PRZEGALINA
| < Poprzednie | Następne > |
PRZEGALINA (Einlage), obecnie część dzielnicy Gdańsk- Wyspa Sobieszewska ( administracyjny podział). Początkowo obszar zaliczany do wsi Świbno, wyodrębniony w 1563 roku (8 łanów i 10 mórg wzdłuż Wisły, między groblami) i nazwany Einlage („wstawka”) jako teren dla zbierającego się nadmiaru wiślanych wód i płynącego rzeką lodu. Własność miasta Gdańska, wypuszczana w dzierżawę.
Wraz ze Świbnem w 1563 trzymana przez Johanna Kremera (22 XII 1516 Gdańsk – 23 I 1564 Gdańsk), ławnika (1548), rajcę (od 1552), sędziego (1553) i burgrabiego gdańskiego (1562), następnie w rodzinie Brandesów: burmistrza gdańskiego w latach 1592–1611 Gerarda Brandesa (zięcia Johanna Kremera), następnie jego syna, ławnika gdańskiego (1615) Johanna (7 XI 1580 Gdańsk – 21 XI 1648 Gdańsk), wnuka Johanna (20 IX 1620 Gdańsk – 10 II 1672 Gdańsk) i ostatniego męskiego przedstawiciela tej linii, ławnika gdańskiego (1700) Johanna Gerharda (2 V 1664 Gdańsk – 8 VIII 1709 Gdańsk). Po Brandesach dzierżawił Przegalinę (podobnie jak Świbno) gdańszczanin Franz Gerhard von Tiedemann, od którego w roku 1780 wykupił je za 49 000 guldenów Gabriel Joachim von Weickhmann (11 XII 1734 Gdańsk – 19 I 1792 Gdańsk), gdański ławnik, rajca i burgrabia. W 1784 Świbno i Przegalina pozostawały w dzierżawie u burmistrza gdańskiego Johanna Bentzmanna.
Od 1772 w granicach Królestwa Prus, mieszkało tu wówczas w 43 gospodarstwach 189 osób. W latach 1807–1813 włączona do I Wolnego Miasta Gdańska. Po 1814 ponownie w państwie pruskim. W 1819 były tu 34 gospodarstwa i 197 mieszkańców, piekarnia i dwie karczmy, w 1886 mieszkało 310 osób. W 1864 otwarto szkołę powszechną (przy obecnej ul. Przegalińskiej 137).
Rozwój miejscowości nastąpił z chwilą podjęcia prac przy budowie Przekopu Wisły. W 1895 powstała śluza umożliwiająca żeglugę między przekopem a Martwą Wisłą (składała się ze śluzy właściwej i śluzy dla tratw), regulująca stan wody w Martwej Wiśle i chroniąca tym samym obszar miasta Gdańska przed powodziami. Powstał wówczas port rybacki. Na koronie wału wytyczono wysadzaną drzewami aleję łączącą Przegalinę ze Świbnem. Między śluzami zlokalizowano miejsce kwarantanny portowej. Mostami na śluzach poprowadzono w 1905 kolej wąskotorową (z przystankiem Przegalina przy śluzach, i przystankiem Przegalina Kolonia), biegnącą wałami do przeprawy na Wiśle w Świbnie ( kolej). Nad Martwą Wisłą zorganizowano kąpielisko i przystań obsługiwane przez karczmę.
Od 1920 w granicach II Wolnego Miasta Gdańska. W 1923 w 110 domach mieszkały 443 osoby. W 1945 powołano tu Państwowy Zarząd Wodny, który był pierwszą placówką cywilną na Wyspie Sobieszewskiej. Zajmował się odbudową uszkodzonych śluz (uruchomione we wrześniu 1945), następnie zabezpieczeniem przepraw statków przez śluzę, zabezpieczeniem przepraw promowych na Wyspie, przygotowaniem lodołamaczy do prac zimowych na odcinku od ujścia Wisły do Tczewa, usuwaniem wraków z Wisły. W 1957 zakład przeniesiono do Tczewa. W okresie 1945–1947 miejscowość nosiła nazwę „Łożyska”. Od 1 IX 1947 ponownie działała tu szkoła podstawowa (zlikwidowana w 1974, od 1990 w jej budynku przy ul. Przegalińskiej 137 mieści się dom dla osób bezdomnych im. Brata Alberta). W 1950 w Przegalinie znajdowały się 54 domy, w których mieszkały 334 osoby.
Od 1 XII 1973 w granicach miasta Gdańska. W latach 1975–1982 w miejscu byłej śluzy dla tratw wybudowano nową śluzę (tzw. Śluzę Południową), w 1992 zamknięto starą śluzę (tzw. Śluzę Północną), wpisaną do rejestru zabytków (połączenie z Przekopem zasypano), miejsce stacjonowania lodołamaczy (w 2021 - dziewięciu) Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku PGW Wody Polskie. Śluza Południowa jest jedynym stopniem wodnym Wisły na odcinku od Przegaliny do ujścia do Zatoki Gdańskiej. Od marca 2011 do grudnia 2021 remontowana, 27 V 2012 oddano do użytku nowy most zwodzony nad śluzą.
W 1988–1998 Elektrociepłownia Gdańska składowała w starorzeczu Martwej Wisły w Przegalinie i na terenie gminy Cedry Wielkie odpady paleniskowe, popioło-żużle (39,5 ha, z czego na terenie Przegalilny – 24,14 ha), w powstałym zakładzie przerabiano popioły na kruszywo budowlane. Składowisko zamknięto w 2003, poddawane jest stopniowej rekultywacji. W 2007 osiedle skanalizowano.
