FERBER JOHANN, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 22:10, 4 lis 2024

Duży ołtarz Ferberów

Burmistrz Johann Ferber z rodziną: pierwszą żoną Barbarą Tannenberg, córką Doroteą i 10 synami, tzw. Mały Ołtarz Ferberów, 1485-1490, w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Herb rodziny Ferberów

JOHANN FERBER (20 I 1430 Gdańsk – 31 VIII 1501 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny notowanej od końca XII wieku w Niemczech (Greifswald (Gryfia), Lübeck (Lubeka)), w XIV wieku spotykanej także w Wittenberdze, Jenie, Weißenfels, Gießen oraz Rostoku (Rostock). W Weißenfels i Gdańsku osiedliły się dwie najpotężniejsze gałęzie tej rodziny. Protoplastą gdańskiej gałęzi był Johann Verver z Kalkaru w księstwie Kleve, w Nadrenii. Z żony Alheit (Adelheit) pozostawił synów Johanna i Eberharda oraz córkę Dirck, z drugiej małżonki doczekał się syna Govela.

Był synem Eberharda, który z bratem Govelem w 1415 osiedlił się na Starym Mieście w Gdańsku, po uzyskaniu w 1427 obywatelstwa miejskiego przeniósł się do Głównego Miasta. Jego matką była Dorothea (zm. 1433), córka Tiedemanna Eppenschede, 1411–1413 ławnika Głównego Miasta. Miał rodzone siostry, Nale, Dorotheę i Ottilię, oraz dziewięcioro rodzeństwa przyrodniego, z drugiego małżeństwa ojca, zawartego w 1433 z Margarethą, córkę Hermana Rogge, ławnika Głównego Miasta 1410–1424. Z rodzeństwa przyrodniego sześcioro dożyło wieku dorosłego: Eberhard, Govel, Christiana, Elisabeth, Lubert, Behrendt. Najstarsza siostra Nale od 1444 była żoną rajcy Tiedemana Langenbeke. Ich portrety oraz córki Elisabeth, żony Albrechta Giese, przedstawione zostały na obrazie tablicowym ukazującym scenę Ecce Homo (około 1500), epitafium do dziś stanowi element wyposażenia kaplicy rodziny Ferberów w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP). Po śmierci pierwszego męża, w 1469 Nale wyszła za wdowca Martina Bocka, późniejszego burmistrza, w 1475 odbyła sześciomiesięczną pielgrzymke do Rzymu. Siostra Dorothea w 1448 była żoną Petera Behme, ławnika Starego Miasta, następnie od 1461 żoną ławnika (od 1461) i rajcy (od 1462) Głównego Miasta Rüdigera Mandta. Siostra Christina była żoną Henricha von Ostena, a od 1468 Arnolda Fickinghausena. Siostra Elisabeth była żoną Hildebranda Holdhusena. Brat Lubert, trudniący się handlem, żonaty był od 1475 z Margarethą Bock, również trudniący się kupiectwem brat Behrendt żonaty był od 1483 z Kathariną Schnellenberg.

Był pierwszym przedstawicielem gdańskiej gałęzi rodziny, który zasiadał we władzach miejskich. Od 1463 był ławnikiem, od 1474 rajcą, w 1478 sędzią. Od 1479 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1480, 1483, 1487, 1491, 1496 i 1500, drugiego w 1479, 1482, 1486, 1490, 1494, 1495 i 1499, trzeciego w 1481, 1485, 1488, 1489, 1493 i 1498, czwartego w 1484, 1492, 1497 i 1501. W 1495 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Od 1483 do śmierci był inspektorem kościoła NMP w Gdańsku.

Okres jego działalności publicznej (lata 1463-1501) przypadł na czas podpisania II pokoju toruńskiego, traktatu kończącego wojnę trzynastoletnią (1454–1466) między Polską a zakonem krzyżackim. Jako burmistrz wielokrotnie uczestniczył w misjach dyplomatycznych. Na przełomie lat 80. i 90. XV wieku reprezentował miasto na zjazdach stanów Prus Królewskich, gdzie bronił przywilejów gospodarczych Gdańska oraz jego szerokiej autonomii w dziedzinie administracyjnej, sądowej i finansowej, którą miasto posiadało od 1457, dzięki przywilejom Kazimierza Jagiellończyka. W 1492 reprezentował gdańszczan w poselstwie stanów pruskich na dwór do Krakowa, gdzie uczestniczył w wyborze i koronacji Jana Olbrachta na króla polskiego. Nie wziął jednak bezpośredniego udziału w odbywającym się głosowaniu (w imieniu całych Prus uczynił to biskup warmiński Łukasz Watzenrode). W maju 1495 uczestniczył jako przedstawiciel Gdańska na zjeździe miast Hanzy w Lubece, a na przełomie maja i czerwca 1498 w Bremie (Bremen) prowadził rokowania z kupcami angielskimi w sprawie odpowiedniego traktowania armatorów gdańskich i zniesienia nałożonych na nich ograniczeń handlowych. W podobnej sprawie wystosował 28 III 1491 pismo do króla francuskiego Karola VIII, domagając się wysokiego odszkodowania dla gdańskich kupców i grożąc nawet interwencją króla polskiego.

W czasie wojny trzynastoletniej zajmował się handlem morskim z Inflantami, Sztokholmem, Skanią i Lubeką. Rozpoczął na szeroką skalę eksport drewna, soli, chmielu, żyta i miedzi, importował zaś towary kolonialne z zachodniej Europy (wino, figi, rodzynki, ser, oliwę) oraz sukno. Organizował także przedsiębiorstwa handlowe na terenie zaplecza polskiego w Toruniu, Warszawie i Krakowie, gdzie wywoził głównie śledzie i sól. Około 1470 wycofał się z czynnego handlu morskiego, skupiając się na udzielaniu na lichwiarski procent pożyczek. Wzrost fortuny zapewniło mu również uczestnictwo w obrocie parcelami miejskimi, pobieranie wysokich czynszów od nieruchomości, a także odsetki od sum lokowanych w rencie miejskiej. W 1467 zawarł poważną transakcję z Johannem Hamerem na dzierżawę posiadanych przez siebie parcel przy Langgasse (ul. Długa), Hundegasse (ul. Ogarna), Beutlergasse (ul. Kaletnicza) oraz placu przy Trippenmachergasse (ul. Szewska).

Doprowadził do końca rozbudowę ufundowanej w 1448 przez ojca rodzinnej kaplicy w kościele NMP (między narożnikiem południowej nawy prezbiterium i południowego ramienia transeptu, zwanej Capella Trinitatis Ferberorum bądź św. Kacpra lub św. Baltazara). W latach 1481–1484 ufundował jej wyposażenie. Powstały wówczas portrety członków rodziny na awersach ruchomych skrzydeł ozdobnego retabulum, zwanego Dużym Ołtarzem Ferberów (około 1480–1484), a także na Małym Ołtarzu Ferberów (około 1484) (malowanym pentaptyku umieszczonym na południowej ścianie kaplicy). W 1483 uzyskał od legata papieskiego, arcybiskupa Stefana z Rygi, odpust zupełny dla wszystkich, którzy w określone dni odwiedzą kaplicę. Za jego sprawą na sklepieniu kościoła NMP pojawił się również herb rodziny: trzy głowy dzika.

27 I 1454 poślubił Barbarę (zm. 1 VII 1484), córkę rajcy Hildebranda Tannenberga, 19 VII 1485 ożenił się z Barbarą, córką rajcy Meinharda von Steina, wdową po ławniku Jakubie Lüningu.

Z pierwszego małżeństwa miał najprawdopodobniej 10 synów i córkę. W dzieciństwie zmarło pięciu synów: Eberhard (1455–1462), Johann (1456-1464), Govel (1461–1484), Georg (1466–1484) oraz Lubert (1468–1487). W wieku 29 lat zmarł Johann (1464–1493), kanonik koloński i chełmiński, który za zgodą gdańskiej Rady Miejskiej mianowany został przez króla proboszczem kościoła NMP. W wieku 35 lat zmarł Adrian (1469–1504). Hildebrand (1457 – 1 VII 1530) uczęszczał do szkoły mariackiej, studiował w szkole katedralnej we Włocławku, do 1522 mieszkał w Gdańsku, później w Tczewie, po 1525 w Lidzbarku Warmińskim u brata Maurycego. Był żonaty z Agnetą (zm. 1497). Wiódł żywot uczonego, interesował się astrologią, pochowany został w kościele parafialnym św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim, gdzie znajduje się jego epitafium. Późniejszym burmistrzem gdańskim był Eberhard, po burzliwym romansie człowiekiem Kościoła został Maurycy (1471–1537). Jedyna córka Dorothea (14 VIII 1459 – 29 XII 1511) poślubiła późniejszego burmistrza Matthiasa Zimmermanna.

Pochowany został w kaplicy św. Baltazara w kościele NMP. EB

Bibliografia:
Czaplewski Paweł, Ferber Johann, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków 1948.
Hirsch Theodor, Die Ferber in Danzig, w: Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 6, Lepizig 1877.
Schwarz B., Johann Ferber, w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Königsberg 1936.
Szczuczko Witold, Ferber Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. I Spisy, t. II Biogramy, Gdańsk 2008.
Zins Henryk, Ród Ferberów i jego rola w dziejach Gdańska w XV i XVI w., Lublin 1951.