BÜTHNER FRIEDRICH, astronom, rektor szkoły św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
FRIEDRICH BÜTHNER (11 VII 1622 Opočno (niem. Oputsch), Czechy, koło Hradec Králové – 13 II 1701 Gdańsk), astronom, rektor szkoły św. Jana. Syn kaznodziei kościoła garnizonowego św. Olafa w Wisłoujściu Adama Büthnera. Pierwsze nauki (łacina, greka, muzyka) pobierał w ojcowskim domu. 16 VII 1631 próbował zapisać się na uniwersytet w Królewcu („Fredericus Buthnerus, Oputzensis Bohemus”), uznano jednak, że jest jeszcze na to zbyt młody. W 1634 wysłany został do Starogardu, gdzie u miejscowego kaznodziei Martina Rosnera uczył się języka polskiego. W 1635 (podpisując się „linguae Pol. discip.” - uczeń języka polskiego), przy okazji poświęcenia kościoła Zbawiciela (Salwatora) na Zaroślaku, do drukowanego kazania, obok ojcowskiego wiersza, zamieścił także i swój.
Od 1636 był uczniem gdańskiej szkoły mariackiej, już w tym roku publikował pierwsze swoje epicedium (zamieszczone na końcu zbioru wierszy żałobnych po śmierci Samuela Heintza, podpisał się jako „Friedricus Bythnerus Oputznensi Bohemus scholar parochialis Dantisci”). W 1638 uczył się w gimnazjum we Wrocławiu, w 1639 w Toruniu. W latach 1640–1641 w gdańskim Gimnazjum Akademickim brał udział w dysputach i ćwiczeniach pod kierunkiem Heinricha Nicolaiego. M.in. 7 II 1641 brał udział w ćwiczeniach z cyklu: De pane ejus natura, usu, affectionibus / O chlebie, jego naturze, zastosowaniu i uczuciach), podawał wówczas jako miejsce pochodzenia Frankenstein (Ząbkowice), skąd pochodził jego ojciec.
Po otrzymaniu listów polecających, przyjęty został wreszcie w 1641 na uniwersytet w Królewcu, studiował teologię, później matematykę i astronomię, interesując się także filozofią, logiką, fizyką, metafizyką, etyką i polityką. 23 VI 1643 przeprowadził końcową dysputę De summo bono humano (O najwyższym dobru człowieka), w druku (wskazując jako miejsce pochodzenia Ząbkowice) dziękując burmistrzowi Adrianowi von der Linde, ojcu, oraz kaznodziei z kaplicy św. Anny Christianowi Pambiusowi. W Gdańsku w latach 1645–1647 był nauczycielem dzieci burmistrza Adriana von der Linde, w 1645 opublikował wiersz żałobny po śmierci Benjamina, syna diakona kościoła św. Katarzyny Michaela Albinusa. W 1647 otrzymał czteroletnie stypendium gdańskiej Rady Miejskiej, kontynuował studia na uniwersytecie w Wittenberdze, w 1648 uzyskał magisterium i kontynuował studia matematyczne. Od kwietnia 1650 uczył się we Frankfurcie nad Odrą, słuchał wykładów w Rostocku, odbył podróż naukową po Niderlandach, interesując się geodezją i zagadnieniami fortyfikacji.
W 1651 powrócił do Gdańska, gdzie bezskutecznie zabiegał o stanowisko w jednym z kościołów. Wyjechał do Królewca, gdzie w 1652 wykładał geografię na uniwersytecie. 4 V 1662 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1663 do 1701 był także profesorem matematyki i astronomii w Gimnazjum Akademickim. Prowadził obserwacje meteorologiczne i astronomiczne, wyniki publikował w licznych pracach i kalendarzach (m.in. opracowany na rok 1677 dedykował Janowi III Sobieskiemu w związku z jego koronacją na króla Polski). Prowadził m.in. otwarte wykłady o nautyce, ale bez większego odzewu ze strony praktyków-żeglarzy. Był autorem żałobnych wierszy. W 1654 w imieniu szkoły ś. Jana żegnał zmarłego burmistrza Constantina Ferbera, w tym samym roku burmistrza Heinricha Fredera, rajcę Gabriela Schumanna (stryja późniejszego burmistrza Gabriela Schumanna), rajcę Arnolda Reygera, w 1655 Ursulę, żonę rektora szkoły św. Piotra i Pawła Johanna Georga Moeresiusa. Wiersze zamieszczał też w zbiorkach powstałych w 1669 po śmierci rektora Johanna Maukischa, w 1674 po śmierci Johanna Botsacka, w 1682 po śmierci Aegidiusa Straucha, w 1687 po śmierci Salomona Möllera i w 1690 po śmierci Johanna Fabritiusa.
Od 3 VII 1656 żonaty był z Catheriną, córką Heinricha Bremera, wiersze gratulacyjne z okazji ślubu przygotowali rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius i rektor szkoły św. Piotra i Pawła Johann Georg Moeresius. Ojciec Nathaneala (1656–1708), w sierpniu 1671 zapisanego do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, 20 I 1681 oponenta w dyspucie Dietricha Bandemera, prowadzonej pod kierunkiem Samuela Schelwiga, 1 VIII 1681 zgłaszającego chęć studiowania na uniwersytecie w Helmstedt, ale od 23 VIII 1681 studenta we Frankfurcie nad Odrą, od 17 X 1684 posiadającego potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska (jako tzw. Bürger-Kind); jego z kolei syn Friedrich (1685 – 20 XI 1751), od listopada 1707 był studentem prawa w Lejdzie, w 1745 właścicielem ciegielni na Suchaninie (Cygańskiej Górze).
Pochowany w kościele św. Jana pod płytą nagrobną nr 31, zakupioną w 1688. Drukowane zaproszenie na pogrzebowe uroczystości uświetnili swoim wierszami pożegnalnymi m.in. Samuel Schelwig i Samuel Friedrich Willenberg. Żegnające go kazanie pośmiertne wygłosił Johann Heinrich Nothwanger (którego babką była Catherina (1605–1642) z domu Bremer). Do tego drukowanego kazania dołączyli swoje żałobne wiersze Samuel Schelwig, Samuel Friedrich Willenberg, Johann Strauss, Johann Falck, Michael Hansch, Friedrich Christian Bücher, Ephraim Praetorius, Daniel Grade, Gabriel Groddeck, Andreas Kühn, Constantin Schütz, Christoph Behr, Johann Ernst Schröder, Gabriel Benter. 27 VI 1701 odbyła się licytacja książek z jego prywatnej biblioteki.
Bibliografia:
Aeltere Universitäts-Matrikeln. Universität Frankfurt a. O., hrsg. v. Ernst Friedländer, Bd. 2, Leipzig 1888, s. 11, 174.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 1, Leipzig 1910, s. 327, 425.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 466.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 222.
Die Matrikel der Universität Helmstedt, Bd. 2, bearb. Werner Hildebrand, Helmsedt 1981, s. 226.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVIII wieku, Gdańsk 1997 (przez indeks).
Nadolski Bronisław, Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Rocznik Gdański”, t. 24, 1965, s. 211 –212.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 145.
