FREDER HEINRICH, burmistrz Gdańska

Wersja z 21:04, 14 lis 2024

Heinrich Freder, według wzoru Adolfa Boya rytował Franz Allen

HEINRICH FREDER (13 XII 1604 Gdańsk – 19 VIII 1654 Drezno), burmistrz Gdańska. Wywodził się z rodziny rajców koszalińskich, przybyłych do Gdańska około 1530. Był synem Hermanna Fredera (pochowany 17 X 1624 pod płytą nr 144 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w wieku 63 lat) i Dorothei (pochowna przy mężu 19 XI 1624, w wieku 54 lat), córki Johanna Sacka, ławnika (od 1570) Starego Miasta. Ojciec, dzięki stypendium Rady Miejskiej Gdańska, studiował w Rostocku (1581 – dziękował wówczas Radzie za finansową pomoc) i w Wittenberdze (1582), po powrocie od 1591 był sekretarz gdańskiej Rady, m.in. w 1618 nabył dwór w Kowalach. Oboje rodzice zmarli podczas panującej w Gdańsku epidemii dżumy (zob. epidemie nowożytne, tabela)). Brat Magdaleny, która 2 II 1593 w kościele NMP poślubiła Heinricha Walrawe.

Po nauce w szkole mariackiej od marca 1617 uczył się w gdańskim Gimnazjum Akademickim, 27 V 1621 wygłosił w nim mowę kończącą nauki. Następnie został wysłany do Torunia w celu nauki języka polskiego w tamtejszym Gimnazjum, naukę kończył broniąc tezy o konieczności stosowania krytyki w badaniach historycznych. Studiował prawo na uniwersytetach w Niderlandach, na życzenie ojca przeniósł się na uczelnie w Lipsku (1621) i Tybindze, gdzie kończył naukę we wrześniu 1624 rozprawką Exegesis iuridico-politica de legibus. Studiował z krótką przerwą spowodowaną śmiercią rodziców, po której ciężko dochodził do siebie.

Po powrocie ze studiów w latach 1628–1630 był sekretarzem Rady Miejskiej, w 1631–1634 syndykiem miejskim. Zapewne na zlecenie Rady Miejskiej napisał w 1634 krótką rozprawkę Etliche vornehme Beschwerungs-Puncten, worin sich vornehmlich die Städte in Preußen über die Ritterschafft zu beschweren haben (Niektóre szlachetne zarzuty, dla których szczególnie miasta w Prusach zmuszone są narzekać na rycerstwo), będącą analizą politycznych i prawnych relacji pomiędzy szlachtą i mieszczaństwem w Prusach Królewskich. 19 XII 1634 witał łacińską mową przybyłego do Gdańska króla Władysława IV. Także jako syndyk, wraz z burmistrzem Constantinem Ferberem i rajcą Johannem Ernestem Schröerem, wysłany został 21 XI 1635 na sejm warszawski, w celu odwiedzenia króla polskiego Władysława IV od planów czerpania przez monarchę dodatkowych dochodów z cła morskiego w Gdańsku. Wygłosił tam mowę po łacinie, w której wyłożył oficjalne stanowisko gdańskiej Rady Miejskiej. W 1636 opublikował traktat Questiones tres monetales (Trzy kwestie monetarne) poruszający kwestie bicia monety, w 1637 dwa dalsze: Informatio de juribus terrarum Prussiae et civittis Gedanensis (Informacje o prawach ziem pruskich i obywateli gdańskich) oraz Rationes contra telonii maritimi exactionem noviter affectatam (Powody sprzeciwu wobec nowych dotkliwych ceł morskich), dotyczące uprawnień polskiego króla w polityce celnej. Był także autorem traktatu roztrząsającego problem, czy mąż może bić żonę, co już po jego śmierci (1656) David Schrimer z Drezna uznał za „zabawne pytanie” („lustige Frage”) i dał odpór w ponad 150-stronicowym dziele.

Od 1635 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1645 rajcą; w 1646 także sędzią. Od 1647 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza sprawował w 1648 i 1652, drugiego w 1647 i 1651, trzeciego w 1650 i 1654, czwartego w 1649 i 1653. W 1650 i 1654 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Obejmowaniu kolejnych urzędów towarzyszyły wierszowane gratulacje, których autorami byli m.in. Oswald Endler Lusatus (1647), Joachim Pastorius (1652), Johann Peter Titius (1652).

Aktywnie uprawiał działalność handlową, inwestując kapitały w handel morski. Interesował się i zajmował sprawami monetarnymi, wypowiadając się przeciwko tzw. redukcji, czyli zmniejszaniu zawartości kruszców szlachetnych w pieniądzu, zwłaszcza w kontekście utrudnień w rozliczaniu obrotów handlowych. Sprawował mecenat nad sztuką luterańską w Gdańsku, m.in. współfinansując (razem z burmistrzami Nicolausem Pahlem, Constantinem Ferberem, oraz Adrianem von der Lindem) zamówienia na obrazy przeznaczone dla kościoła św. Trójcy, złożone w 1648 w gdańskim cechu malarzy. Wspierał szpitale i bibliotekę Gimnazjum Akademickiego, zapisując na ich rzecz legaty w swoim sporządzonym już w 1641 testamencie. Fundował także stypendia dla zdolnej gdańskiej młodzieży, wysyłanej na zagraniczne studia w celu zdobycia wykształcenia przydatnego później w działalności publicznej dla dobra miasta.

Około połowy XVII wieku wszedł w posiadanie kamienicy przy Langgasse 29 (ul. Długa). Był też właścicielem majątku Wieniec na obecnej Wyspie Sobieszewskiej. 6 I 1629 ożenił się w kościele NMP z Barbarą z domu Thurau (pochowana 11 IX 1638), córką kupca Heinricha Thurau, po raz drugi w tym samym kościele 6 II 1640 poślubił Reginę (6 V 1619 – 14 VII 1663), córkę Martina Wiedera (gratulował mu z tej okazji wierszem konrektor szkoły św. Katarzyny Johann Michael Weber). Z pierwszej żony miał zamężne córki Barbarę (pochowana 18 I 1696 w kościele NMP w wieku 65 lat), od ślubu w kościele NMP 6 X 1647 żonę Friedricha Henrichsa (utwory z tej okazji opublikowali m.in. Abraham Calow i krewny Johann Freder) i po raz drugi od 15 VII 1674 zamężną bezpotomnie za Ludwika Kemerera (1633–1680), oraz Catherinę (zm. 7 IX 1665 w wielu 30 lat), od 3 II 1653 żonę Samuela Wiedera. Z drugiej żony miał syna Constantina, późniejszego burmistrza, Georga (ur. 1644), studenta na uniwersytetach w Tybindze (1665) i Lejdzie (1667) i Nathanaela, w październiku 1662 zapisanego do Gimnazjum Akademickiego, który 20 X 1682 jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska zaświadczając, że chociaż przez długie lata przebywał poza Gdańskiem, to nie przyjął żadnego innego obywatelstwa.

Zmarł w Dreźnie, w drodze powrotnej z Karlsbadu do Gdańska, pochowany 7 IX 1654, tak jak obie żony w kościele NMP. Żegnany był m.in. wierszami żałobnymi przez rektora szkoły mariackiej Jakoba Zetzkiusa, rektora szkoły św. Jana Friedricha Büthnera, rektora szkoły św. Bartłomieja Johanna Kleina, konrektora szkoły mariackiej Friedricha Wagnera oraz zbiorkami poetyckimi z utworami m.in. Johanna Petera Titiusa, Lorenza Eichstädta, Petera Vogeta, konrektora szkoły św. Katarzyny Daniela Aschenborna, kantora Gimnazjum Akademickiego i kościoła św. Trójcy Michaela Conoviusa. DK







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 465.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 199.
Hanow Michael, Spicilegii Ad D. Andreae Charitii Archidiaconi Vittebergensis Commentationem De Viris Eruditis Gedani Ortis, Vittebergae, 1715, s. 24–26. Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 266.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 102–103.