STRZYŻA, potok
| < Poprzednie | Następne > |
STRZYŻA, potok (1247 Wstrisza, 1283 Stritza od słów „rzeka z bystrym nurtem”, Striessbach, Brętowska Struga, Bystrzec I), długość: 9,4 km, obszar zlewni: 22 km², głębokość: 0,5–1,5 m, szerokość: 1,5–7,5 m, przeciętne przepływy w granicach 0,076–0,087 m³/s, w dolnym biegu 0,152 m³/s, spadek 9,6‰. Źródła w okolicach Kiełpina ( Rezerwaty przyrody. Lasy w Dolinie Strzyży); płynie wzdłuż obecnych ulic: Potokowej, Słowackiego (przed skrzyżowaniem obu ulic zmienia kierunek na wschodni), tunelem pod al. Grunwaldzką (początkowo pod fabryką Fazer – zob. przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe, po zbudowaniu Galerii Bałtyckiej na południe od niej) i linią Polskich Kolei Państwowych (PKP) we Wrzeszczu, na powierzchnię wypływa przy ul. Nad Stawem, od wschodu omija park Kuźniczki ( Kuźniczki), równolegle do ul. Wajdeloty, tunelem pod ul. Waryńskiego, wypływa w Parku nad Strzyżą między ul. Wyspiańskiego i al. Hallera, dalej wzdłuż ul. Reja (tunelem pod linią PKP Gdańsk Główny–Nowy Port) i ul. Swojską. Ostatni dopływ Wisły; wpływa do niej na terenie portu, u zbiegu nabrzeży Szczecińskiego i Stoczniowego (pod mostem Składy-Ostrów).
Zasilana wodami czterech prawobrzeżnych dopływów: Kiełpineckiej Strugi, Migowskiej Strużki, Potoku Jaśkowego, Potoku Królewskiego. W przywileju fundacyjnym klasztoru cystersów w Oliwie z 1186 (falsyfikat z połowy XIII wieku) Sambor I zezwolił zakonnikom na wzniesienie nad jej brzegami młynów; w 1283 przeszła w całości (z obu brzegami) na własność cystersów. Silnie eksploatowana przez nich i prywatnych dzierżawców do poruszania urządzeń przemysłowych (młyny, tartaki, kuźnice, folusze i inne), których liczbę szacuje się na kilkanaście. Przez długi okres stanowiła granicę dla dóbr cysterskich oraz świeckich ( Nowe Szkoty, Kuźniczki).
Od końca XIX wieku poddawana znacznej ingerencji w biegu koryta rzeki (m.in. regulacja i skanalizowanie cieku, sztucznie uregulowane ujście, które pierwotnie wpadało do jeziora Zaspa). Poza kilkoma fragmentami (pod al. Grunwaldzką, pod torami kolejowymi stacji Gdańsk-Wrzeszcz, pod ul. Grażyny i ul. Wyspiańskiego) płynie odkrytym kanałem.
W 2000 zmodernizowano 700-metrowy odcinek potoku od ul. Marynarki Polskiej do jego ujścia do Wisły, poszerzając koryto do 5 m, umacniając brzegi, profilując skarpy. Na potoku w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku wybudowano pięć powierzchniowych zbiorników retencyjnych: Kiełpinek, Nowiec II, Górne Młyny, Ogrodowa, Srebrniki. Na tym ostatnim (po wschodniej stronie wiaduktu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej nad Trasą Słowackiego, częściowo przy al. Żołnierzy Wyklętych), największym pod względem możliwości przyjmowania wody (64,5 tys. m³) 25 VIII 2016 uruchomiono fontannę-wodotrysk. W zlewni (połączone rurami) jako zbiornik funkcjonuje Jezioro Jasień ( Potok Jasień) i Zbiornik Potokowa-Słowackiego.
Podczas budowy Galerii Bałtyckiej w 2006 zmieniono bieg potoku, ukrytego wcześniej w tunelu biegnącym pod zabudowaniami Zakładu Przemysłu Cukrowniczego Bałtyk przy ul. Kościuszki, przełożonego między południowe zabudowania galerii a biurowiec „Hydrobudowy” przy al. Grunwaldzkiej 133-135. Podczas budowy Galerii Metropolia w jej podziemiach wybudowano kolejny zbiornik retencyjny na potoku (oddany w 2015), mający chronić mieszkańców Dolnego Wrzeszcza przed skutkami jego wylewu.
