NOWE OGRODY
| < Poprzednie | Następne > |
NOWE OGRODY (1455: newe garten, następnie Nygarten, Neugarten, także Neuss), obecnie w dzielnicy Gdańsk– Śródmieście, dawniej zaliczane do tzw. Dzieł Zewnętrznych. Pierwotnie dzielnica ogrodów. Pierwszy odnotowano w 1378, po zachodniej stronie Kanału Raduni, koło szpitala św. Gertrudy. W 1385 było ich 12, w 1430 – co najmniej 45. Wielokrotnie niszczone podczas wojen (np. w 1461 podczas wojny trzynastoletniej przez Krzyżaków), od 1656 były bezpieczne wewnątrz nowego zewnętrznego pasa fortyfikacji, z fosą (nad którą akweduktem przerzucono wody Potoku Siedleckiego). W 1687 istniało ponad 200 ogrodów, liczne gospody, letnie rezydencje gdańszczan i szlachty.
Główna ulica (Nowe Ogrody) wiodła do bramy Nowych Ogrodów (1656) w zewnętrznym pasie fortyfikacji (obecnie skrzyżowanie ul. Nowe Ogrody, Powstańców Warszawskich, Kartuskiej i Pohulanki). Części dużego placu przed Bramą Wyżynną przyjmowały – zależnie od rodzaju zorganizowanego na nich handlu – nazwy Targów: Końskiego (w 1617 Ros Markt), Bydlęcego (w 1625 Ochsenmarkt), Rakowego (w 1763 Krebsmarkt) i Siennego (w 1866 Heumarkt). Przy tym ostatnim funkcjonowały, napędzane wodami Kanału Raduni, trzy młyny garbarskie (najstarszy zbudowany w 1374), folusz i od połowy XVI wieku Kunszt Wodny. W 1711, z fundacji pastora kościoła Najświętszej Marii Panny i seniora Ministerium Duchownego Joachima Weickhmanna, założono tzw. Freischule, bezpłatną szkołę dla ubogiej młodzieży (zob. szkolnictwo), zniszczoną podczas przygotwań do oblężenia Gdańska w 1807. W 1841 na parceli (z budynkiem, zniszczonym w 1945, przy obecnych torach kolejowych, po ich stronie wschodniej, dawny nr 18/19), nabytej od kupca Johanna Henrichsdorffa, działała loża masońska Eugenia – stąd obecna nazwa ul. Masońskiej (w 1877 Logengang, w 1939–1945 Langer Gang), dawniej – już w 1428 – Schinkla (Schinkelgasse) ( wolnomularstwo). Przy obecnej ul. Hucisko, nad Radunią, dowodnie od 1432 istniała huta srebra, następnie wytwórnia prochu. W połowie XIX wieku przy obecnym Targu Rakowym działał zieleniec Mały Błędnik ( Błędnik Mały).
Wielkie zmiany przyniosła 2. połowa XIX wieku i XX wiek. W 1867 przeprowadzono bocznicę kolejową do Nowego Portu z przystankiem w zasypanej fosie ( kolej). Wykop kolei odciął Targ Sienny i Targ Rakowy od pozostałej części Nowych Ogrodów. W 1895 zaczęto rozbiórkę ciągu fortyfikacji wewnętrznych, na których miejscu powstały eleganckie ulice. W 1899 nowa ul. Hucisko (Silberhütte) połączyła Targ Drzewny z Nowymi Ogrodami, przy których powstały: szpital diakonis ewangelickich (1860, pod nr. 23, od 1875 nr 3–5 na terenie kupionym od spadkobierców Friedricha Adolfa Gottschalka, obecnie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Mikołaja Kopernika), Sejmik Prowincji (1880) – późniejszy Sejm II Wolnego Miasta Gdańska (WMG; zniszczony w 1945), Nadprezydentura (1886) – późniejszy Senat II WMG (zniszczony – na części obecnie Urząd Miejski), fundację cesarzowej Augusty Wiktorii dla chorych i samotnych (1901), gmach sądów (1910).
W 1921 rozebrano Bramę Nowych Ogrodów i zasypano istniejącą przed nią fosę. W budynku Nowe Ogrody 27 urzędował przed 1939 Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Do Nowych Ogrodów zalicza się także Piaskownię (Sandgrube), teren przy obecnej ul. Rogaczewskiego, nazwany od wykopu w rejonie Szpitala Miejskiego (Lazaretu przy Sandgrube), obecnie budynek Dyrekcji Lasów (nr 9/13). W 1932 na zachodnim końcu ulicy staraniem ks. Franciszka Rogaczewskiego powstał polski kościół Chrystusa Króla. W 1945 większość zabudowy uległa zniszczeniu. Przy ul. Masońskiej przetrwał XIX-wieczny klasztor elżbietanek, w którym spędził ostatnie lata życia usunięty przez hitlerowców z Pelplina bp. Konstanty Dominik. W tym samym roku ul. Neugarten nazwano Nowym Światem, od 18 III 1948 nosiła nazwę ul. Świerczewskiego, od 25 IX 1990 powrócono do nazwy Nowe Ogrody.
11 XI 1947 otwarto nowo wybudowany wiadukt kolejowy łączący ul. Hucisko z Nowymi Ogrodami (zastąpiony nowym w latach 1960–1961, z wydzielonym dwutorowym pasem tramwajowym, przebudowany w 2000). 17 VIII 1948 położono kamień węgielny pod siedzibę planowanego gmachu Izby Skarbowej (Nowe Ogrody nr 8/12), według projektu Wandy Podczaskiej-Wyszyńskiej, do którego w grudniu 1950 przeniesiono Wydział Finansowy Miejskiej Rady Narodowej (z gmachu przy ul. 3 Maja nr 9), a do marca 1951 – pozostałe wydziały władz miasta.
