NICOLAI HEINRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego
| < Poprzednie | Następne > |
HEINRICH NICOLAI (7 V 1605 Gdańsk – 29 XII 1660 Gdańsk), filozof, teolog, profesor Gimnazjum Akademickiego. Wnuk gdańskiego kupca Joachima Niclassena, syn sekretarza gdańskiej Rady Miejskiej Heinricha (zm. 1619) i poślubionej mu w 1601 Barbary (zm. 1603), córki Michaela Petri (zm. 1608), także sekretarza miasta. Brat m.in. Ursuli, od 1642 żony Jacoba Barthelmäusa.
Uczył się w szkole mariackiej, w grudniu 1617 zapisany został do Gimnazjum Akademickiego. W 1620, w wieku 15 lat, z powodu panującej w Gdańsku dżumy, wysłany na studia do Wittenbergii. Studiował m.in. pod kierunkiem filozofa i teologa Jacoba Martiniego i pod jego kierunkiem opublikował w 1623 dysputę o praktykach magicznych. Mając kłopoty ze zdrowiem i uważając, że szkodzi mu klimat Wittenbergii (był typowym hipochondrykiem), za zgoda ojca w 1625 kontynuował studia w Lipsku, po półtora roku przeniósł się na jeden trymestr do Jeny, następnie podróżował między Norymbergą, Altdorfem, Ingolstadt, ponownie Altdorfem i Jeną, skąd uchodząc przez zarazą wrócił do Lipska, wreszcie w latach 1626–1627 zatrzymał się na dłużej w Marburgu, gdzie uzyskał magisterium z teologii. Odbył podróż po Niemczech (zwiedził wszystkie zamki nad Renem) i Niderlandach (Amsterdam, Haarlem, Frenker), 15 X 1627 zapisał się jeszcze na uniwersytet w Lejdzie, jako stypendysta gdańskiej Rady Miejskiej studiował od czerwca 1628 w Rostocku, odbył kilka dysput, od 1629 magister filozofii.
Jako stypendysta gdańskiej Rady Miejskiej odwołany został z dalszych wojaży i po powrocie w 1631 mianowany profesorem filozofii w Gimnazjum Akademickim (wakowało miejsce po śmierci Andreasa Hojera), introdukcja (wprowadzenie na urząd) odbyła się 4 września tego roku. Organizował dysputy, publikował rozprawy i podręczniki z zakresu logiki i metafizyki. Jako teolog opowiadał się za irenizmem, czyli tolerancją religijną w imię przywróceniem jedności chrześcijaństwa drogą pewnych ustępstw doktrynalnych przez luteran, kalwinistów, katolików i arian. W związku z Colloquium charitativum w Toruniu (1645, nie wziął w nim udziału) opublikował Irenicum sive de differentiis religionum conciliandis succincta commentatio. Pismo spotkało się z krytyką władz gdańskich (doszukiwano się w nim porównania luteranizmu do sekty) i na poleceni Ministerium Duchownego ocenzurowane. Polemikę z nim prowadzili Abraham Calow i Johann Botsack. Bronił się rozprawą Irenicum defensum et explicatum, continuatum z 1651. W tym samym roku podał się jednak do dymisji ze stanowiska w Gimnazjum Akademickim, Rada Miejska wyznaczyła mu w związku z tym skromną emeryturę.
Przeniósł się do Elbląga, gdzie w tamtejszym gimnazjum wykładał teologię i filozofię jako professor honorarius i opublikował podręczniki dla swoich uczniów: Cursus philosophicus (1652) i Theologiae epitome (1653). W 1652 specjalnym wierszem żegnał zmarłego rektora elbląskiego gimnazjum Michaela Myliusa. Krytykując kult świętych, po publikacji De superstitiosis festis popadł tym razem w konflikt z kanonikami warmińskimi (fromborskimi). Po skardze prepozyta warmińskiego i sekretarza wielkiego koronnego Tomasza Ujejskiego wyrokiem sądowym zmuszony został po dwóch latach do opuszczenia Elbląga. Przebywał w Szczecinie, Frankfurcie nad Odrą, Berlinie, Gdańsku, w nadziei na ponowne otrzymanie stanowiska w Gimnazjum w 1656 powrócił do Elbląga. Nie otrzymawszy posady i po osobistej tragedii (w wieku prawie 50 lat postanowił się ożenić, 31 VIII 1656 w dniu ślubu zmarła jego narzeczona, Regina Koye), korzystając z faktu zajęcia w okresie "Potopu" przez wojska szwedzkie Fromborka i ucieczce kanoników, wrócił w 1658 do Gdańska. Szybko popadł z kolejny konflikt z pastorem Johannem Botsackiem, skorzystał z propozycji elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i w 1658 został jego doradcą do spraw kościelnych. W 1660 powrócił do Gdańska, umierając, by otrzymać sakramenty, musiał wobec pastorów dwóch najważniejszych gdańskich kościołów, Nathanaela Dilgera z kościoła kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) i Michaela Falcka z kościoła św. Katarzyny, odwołać swoje poglądy synkretczne i zapenić, że nigdy nie zamierzał opuścić Kościoła luterańskiego.
W 1657 napisał własną (zachowaną) autobiografię Cursus vitae meae Hernici Nicolai, a me ipso conscriptus anno 1657. Pochowany 11 I 1661 w kościele NMP, w grobie nabytym w 1653 na spółkę ze szwagrem Jacobem Barthelmäusem (pochowany tu 18 VII 1692), mowę pogrzebową wygłosił pastor Nathanael Dilger.
Bibliografia:
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula, ed. Willem N. Du Rieu, Hagae Comitum 1875, s. 205.
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Bd. 3, Rostock 1893, s. 72, 76.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 104.
Kościelak Sławomir, Szermierze teologii z Gimnazjum Gdańskiego, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008, s. 342–243.
Nadolski Bronisław, Profesor filozofii Gimnazjum Gdańskiego Henryk Nicolai w świetle swej autobiografii, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, Gdynia 1959, s. 235–241.
