KLUB INTELIGENCJI KATOLICKIEJ W GDAŃSKU
| < Poprzednie | Następne > |
KLUB INTELIGENCJI KATOLICKIEJ W GDAŃSKU (KIK), stowarzyszenie katolickie, którego celem jest wcielanie w życie wartości chrześcijańskich, dawanie świadectwa wiary i jej kształtowanie oraz niesienie pomocy duchowej i materialnej, działające od 1988 na terenie ► województwa pomorskiego (wcześniej ► gdańskiego), z siedzibą w Gdańsku przy ul. Ogarnej 64/65. W okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) legalne kluby inteligencji katolickiej (najstarsze działały od przełomu 1956/1957 w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu i Wrocławiu) stanowiły namiastkę niezależnej organizacji politycznej (tzw. ruch „Znak”) z własną reprezentacją w Sejmie. W wypadku Gdańska można mówić o czterech różnych klubach: dwóch działających legalnie (pierwszy w okresie 1980–1981/1985, drugi od 1988) oraz dwóch, niepowiązanych ze sobą, których nie udało się oficjalnie zatwierdzić (po 1956 i w 1970).
1. Pierwsze próby powołania w Gdańsku KIK-u lub stowarzyszenia o podobnym charakterze (m.in. ► Klub Katolików Wybrzeża „Ancora”, Klub Studenckiej Młodzieży Katolickiej, Katolicki Klub Studentów) zostały podjęte w okresie po ► październiku 1956 przez studentów i pracowników ► Politechniki Gdańskiej oraz Akademii Medycznej (► Gdański Uniwersytet Medyczny). Starania te na skutek niechęci władz i wzmożonej inwigilacji ze strony Służby Bezpieczeństwa zostały zaniechane.
2. Druga próba utworzenia KIK-u w Gdańsku przypadła na przełom lat 60. i 70. XX wieku i wiązała się z grupą osób w większości zaangażowanych w duszpasterstwo księży ► pallotynów przy ► kościele św. Elżbiety. W styczniu 1970 do władz wpłynął wniosek o rejestrację KIK-u w Gdańsku wraz z listą 24 członków założycieli (zob. m.in. innymi ► Jerzy Kiszkis). Mimo starań i odwołań oraz wsparcia Porozumienia Międzyklubowego KIK klubu w Gdańsku nie zarejestrowano, co formalnie uzasadniono możliwością realizacji celów statutowych w ramach już istniejących organizacji katolickich (Stowarzyszenie „PAX”, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne). Początkowo tzw. grupa inicjatywna KIK-u próbowała działać, spotykając się i dyskutując na zebraniach, na które zapraszano znanych prelegentów z niezależnych kręgów katolickich, lecz po kilku latach przestała funkcjonować.
3. W wyniku połączenia wielu różnych inicjatyw związanych z Kościołem (duszpasterstwa akademickie i duszpasterstwa inteligencji), ale też ze środowiskiem naukowców z gdańskich uczelni – inicjatyw, które dążyły do powołania na wzór KIK-ów w Warszawie i Krakowie grupy ekspertów w celu wsparcia ► Solidarności – 2 X 1980 w salce ► kościoła Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu zorganizowano zebranie założycielskie Klubu. Z 39 jego uczestników wyłoniono tymczasowy zarząd (w składzie: Jerzy Kowalczyk – prezes, Lidia Gorska – wiceprezes, Piotr Nowina-Konopka – sekretarz, Andrzej Dembiński, Józef Kruk – członkowie, Tadeusz Bień, Stefan Wywiał – zastępcy członków). W uzasadnieniu wniosku o rejestrację pisano: „Celem tworzonego klubu jest czynne włączenie się inteligencji katolickiej w prace nad rozwojem społecznym, moralnym i kulturalnym społeczności Wybrzeża”. Statut gdańskiego Klubu został oparty na statucie KIK-u w Warszawie, a jego formalna rejestracja nastąpiła 12 XI 1980. Gdański KIK był pierwszym klubem zarejestrowanym w Polsce w ramach nowej fali ich powstawania.
8 XII 1980 na walnym zebraniu dokonano wyboru zarządu klubu (w składzie: Jerzy Kowalczyk – prezes, Mikołaj Kostecki i Jędrzej Smulkowski – wiceprezesi, Piotr Nowina-Konopka – sekretarz, Jan Mielczarski – skarbnik, Zbigniew Bohdan, Krystyna Górska, Stanisław Kuropatwiński, Irena Mikulska, Jerzy Umiastowski, Maria Wyszomirska – członkowie zarządu). Asystentem kościelnym KIK-u został mianowany ks. Jerzy Zaremba, zastąpiony z czasem przez rektora kościoła św. Elżbiety, ks. Jerzego Błaszczaka SAC.
Działalność Klubu polegała na organizowaniu licznych spotkań, prelekcji, wykładów, mszy lub spotkań opłatkowych dla członków. Dzięki wsparciu ► ks. Stanisława Bogdanowicza na miejsce spotkań udostępniono ► Kaplicę Królewską. Wśród zapraszanych gości byli m.in. Stanisław Stomma, Tadeusz Mazowiecki, ► bp Lech Kaczmarek, Jerzy Turowicz, ► Jacek Taylor. Klub wydawał wewnętrzny biuletyn („Komunikat”). W 1981 wykształciły się filie Klubu: w Gdyni, Starogardzie Gdańskim i Sopocie. KIK w Gdańsku współpracował z ruchem „Znak” w całej Polsce, a liczni jego członkowie byli zaangażowani w działalność NSZZ „Solidarność”. Dwóch członków KIK-u weszło w skład Prymasowskiej Rady Społecznej (Jędrzej Smulkowski, Aurelia Polańska). Staraniami Klubu dokonano ustawienia krzyża na ► cmentarzu ofiar hitleryzmu na Zaspie. Liczba członków stowarzyszenia w grudniu 1980 wynosiła 240, a rok później już 889 (znacznie przekraczając liczbę członków KIK-u w Krakowie).
Wraz z wprowadzeniem ► stanu wojennego działalność KIK-u w Gdańsku została zawieszona (formalnie decyzją wojewody gdańskiego z 14 XII 1981, zob. też ► Mieczysław Gromadzki). Wielu jego członków związanych z Solidarnością internowano, niektórzy przez jakiś czas się ukrywali. Prezes Jerzy Kowalczyk został aresztowany i wraz z innymi strajkującymi pracownikami Wyższej Szkoły Morskiej skazany 3 II 1981 przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni za naruszenie przepisów dekretu o stanie wojennym na dziewięć lat pozbawienia wolności i pięć lat pozbawienia praw publicznych (zwolniony z odbywania kary w lipcu 1983). Członkowie Klubu włączali się w działalność podziemną, a także pomoc charytatywną (m.in. przy kościołach ► św. Brygidy i ► św. Elżbiety); wielu z nich uczestniczyło w spotkaniach organizowanych w kościołach całego Trójmiasta, na przykład w ramach Tygodni Kultury Chrześcijańskiej. Na bazie gdyńskiej filii KIK-u powstało Duszpasterstwo Inteligencji Katolickiej w Gdyni.
Próby oficjalnego przywrócenia Klubu się nie powiodły. 24 VI 1984 Urząd Wojewódzki w Gdańsku podjął decyzję o jego likwidacji, uzasadniając to m.in. wrogą działalnością niektórych członków jego władz. 13 VI 1985 KIK w Gdańsku został wykreślony z rejestru stowarzyszeń.
4. Inicjatorem reaktywacji bądź utworzenia nowego stowarzyszenia katolickiego był ► bp Tadeusz Gocłowski, który połączył siły działaczy młodzieżowych skupionych wokół dominikańskiego Duszpasterstwa Akademickiego „Górka”, członków pierwszego KIK-u oraz ludzi z autorytetem i doświadczeniem organizacyjno-społecznym (w tym osoby związane ze ► Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim). Pierwsze spotkania, na których kształtowała się idea nowej organizacji, odbyły się na przełomie 1986 i 1987 w salce „Górki”; wtedy też zadecydowano o jej nazwie (alternatywą był Gdański Klub Katolików). Inspirację do działania i nadzieję na pozytywny stosunek władzy dawała ► pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Trójmiasta, w której organizację włączyły się osoby związane z Klubem.
Wniosek o rejestrację Klubu został złożony 27 II 1987; pisano w nim m.in., że „Klub będzie zrzeszał osoby reprezentujące światopogląd katolicki celem pogłębiania poziomu intelektualnego i moralnego swych członków, kształtowania świadomego swych obowiązków człowieka i obywatela, pogłębiania i szerzenia kultury intelektualnej, artystycznej i obyczajowej, a nade wszystko przeciwdziałania społecznym chorobom moralnym”, opierając się na nauce Kościoła katolickiego i w poszanowaniu praw i ustroju PRL. Listę członków założycieli podpisało 36 osób, wśród nich dziesięciu członków pierwszego KIK-u. Ze względu na nieprzychylne stanowisko władz rejestracja nastąpiła dopiero 10 VIII 1988. W tym czasie wielu członków Klubu aktywnie włączało się w przemiany ustrojowe, będąc członkami podzespołów Okrągłego Stołu lub powstających Komitetów Obywatelskich oraz angażując się w ► wybory 1989. Niektórzy członkowie KIK-u w Gdańsku zostali wybrani na posłów, kilku innych współtworzyło lokalną kadrę samorządowo-polityczną (sekretarz Klubu ► Jacek Starościak został prezydentem Gdańska, Tomasz Bedyński wiceprzewodniczącym ► Rady Miejskiej w Gdańsku, ► Józef Borzyszkowski wicewojewodą gdańskim).
29 IX 1988 odbyło się I walne zebranie, na którym wyłoniono tymczasowy zarząd (w składzie: Mikołaj Kostecki – prezes, ► Andrzej Drzycimski – wiceprezes, Jacek Starościak – sekretarz, Danuta Stępień – skarbnik, Tomasz Bedyński, Teresa Ciesielska, Jerzy Cyberski, Jerzy Kiszkis, Stanisław Kuropatwiński, ► Tomasz Posadzki, ► Zygmunt Sójka – członkowie). 15 XI 1988 biskup gdański odprawił dla KIK-u inauguracyjną mszę w ► kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP), a na asystenta kościelnego dla Klubu wyznaczył ► ks. Ernesta Kleinerta. Rozpoczął się nabór członków, których w lutym 1989 było 575. W 1989 wydawano biuletyn wewnętrzny ► „Notes Gdański” i organizowano spotkania, a wśród gości Klubu znaleźli się m.in. ► Lech Wałęsa, Piotr Nowina-Konopka, Jan Nowak-Jeziorański. KIK włączał się w liczne inicjatywy społeczno-kulturalne (na przykład Dni Sierpniowe ’89, Kolokwia Gdańskie), mocno też angażował się w propagowanie tematyki wschodniej, a z czasem w pomoc Polakom mieszkającym na Wschodzie; od stycznia 1990 przy Klubie działała Rodzina Katyńska. Działacze KIK-u podjęli działalność dobroczynną (w latach 1989–2009: Sekcja Charytatywna „Dary” z punktem we Wrzeszczu), a we wrześniu 1990 powołali do życia Gdyńską Szkołę Społeczną. Zanim w połowie 1990 Klub otrzymał stałą siedzibę przy ul. Ogarnej 64/65, tymczasową była plebania kościoła NMP.
W latach 1989–1990 z Klubu wykształciły się oddziały: w Gdyni (przewodniczący Jerzy Cyberski), Sopocie (Andrzej Dembiński), Wejherowie (Jaromar Łukowicz), Starogardzie Gdańskim (Paweł Piotr Janikowski) i Helu (Leszek Loose).
Zaangażowanie poszczególnych działaczy KIK-u w przemiany polityczne oraz we wcześniej niedostępne inicjatywy wpłynęło na osłabienie aktywności Klubu i spadek liczby jego członków (w czerwcu 1991 było ich 209; we wrześniu 1994 – 300). W latach późniejszych, w tym za kadencji Franciszka Makurata (1992–2009), KIK w Gdańsku skupił się na pomocy materialnej i kulturalnej dla Polaków na Wschodzie, działalności charytatywnej i dobroczynnej, organizowaniu bezpłatnej pomocy medycznej na wsi (tzw. białe soboty/niedziele) oraz spotkań, sympozjów i pielgrzymek. Od połowy lat 90. XX stulecia wiele spotkań odbywało się w ► kościele św. Stanisława Kostki w Oliwie, ponieważ po ks. Kleinercie kapelanami Klubu byli proboszczowie tej parafii: ks. Henryk Tribowski i ks. ► Mirosław Paracki.
