DŁUGA
| Linia 23: | Linia 23: | ||
[[File:Widok na ul. Długą od strony wschodniej.JPG|thumb|Widok na ul. Długą od strony wschodniej]] | [[File:Widok na ul. Długą od strony wschodniej.JPG|thumb|Widok na ul. Długą od strony wschodniej]] | ||
| − | '''DŁUGA''' (1331 ''longa platea'', Langgasse), ulica. Początkowo trakt wiodący do przeprawy przez [[MOTŁAWA | Motławę]] i dalej w kierunku Prus. Najdawniejsze ślady drewnianej zabudowy (pod [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszem Głównego Miasta]]) pochodzą z początku X wieku. Od czasów powstania [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] w latach 20. XIV wieku najważniejsza jego ulica, do XVII wieku traktowana łącznie z [[DŁUGI TARG | Długim Targiem]]. Droga wjazdu do Gdańska królów polskich, stąd określana potocznie (wraz z Długim Targiem i z przedłużeniem na [[DŁUGIE OGRODY | Długie Ogrody]]) [[DROGA KRÓLEWSKA | Drogą Królewską]].<br/><br/> | + | '''DŁUGA''' (1331 ''longa platea'', Langgasse), ulica, ok. 300 m długości. Początkowo trakt wiodący do przeprawy przez [[MOTŁAWA | Motławę]] i dalej w kierunku Prus. Najdawniejsze ślady drewnianej zabudowy (pod [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszem Głównego Miasta]]) pochodzą z początku X wieku. Od czasów powstania [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] w latach 20. XIV wieku najważniejsza jego ulica, do XVII wieku traktowana łącznie z [[DŁUGI TARG | Długim Targiem]]. Droga wjazdu do Gdańska królów polskich, stąd określana potocznie (wraz z Długim Targiem i z przedłużeniem na [[DŁUGIE OGRODY | Długie Ogrody]]) [[DROGA KRÓLEWSKA | Drogą Królewską]].<br/><br/> |
Z [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | ratuszem]], zamieszkiwana przez najmożniejsze rodziny mieszczańskie, zajmowana przez ważne urzędy. Najbardziej znane są: [[DOM UPHAGENA | Dom Uphagena]] (nr 12); tzw. dom Ferberów (nr 28, od płaskorzeźb na drzwiach wejściowych zwanych „Adam i Ewa”, z 1560, w stylu renesansowym, zwieńczony herbami Polski, Prus Królewskich i Gdańska, w latach 1789–1804 własność rodziny Frantziusów, następnie Steffensów); tzw. [[LWI ZAMEK | Lwi Zamek]] (nr 35, z 1569, m.in. w latach 1615–1780 własność rodziny Schwartzwaldów, miejsce zamieszkania króla polskiego Władysława IV podczas pobytu w Gdańsku w 1636 roku); tzw. dom Czirenbergów (nr 29, z około 1620, z fasadą o manierystycznych formach niderlandzkich [[BLOCK ABRAHAM van den, rzeźbiarz | Abrahama van den Blocka]], między innymi własność burmistrza [[CZIRENBERG JOHANN, burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Johanna Czirenberga]]; w początku XX wieku na I piętrze urządzona przez [[GIEŁDZIŃSKI LESSER, kupiec, kolekcjoner | Lessera Giełdzińskiego]] w jego mieszkaniu ekspozycja rzemiosła artystycznego); tzw. dom Schumannów (nr 45, z 1560, w stylu renesansowym, od połowy XVII wieku do 1861 rodziny Schumannów; od 1912 w sieni funkcjonowała kawiarnia; od 1917 Disconto-Gesellschaft Danzig (Gdański Bank Dyskontowy), obecnie siedziba Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i redakcji [[SZLAKI TURYSTYCZNE | „Jantarowych Szlaków”]]). <br/><br/> | Z [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | ratuszem]], zamieszkiwana przez najmożniejsze rodziny mieszczańskie, zajmowana przez ważne urzędy. Najbardziej znane są: [[DOM UPHAGENA | Dom Uphagena]] (nr 12); tzw. dom Ferberów (nr 28, od płaskorzeźb na drzwiach wejściowych zwanych „Adam i Ewa”, z 1560, w stylu renesansowym, zwieńczony herbami Polski, Prus Królewskich i Gdańska, w latach 1789–1804 własność rodziny Frantziusów, następnie Steffensów); tzw. [[LWI ZAMEK | Lwi Zamek]] (nr 35, z 1569, m.in. w latach 1615–1780 własność rodziny Schwartzwaldów, miejsce zamieszkania króla polskiego Władysława IV podczas pobytu w Gdańsku w 1636 roku); tzw. dom Czirenbergów (nr 29, z około 1620, z fasadą o manierystycznych formach niderlandzkich [[BLOCK ABRAHAM van den, rzeźbiarz | Abrahama van den Blocka]], między innymi własność burmistrza [[CZIRENBERG JOHANN, burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Johanna Czirenberga]]; w początku XX wieku na I piętrze urządzona przez [[GIEŁDZIŃSKI LESSER, kupiec, kolekcjoner | Lessera Giełdzińskiego]] w jego mieszkaniu ekspozycja rzemiosła artystycznego); tzw. dom Schumannów (nr 45, z 1560, w stylu renesansowym, od połowy XVII wieku do 1861 rodziny Schumannów; od 1912 w sieni funkcjonowała kawiarnia; od 1917 Disconto-Gesellschaft Danzig (Gdański Bank Dyskontowy), obecnie siedziba Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i redakcji [[SZLAKI TURYSTYCZNE | „Jantarowych Szlaków”]]). <br/><br/> | ||
Od 1834 miejsce głównej siedziby [[POCZTA | poczty]] (od 1834: nr 22/23, [[BUDYNEK POCZTY | budynek poczty]]), banków (oprócz nr. 45 także nr. 32–34 [[DANZIGER PRIVAT-AKTIEN-BANK | Danziger Privat-Aktien-Bank]]; nr 37 – od 1920 na piętrze oddział Polskiego Banku Komisowego; nr 47 – kamieniczka od 1611 włączona w kompleks Ratusza Głównego Miasta, siedziba biur miejskich, w latach 1922–1945 parter przebudowano na biura i kasy Danziger Sparkasse; nr 50–51 – od 1924 Warszawski Bank Stołeczny; nr 57 – w latach 1921–1926 Bank Przemysłowców z Poznania; nr 60–61 w przyziemiu – w okresie 1920–1924 siedziba polskiego Banku Pomorskiego), [[KINA | kin]] (nr 57 od 1939 [[KINO TOBIS-PALAST | kino Tobis-Palast]], następnie z nr. 58 do 1993 Leningrad, następnie [[KINO NEPTUN | kino Neptun]]; nr. 60–61 w przyziemiu – kino Rathaus), słynnych w Gdańsku cukierni (nr 50, od 1793 własność rodziny [[GRENTZENBERG ANDREAS GOTTFRIED, cukiernik | Grentzenbergów]], założycieli jednej z najstarszych gdańskich cukierni, słynnej z wyrobów marcepanowych), ekskluzywnych sklepów różnych branż (na przykład domy towarowe: nr 69 od 1900, nr 72 od 1904, nr 75–78 stopniowo rozbudowywany, w latach 1908–1925 firmy Nathaniela Sternfelda), [[APTEKI | aptek]] (na przykład nr 73 Apteka Pod Lwem). <br/><br/> | Od 1834 miejsce głównej siedziby [[POCZTA | poczty]] (od 1834: nr 22/23, [[BUDYNEK POCZTY | budynek poczty]]), banków (oprócz nr. 45 także nr. 32–34 [[DANZIGER PRIVAT-AKTIEN-BANK | Danziger Privat-Aktien-Bank]]; nr 37 – od 1920 na piętrze oddział Polskiego Banku Komisowego; nr 47 – kamieniczka od 1611 włączona w kompleks Ratusza Głównego Miasta, siedziba biur miejskich, w latach 1922–1945 parter przebudowano na biura i kasy Danziger Sparkasse; nr 50–51 – od 1924 Warszawski Bank Stołeczny; nr 57 – w latach 1921–1926 Bank Przemysłowców z Poznania; nr 60–61 w przyziemiu – w okresie 1920–1924 siedziba polskiego Banku Pomorskiego), [[KINA | kin]] (nr 57 od 1939 [[KINO TOBIS-PALAST | kino Tobis-Palast]], następnie z nr. 58 do 1993 Leningrad, następnie [[KINO NEPTUN | kino Neptun]]; nr. 60–61 w przyziemiu – kino Rathaus), słynnych w Gdańsku cukierni (nr 50, od 1793 własność rodziny [[GRENTZENBERG ANDREAS GOTTFRIED, cukiernik | Grentzenbergów]], założycieli jednej z najstarszych gdańskich cukierni, słynnej z wyrobów marcepanowych), ekskluzywnych sklepów różnych branż (na przykład domy towarowe: nr 69 od 1900, nr 72 od 1904, nr 75–78 stopniowo rozbudowywany, w latach 1908–1925 firmy Nathaniela Sternfelda), [[APTEKI | aptek]] (na przykład nr 73 Apteka Pod Lwem). <br/><br/> | ||
Aktualna wersja na dzień 19:59, 8 mar 2025
i Wieżą Więzienną, Aegidius Dickmann, 1617
DŁUGA (1331 longa platea, Langgasse), ulica, ok. 300 m długości. Początkowo trakt wiodący do przeprawy przez ► Motławę i dalej w kierunku Prus. Najdawniejsze ślady drewnianej zabudowy (pod ► Ratuszem Głównego Miasta) pochodzą z początku X wieku. Od czasów powstania ► Głównego Miasta w latach 20. XIV wieku najważniejsza jego ulica, do XVII wieku traktowana łącznie z ► Długim Targiem. Droga wjazdu do Gdańska królów polskich, stąd określana potocznie (wraz z Długim Targiem i z przedłużeniem na ► Długie Ogrody) ► Drogą Królewską.
Z ► ratuszem, zamieszkiwana przez najmożniejsze rodziny mieszczańskie, zajmowana przez ważne urzędy. Najbardziej znane są: ► Dom Uphagena (nr 12); tzw. dom Ferberów (nr 28, od płaskorzeźb na drzwiach wejściowych zwanych „Adam i Ewa”, z 1560, w stylu renesansowym, zwieńczony herbami Polski, Prus Królewskich i Gdańska, w latach 1789–1804 własność rodziny Frantziusów, następnie Steffensów); tzw. ► Lwi Zamek (nr 35, z 1569, m.in. w latach 1615–1780 własność rodziny Schwartzwaldów, miejsce zamieszkania króla polskiego Władysława IV podczas pobytu w Gdańsku w 1636 roku); tzw. dom Czirenbergów (nr 29, z około 1620, z fasadą o manierystycznych formach niderlandzkich ► Abrahama van den Blocka, między innymi własność burmistrza ► Johanna Czirenberga; w początku XX wieku na I piętrze urządzona przez ► Lessera Giełdzińskiego w jego mieszkaniu ekspozycja rzemiosła artystycznego); tzw. dom Schumannów (nr 45, z 1560, w stylu renesansowym, od połowy XVII wieku do 1861 rodziny Schumannów; od 1912 w sieni funkcjonowała kawiarnia; od 1917 Disconto-Gesellschaft Danzig (Gdański Bank Dyskontowy), obecnie siedziba Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i redakcji ► „Jantarowych Szlaków”).
Od 1834 miejsce głównej siedziby ► poczty (od 1834: nr 22/23, ► budynek poczty), banków (oprócz nr. 45 także nr. 32–34 ► Danziger Privat-Aktien-Bank; nr 37 – od 1920 na piętrze oddział Polskiego Banku Komisowego; nr 47 – kamieniczka od 1611 włączona w kompleks Ratusza Głównego Miasta, siedziba biur miejskich, w latach 1922–1945 parter przebudowano na biura i kasy Danziger Sparkasse; nr 50–51 – od 1924 Warszawski Bank Stołeczny; nr 57 – w latach 1921–1926 Bank Przemysłowców z Poznania; nr 60–61 w przyziemiu – w okresie 1920–1924 siedziba polskiego Banku Pomorskiego), ► kin (nr 57 od 1939 ► kino Tobis-Palast, następnie z nr. 58 do 1993 Leningrad, następnie ► kino Neptun; nr. 60–61 w przyziemiu – kino Rathaus), słynnych w Gdańsku cukierni (nr 50, od 1793 własność rodziny ► Grentzenbergów, założycieli jednej z najstarszych gdańskich cukierni, słynnej z wyrobów marcepanowych), ekskluzywnych sklepów różnych branż (na przykład domy towarowe: nr 69 od 1900, nr 72 od 1904, nr 75–78 stopniowo rozbudowywany, w latach 1908–1925 firmy Nathaniela Sternfelda), ► aptek (na przykład nr 73 Apteka Pod Lwem).
Od 2. połowy XVII wieku rzadko zadrzewiona, do roku 1873 zlikwidowano ► przedproża, bruk zastąpiono kostką ze szwedzkiego granitu. W latach 1853–1854 dotarł tu gaz z gazowni miejskiej (► gazownie), w latach 1871–1873 doprowadzono nowe instalacje wodociągowo-kanalizacyjne, zastępując działający od początku XVI wieku wodociąg z wodą z ► Potoku Siedleckiego i ► Kanału Raduni. W latach 1834–1880 jeździły nią dyliżanse pocztowe, mające stację na Postgasse (ul. Pocztowa), od 1846 kursowały omnibusy, od 1885 tramwaj konny, od 1896 elektryczny, zlikwidowany w 1959 (► tramwaje). W XIX wieku pojawiło się przy niej więcej sklepów, domów towarowych i siedzib instytucji, traciła mieszkańców: w 1880 było ich 1080, w 1914 tylko 491.
W 1945 zniszczona, odbudowana w latach 1950–1953 według zachowanych dawnych planów i rycin; elewacje frontowe nawiązywały do wyglądu sprzed przebudowy w XIX wieku. Nowy wystrój malarsko-rzeźbiarski jest dziełem gdańskich artystów plastyków. Zachowano ciągłą numerację domów: po stronie południowej rosnącą w kierunku Długiego Targu, po stronie północnej rosnącą ku zachodowi (► ulice). W 1963 po raz pierwszy zamknięta dla ruchu kołowego w okresie wakacyjno-turystycznym. W latach 1971–1973 usunięto z ulicy tory tramwajowe, a w miejsce bruku ułożono granitowe płyty chodnikowe.
Wraz z odbudową otwierano kolejne sklepy, restauracje i miejsca publicznej użyteczności. M.in. 4 I 1951 pod nr 16/17 otwarto sklep jubilerski, 2 I 1952 na skrzyżowaniu z ul. Tkacką pierwszy w Gdańsku Dom Dziecka „Jaś i Małgosia” (w lutym 1969 przeniesiony na ul. Grobla I, od 21 VII 1972 kawiarnia LOT-u), a pod nr 62/63 księgarnię Domu Książki, 6 II 1953 pod nr 73 otwarto sklep sportowy, a na rogu z ul. Pocztową restaurację "Wieloryb". 5 I 1957 pod nr 75, w miejscu tymczasowej stołówki dla pracujących przy odbudowie, otwarto restaurację "Gedania" (w pierwszym okresie codzienne koncerty od 20.00 do 23.00, w sobotę i niedziele dancingi od 20.00 do 2.00). Pod nr 35 otwarto 18 I 1957 Klub Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, zamknięty w 2022. 16 XII 1968, w pomieszczeniach byłego sklepu odzieżowego MHD, otwarto popularny Cocktail-bar.
