NIEDERHOF EDUARD, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
EDUARD (Ewert) NIEDERHOF (około 1480–1485 Gdańsk – 5 I 1534 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wnuk burmistrza Reinholda Niederhofa, syn kupca i armatora Heinricha (zm. 1499) oraz Ursuli Spadendorf. Miał 15 rodzeństwa, z którego tylko siedmioro dożyło wieku dojrzałego. Dwóch jego braci, Heinrich i Leonhard, wybrało karierę duchowną. Heinrich (około 1466 – po 1507) po studiach w Lipsku i Bolonii uzyskał kanonikat rewelski (Rewel, obecnie Tallin) oraz warmiński, przebywał w Rzymie. Leonhard (około 1485–1545 Frombork), studiował w Krakowie i Lipsku, w Rzymie uzyskał doktorat z prawa, od 1511 był proboszczem w gdańskim kościele św. Bartłomieja, od 1515 był kanonikiem warmińskim. Trzeci z braci, Georg (około 1470 – 1537 Gdańsk, bezpotomnie) był kupcem. Z trzech sióstr Barbara była norbertanką w klasztorze w Żukowie, Brigitta (zm. 1555 Gdańsk) poślubiła około 1500 Clausa Schultza i urodziła dziewięcioro dzieci (jeden z jej synów, Nicolaus, został gdańskim ławnikiem), Ursula (zm. 1544, pochowana w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP)) była żoną Gerdta Sparenberga i urodziła sześcioro dzieci.
Od 1514 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1520 rajcą i w tym roku sędzią. Po interwencji króla polskiego Zygmunta I Starego, przywracającej w Gdańsku stary porządek społeczno-religijny, wybrano go w 1526 do kolegium burmistrzów. Urząd pierwszego burmistrza przyznano mu w 1529 i 1533, drugiego w 1527, 1528 i 1532, trzeciego w 1526 i 1531, czwartego w 1530 i 1534 (godności nie zdołał objąć, zmarł przed rozpoczęciem kadencji).
Jako ławnik, 11 XI 1517, wziął udział w komisji powołanej do oszacowania wartości budynków w mieście. Na podstawie tych szacunków zebrano następnie podatek od nieruchomości, tzw. szos (na terenie samego tylko Głównego Miasta z przedmieściami wynoszący 6482 grzywny). W lipcu 1521, już jako rajca, wziął udział u boku burmistrza Eberharda Ferbera w zjeździe stanów pruskich w Grudziądzu. Podczas obrad tego gremium przedstawiciele Gdańska informowali o wydarzeniach w buntującej się przeciwko duńskiej władzy Szwecji i wynikających stąd trudnościach w żegludze przez cieśniny sundzkie. Podobnie jak Eberhard Ferber był w imieniu Polski sygnatariuszem przygotowanego podczas tego zjazdu aktu rozejmowego (1 VIII 1521) w wojnie między Polską a zakonem krzyżackim.
Podczas walk społeczno-religijnych w Gdańsku w latach 1522–1526 zajmował stanowisko niejednoznaczne. Ze względu na bliskie związki z Kościołem katolickim z pewnością nie należał do popleczników luteranizmu. W Radzie Miejskiej nie zaliczał się jednak również do zwolenników Eberharda Ferbera, tworząc grupę patrycjuszy – kupców skłonnych do współpracy z buntującym się pospólstwem. Po wyjeździe Eberharda Ferbera z Gdańska (listopad 1522) wybrano go do składu delegacji, która między grudniem 1522 a kwietniem 1523, pod przewodnictwem burmistrza Matthiasa Langego, przebywała na dworze króla Zygmunta I Starego, dla wyjaśnienia przyczyn niepokojów w mieście i powstrzymania monarchy od interwencji. Gdy w wyniku rozruchów 22–23 I 1525 rozwiązano Radę Miejską Gdańska i zarządzono nowe wybory (26 I 1525), znalazł się w jej nowym, „buntowniczym” składzie. W okresie następnych kilkunastu miesięcy (styczeń 1525 – kwiecień 1526), nie angażując się jednak w utrwalanie ustrojowych przemian, zwłaszcza zaś w likwidację katolickich struktur parafialnych i zakonnych, poparł niejawną współpracę głównego ówczesnego burmistrza Philipa Bischofa z królewskim dworem, mającą na celu restytucję starego, patrycjuszowskiego porządku.
Po zbrojnym przybyciu w kwietniu 1526 do Gdańska króla Zygmunta I Starego, 18 czerwca wybrano go do kolegium burmistrzów. Wybrano go ponadto jednym z prowizorów, świeckich opiekunów majątku brygidek gdańskich (22 VII 1526). Wypełniając tę funkcję, między innymi w 1531 pośredniczył między brygidkami gdańskimi a Radą Miejską Elbląga w sporze o majątek po opuszczonym przez mniszki elbląskim klasztorze tego zakonu. Negocjacje doprowadziły do podpisania przez obie strony kompromisowej ugody i podziału pozostawionych przez elbląskie brygidki dóbr ziemskich. Wraz z Phillipem Angermündem z ramienia Rady Miejskiej był też opiekunem klasztoru dominikanów.
Angażował się w działalność gospodarczą. Był między innymi pełnomocnikiem kupca z Amsterdamu, Franza Henricsona (29 XII 1532) przed sądem gdańskim w sporze o nałożone opłaty. 20 X 1533 Gdańsk zażądał od hanzeatyckiego kantoru w Londynie zwrotu kosztów, jakie rodzina Niederhof poniosła tamże z powodu prowadzenia miejskich interesów. Był właścicielem kamienicy przy Langer Mark 43 (Długi Targ), od 1709 tzw. Domu Ławników. Z nieznanych powodów w 1520 król Zygmunt I Stary nadał trzymane dotychczas (od czasów dziadka Reinholda) dzierżawy w Przyjaźni i Niestępowie szlachcicowi Janowi Czerniowskiemu (spod Warcza), jednak w 1526, za wierność i współpracę, potwierdził mu dalsze posiadanie tych włości, podobnie jaki i Dworu Sądowego w Sulminie (Rychtowo, obecnie część Niestępowa) z młynem i karczmą. Toczył następnie przed sądem królewskim spory graniczne ze szlachecką rodziną Jackowskich o granice między Sulminem a Dworem Sądowym.
Był dwukrotnie żonaty. O pierwszej, zmarłej przed 1514 żonie brak intormacji. 21 II 1522 poślubił Catharinę (1495 Gdańsk – 9 II 1529, na „potnicę” zapewne grypę), córkę bogatego kupca Berenta von Rhesen (jego portret w Amsterdamie namalował Albrecht Dürer). Z drugiego małżeństwa miał sześcioro dzieci, pięcioro dożyło wieku dojrzałego, w wieku młodzieńczym zmarli synowie Eduard (ur. 1525), w 1542 studiujący na protestanckim już wówczas uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą i Georg (ur. 1527). Najstarszy syn Heinrich był ławnikiem, rajcą i burgrabią królewskim w Gdańsku. Najstarsza córka, Catharina (28 VIII 1523 – 30 VIII 1577), poślubiła w 1547 rajcę i burgrabiego królewskiego Johanna Schachmanna i doczekała się dziewięcioro dzieci. Najmłodsza córka, Barbara (23 V 1528 – 12 IX 1592) była również od 1547 żoną rajcy i łowczego królewskiego Albrechta Giese i matką jedenaściorga dzieci.
