TITIUS JOHANN PETER, profesor Gimnazjum Akademickiego

Wersja z 10:04, 7 paź 2024

Johann Peter Titius, według obrazu Andreasa Stecha, rytował Elias Hainzelmann, 1690

Płyta nagrobna Johanna Petera Titiusa w kościele św. Trójcy

Johann Peter Titius, strona tytułowa mowy o uwolnieniu Prus spod tyranii Krzyżaków, 1654

Johann Peter Titius, strona tytułowa mowy o zwycięstwie wiedeńskim króla Jana III Sobieskiego, 1684

Strona tytułowa wierszy uczniów Gimnazjum Akademickiego, żegnających Florentinę Titius z domu Krapp, 1715

JOHANN PETER TITIUS (Tytius; Titz) (10 I 1619 Legnica – 7 IX 1689 Gdańsk), pedagog, poeta, profesor Gimnazjum Akademickiego. Syn Petera Titiusa, teologa, doktora filozofii i lekarza w Legnicy oraz Elisabeth Stross. Uczył się w szkole powszechnej w Legnicy i gimnazjum Św. Elżbiety we Wrocławiu. Po śmierci rodziców, w obawie przed wojnami toczącymi się na Śląsku, od 1636 w Gdańsku, od marca 1637 uczył się w Gimnazjum Akademickim u Johanna Mochingera, Heinricha Nicolai, w 1639 obronił u Petera Oelhafa dysertację De obiecto dominii et causis acquirendi dominii naturalibus. Znaczny wpływ na jego twórczość wywarł też Martin Opitz. W 1639 wyruszył do Holandii, podjął jednak studia filozoficzne i prawnicze na uniwersytecie w Rostocku, nie dokończył ich będąc od 1641 ponownie w Gdańsku. Od 1644 dzięki stypendium burmistrza Nicolausa Pahla kontynuował studia prawnicze w Królewcu, ale i ich nie ukończył.

W 1645, wraz z Johannem Mochingerem, brał udział w toruńskim Colloquium charitativum. Po ponownym powrocie do Gdańska od lipca 1648 konrektor w szkole mariackiej. W 1651 powołany na stanowisko nauczyciela łaciny w Gimnazjum Akademickim (gratulował mu tego stanowiska wierszowanym utworem rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius (zm. 1671)). Bez powodzenia próbował ukończyć studia na uniwersytecie w Lejdzie (na co otrzymał od miasta stypendium), przerwał je w związku z propozycją objęcia po zmarłym Johannie Mochingerze posady profesora retoryki w Gimnazjum Akademickim, którym został w 1653. Od 1656 profesor poetyki w tymże Gimnazjum.

Był administratorem organizacji przyznającej stypendia uczniom Gimnazjum Aerarium pauperum studiosorum, organizował od 1652 szereg dysput historycznych. 15 XI 1656 był w grupie osób witających przed Bramą Wyżynną wjeżdżającego do Gdańska króla Jana Kazimierza, z przygotowaną długą mową na cześć króla. Od 15 IX 1688 na emeryturze. Członek Königsberger Dichterkreis (Królewieckie Stowarzyszenie Poetów).

Autor wieluset cieszących się uznaniem w Gdańsku mów okolicznościowych pochwalnych i pogrzebowych, pisanych i wygłaszanych na zamówienie Rady Miejskiej (większość zachowała się w zbiorach Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej). Pisał poematy na cześć przybywających do Gdańska władców polskich i ich małżonek (np. Ludwiki Marii Gonzagi w 1646), ważnych wydarzeń, np. w 1655, z okazji zawarcia pokoju oliwskiego. Rozgłos przyniosła mu zwłaszcza mowa jubileuszowa o uwolnieniu Prus spod tyranii Krzyżaków: Oratio secularis, Prussia seculum, sublata Cruciferorum tryrannide, libertatis sub augustissimis Poloniae regibus tertium ordiente, wygłoszona 6 III 1654 z okazji dwusetlecia usunięcia panowania krzyżackiego i przyłączenia Prus do Polski, pełnej uznania dla polskich władców, zwłaszcza grunwaldzkiego zwycięzcy Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka, który przyłączył Gdańsk do Polski. 13 VI 1658 wygłosił mowę na uroczystościach 100-lecia Gimnazjum Akademickiego. W 1669 uczcił specjalnym utworem wybór na króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego, podkreślając nie tylko wspaniałość jego przodków, ale i fakt, że nowy władca jest „Piastem” (władcą rodzimym). W 1676 witał wierszem przybyłą do Gdańska królową Marię Kazimierę i rok później jej męża, Jana III Sobieskiego. 13 I 1684 w innej ze swoich wielkich mów Palmae Joannis III opiewał zwycięstwo króla Jana Sobieskiego pod Wiedniem, określając polskiego władcę jako obrońcę chrześcijaństwa.

Swoje utwory poświęcał także wybitniejszym gdańszczanom, w 1671 epitafium jego autorstwa znalazło się pod portretem zmarłego dowódcy wojsk gdańskich Valentina von Wintera, wiersz pochwalny jego autorstwa zamieszczono pod portretem Jana Heweliusza, był autorem kondolencyjnego wiersza po śmierci w 1651 żony Johanna Mochingera, w 1675 Anny, córki Joachima Pastoriusa i wielu innych. Autor szkolnego podręcznika z zakresu leksykografii Manuductio ad excerpendum (Gedanii 1660, 1676), zbiorów swojej poezji, m..in.: Von der Kunst hochddeutsche Verse und Lieder zu machen (O sztuce tworzenia strof i pieśni w literackim języku niemieckim; Danzig 1642); Noticium poeticarum proemetia (Gedani 1666) i Noticium poeticarum manipulus (Gedani 1670). Pomagał Janowi Heweliuszowi w pisaniu po łacinie jego dzieł (tłumaczył lub dokonywał korekty). Interesował się również muzyką, był kompozytorem pieśni weselnej Hochzeit Lied (Rostock 1652). Część książek z własnych zbiorów przekazywał Bibliotece Rady Miejskiej, część wystawiono na aukcji w 1697.

Od 26 VI 1653 żonaty był z Anną (1633–29 X 1669), córką gdańskiego rajcy Daniela Borckmanna, od 22 XI 1672 z Florentiną Krapp (1644 – 6 IX 1675), od 19 IV 1678 z Aurelią, córką Georga Strakowskiego. Pomijając jego własne okolicznościowe utwory i ograniczając się do gdańszczan, elegię na zgon pierwszej żony ułożyli ławnik Arnold von Bobart, rajca Gottfried Reyger, Andreas Köhne-Jaski (wnuk Israela Köhne-Jaskiego), a także znana poetka Gertruda Möller (1641–1705), córka profesora fizyki na Uniwersytecie w Królewcu Michaela Eiflera (1601–1657), żona tamtejszego wykładowcy Petera Möllera (1628–1680). Drugą z małżonek żegnało epicedium Johanna Ernsta Schmiedena, Andreasa Titiusa (Węgra, od 1671 ucznia gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, studenta w Wittenberdze) i wiersze uczniów Gimnazjum. Z okazji ostatniego ślubu m.in. gdański złotnik, Nathaniel Pressding wykonał srebrny kufel ze specjalną dedykacją (wewnątrz pokrywki). Aurelia będąc wdową poślubiła 5 X 1694 rajcę Gottfrieda Reygera.

Z pierwszego małżeństwa miał zmarłych w wcześnie synów 1/ Johanna Petera (1654–1655), 2/ Johanna Fridericha (1655–1656), 3/ Theodora Constanitna (1661–1675), już w sierpniu 1668 zapisanego do początkującej klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego i 4/ Petera Ireneusa (1668–1669). Przeżył go syn 5/ Frederik Daniel (ur. 1657), od marca 1664 uczeń Gimnazjum Akademickiego, uprawiający poezję doktor praw, od 24 I 1696 posiadający kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), oraz córki 6/ Anna Catharina (ur. 1660), żona gdańskiego pastora kościoła św. Katarzyny Andreasa Bartha i Samuela Friedricha Willenberga, oraz 7/ Elizabeth Demuth (ur. 1669), żona Christopha Behra, jego następcy na stanowisku profesora wymowy i poezji w Gimnazjum Akademickim. Śmierć synów z pierwszego małżeństwa i pierwszej żony upamiętnił w zbiorze poezji żałobnej Dolores (1669), śmierć drugiej żony w utworze Dolores, libellus alterus (1675).

Pochowany wraz z członkami rodziny w kościele Św. Trójcy, w grobie, którym sam przygotował w 1669 (zachowała się płyta nagrobna). Mowę pogrzebową wygłosił Samuel Schelwig, epicedia na jego śmierć przygotowali oprócz niego także m.in. ławnik Karl Friedrich Schmieden (1641–1691), Constantin Freder, profesor Gimnazjum Akademickiego Christoph Behr, rajca Daniel Schrader (1642–1693), Friedrich Büthner, Ernst Gottfried Heyse, Wolfganga Rosteuscher, Johann Christoph Rosteuscher, Israel Conradi, wspomniany Andreas Titius, a także syn Friedrich Daniel i zięć Andeas Barth. Synowi Frederikowi Danielowi specjalną elegię po śmierci ojca dedykował Daniel Georg Morhoff (In obitum viri clarissimi Johannis Petri Titi, eloquentiae & humaniorum in illustri Gedanensium Gymnasio Professoris meritissimi ad filium Fridericum Danielem elegia D. G. Morhofi) . BŚ



















Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 132, 212.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVII wieku, Gdańsk 1993 (przez indeks).
Mokrzecki Lech, Titius Jan Piotr, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. IV, Gdańsk 1997, s. 369–370.
Nadolski Bronisław, Jan Piotr Titius – profesor wymowy i poezji w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, „Rocznik Gdański”, t. 23, 1964, s. 185–205.
Otto Maria, Johann Peter Titz w dziełach twórców poezji okolicznościowej ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej, „Libri Gedanenses”, t. 23, 2016, s. 29–53.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 444.