się o sprowadzoną z Anglii tubę wzmacniającą głos mówiącego. W siedzibie szkoły, w skrzydle wschodnim dawnego klasztoru franciszkanów, znajdowało się Małe Audytorium Anatomiczne i biblioteka, w skrzydle południowym reprezentacyjne Auditorium Maximum (m.in. sala uroczystości organizowanych przez Radę Miejską) oraz sale wykładowe.
Pod koniec XVI wieku dobudowano skrzydło zachodnie, przeznaczone – obok sal wykładowych – na mieszkania. W 1604 wprowadzono urząd administratora, zarządzającego funduszami i wyżywieniem uczniów, od 1607, po przebudowie gmachu i przeniesieniu części pomieszczeń bursy na piętro, zapewniono uczniom darmowe noclegi i (do schyłku XVII wieku), także darmowe utrzymanie. Rektor pełnił początkowo obowiązki pastora ► kościoła Najświętszej Marii Panny, w latach 1585–1799 kościoła św. Trójcy, lektor języka polskiego obowiązki kaznodziei ► kościoła (kaplicy) św. Anny. Około 1600, w okresie największego rozkwitu, nauki jednorazowo pobierało 200 osób, w XVIII wieku zaczęło podupadać, w latach 1794–1799 nieobsadzone pozostawało stanowisko rektora.
W okresie ► I Wolnego Miasta Gdańska wojska francuskie przeznaczyły budynek szkoły na szpital i magazyny, w związku z czym zajęcia odbywały się w domu pastora ► Abrahama Blecha przy St. Trinitatis-Kirchengasse (ul. św. Trójcy). W 1810 zlikwidowano naukę języków orientalnych i starogreckiego, w 1812 teologii, prawa i medycyny. 18 VI 1815 władze pruskie przekształciły ją w sześcioletnią szkołę średnią. 10 XI 1817 połączone ze ► szkołą mariacką, stało się sześcioletnim ► Gimnazjum Miejskim, z siedzibą początkowo przy Kleine Krämergasse (ul. Podkramarska).
Przez cały okres działalności do Gimnazjum zapisało się 13 066 uczniów. Najwięcej zapisało się w 1644 – 168, po 1670 liczba ta nie przekraczała rocznie 100, najmniej zapisało się w 1811 – tylko trzech. W 1580, gdy funkcjonowały jeszcze trzy klasy, uczyło się w Gimnazjum łącznie 122 uczniów, w 1769, przy funkcjonowaniu pięciu klas – 194. Około połowa uczniów pochodziła z Gdańska i najbliższych okolic, pozostali z różnych stron: ze Szkocji, Szwecji, Norwegii, Inflant, Rusi, Litwy, Polski, Pomorza Zachodniego, Węgier, Czech, krajów niemieckich, nawet Francji, Szwajcarii i Włoch. Wielu uczniów podejmujących naukę w Gimnazjumu zapisywało się równolegle (albo tuż przed, albo tuż po) na uniwersytety, z reguły jednak albo odkładając podjęcie zajęć uniwersyteckich, albo gimnazjalnych i pojawiając się na uczelniach w okresie późniejszym. Do Gimnazjum zapisywały się również osoby mające już za sobą kilkuletnie studia, a nawet posiadające już tytuł magistra. Przyciągały ich zwłaszcza głośne nazwiska wykładających w Gdańsku profesorów.
W okresie pełnego rozkwitu nauka w dwóch najstarszych klasach – pierwszej (prima; uczniowie średnio w wieku 17–19 lat) i drugiej (secunda, średnio w wieku 15–18 lat) – trwała po dwa lata, w pozostałych klasach rok, w sumie okres całkowitej edukacji wynosił lat siedem. Do najniższej, piątej, wstępnej klasy, od 1803 miejskiej szkoły św. Trójcy, przyjmowano chłopców w wieku około lat 12, ale także sześcio-siedmioletnich, ci uczyli w niej dłużej, przechodząc program innych niższych szkół miejskich. Od wszystkiego były indywidualne wyjątki. Przy zapisywaniu poddawano uczniów sprawdzianom i kierowano do odpowiednich dla nich klas, nauki nie rozpoczynano więc obligatoryjnie od najniższej, piątej klasy. Zdarzały się wypadki cofnięcia zapisanego już ucznia do szkoły parafialnej lub nauki domowej w celu uzupełnienia koniecznej wiedzy.
Ostatnim zapisanym do Gimnazjum Akademickiego (do klasy przedostatniej, secundy) 15 VI 1814 uczniem był późniejszy pedagog,
dr Johann Samuel Hintz (28 VIII 1796 Gdańsk – 8 IX 1867 Gdańsk) (zob. ► Carl Eduard Hintz), zarazem pierwszy absolwent (matura nr 1 w 1818) Gimnazjum Miejskiego.
►Tabela: Rektorzy Gimnazjum Gdańskiego
►Tabela: Rektorzy Gimnazjum Akademickiego
►Tabela: Lektorzy języka polskiego w Gimnazjum Akademickim
►Tabela: Liczba uczniów zapisanych do Gimnazjum Akademickiego w latach 1798–1814
