DIESSELDORF JOHANN GOTTFRIED, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 09:34, 11 lis 2024

Johann Gottfried Diesseldorf według Martina Bernigerotha

JOHANN GOTTFRIED DIESSELDORF (15 (17?) XI 1668 Gdańsk – 29 VII 1745 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Jego rodzina wywodziła się z szeregów gdańskiego pospólstwa, jednak o szlacheckich korzeniach. Był synem Johanna von Diesseldorfa (zm. 1700), mistrza-starszego Kwartału Wysokiego Trzeciego Ordynku, od 1680 dzierżawcy należącego do Gdańska majątku Freienhuben (obecnie Izbiska) koło Stegny. Matką była poślubiona 12 IV 1665 jego druga żona Florentina (zm. 1700, kilka dni przed mężem, pochowana wraz z nim 23 III 1700 w grobie nr 216 kościoła Najświętszej Marii Panny), córka poczmistrza Joachima Holwela (1618–1669), wywodząca się z szeregów średniozamożnego kupiectwa. Spośród czterech jego sióstr trzy dożyły wieku dojrzałego: Dorothea Constantia (ur. 10 V 1666) poślubiła w 1683 Nathaniela Wolffa (od 1696 ławnika Starego Miasta), a po jego śmierci, w 1702, wyszła za Johanna Carla Heckera (od 1710 rajcę Starego Miasta); Florentina Concordia (ur. 31 III 1671) została w 1700 żoną Johanna Hieronima Broena (rajcy od 1722); Anna Wirginia (ur. 24 VI 1677) w 1702 poślubiła przyszłego burmistrza Gdańska Abrahama Groddecka.

Naukę na szczeblu średnim rozpoczął od Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. W sierpniu 1684 został zapisany do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od razu do klasy secundy. W 1689 studiował prawo na uniwersytecie w Lipsku, w 1690 był na uniwersytecie w Jenie, następnie we Frankfurcie nad Odrą. W 1693 obronił w Lipsku doktorat z dziedziny obojga praw i podjął tam wykłady z tego przedmiotu. W 1694 odbył podróż edukacyjną do Włoch.

W 1697 na zaproszenie gdańskiej Rady Miejskiej objął katedrę prawa i historii w Gimnazjum Akademickim i zmodyfikował program wykładu z prawa rzymskiego. Był także inspektorem szkolnym tego gimnazjum (1697–1700). Opublikował wówczas kilka prac z zakresu prawa, m.in. Probabilia iuridica miscellanea (1699) oraz Examen iuridicum miscellanearum positionum (1699), jak również obszerny panegiryk na cześć odwiedzającego Gdańsk w 1698 króla polskiego Augusta II, zatytułowany Unterthänigste Devotion gegen den… Herrn Augustum II. König in Pohlen… als Ihro Königliche Majestät den ersten Königlichen Eintritt in die Stadt Dantzig nahm… (1698).

3 VI 1700 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1700 był ławnikiem, w 1703 conseniorem, w 1704 seniorem. W 1707 został rajcą, w 1712 sędzią. Od 1720 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1721, 1725, 1729, 1733, 1737 i 1743, drugiego w 1720, 1724, 1728, 1732, 1736 i 1742, trzeciego w 1723, 1727, 1731 (będąc także zarządcą miejskich posiadłości na Wyżynach), 1735, 1739, 1740, 1741 i 1745, czwartego w 1722, 1726, 1730, 1734, 1738 i 1744. W 1714, 1717, 1722, 1727, 1730 i 1740 był burgrabią królewskim w Gdańsku, w latach 1717–1720 protobibliotekarzem Biblioteki Rady Miejskiej, między 1740 a 1745 protoscholarchą gdańskim.

Już jako rajca tytułował się w pewnym okresie „dworzaninem Jego Cesarskiego Majestatu”, najprawdopodobniej otrzymał taki honorowy tytuł w czasie wizyty cara Piotra I Wielkiego w Gdańsku w 1716. Podczas wojny w obronie tronu króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego w 1734, będąc już burmistrzem, zaliczał się do zwolenników tego monarchy-wygnańca. W lutym 1734 na jego ręce złożyli protest usuwani z Gdańska rezydenci rosyjski i saski, twierdząc, że są akredytowani przy Radzie i polski król nie ma prawa relegować ich z miasta. Według współczesnych dobrze zapisał się również jako protoscholarcha, często uczestniczący w publicznych dysputach uczniowskich na zakończenie roku szkolnego i wspierający materialnie uczniów i uboższych nauczycieli. Mimo to za jego urzędowania doszło w październiku 1744 do krótkotrwałego buntu uczniów najstarszej klasy, primy, Gimnazjum Akademickiego, niezadowolonych ze sposobu prowadzenia zajęć w przeżywającej kryzys uczelni. Ponieważ wśród prowodyrów zdarzenia byli synowie rajców, starał się rozwiązać konflikt polubownie. Trwałym śladem tego zdarzenia był wydany przez Radę Miejską zakaz gromadzenia się uczniów oraz urządzania na ulicach przemarszów i gry na instrumentach.

2 VI 1699 poślubił Adelgundę (chrzest 6 VIII 1657 – 2 IX 1723), córkę burmistrza Johanna Ernsta Schmiedena. Znany jest (Nürnberg, Germanisches Nationalmuseum), jej portret wykonany przez Martina Bernigerotha. Ponownie, także w kościele NMP, ożenił się 17 XI 1726 z Sophią Amalią (pochowana tamże 12 XI 1744 w wieku 37 lat), córką Karla von Baggego, urzędnika z księstwa Saksonia-Koburg-Meiningen. Z obu tych związków małżeńskich nie doczekał się potomstwa. Został pochowany 12 VIII 1745 w kościele Najświętszej Marii Panny, kazanie pogrzebowe wygłosił tamtejszy pastor Karl Joachim Sibeth.

Był adresatem wielu utworów powstałych po kolejnych awansach i ważnych życiowych wydarzeniach. Ich autorami byli m.in. profesorowie Gimnazjum Akademickiego Gottlieb Schelwig (1718) i Johannes Sartorius (1720, 1722), rektor szkoły św. Katarzyny Johann Ernst Schröder (1720, 1721), późniejszy sekretarz Gdańska, Karl Friedrich Steinhart (1720). Zawarcie pierwszego małżeństwa z Adelguną uświetnili własnymi utworami m.in. lektor języka polskiego w Gimnazjum Akademickim Peter Michaelis, także uczniowie Gimnazjum, jak Salomon Teophil Pesarovius, syn Alberta Pesaroviusa czy Joannes Ephraim Gnospius, syn kaznodziei Andreasa Gnospiusa. Kazanie na jej pogrzebie wygłosił pastor Joachim Weickhmann, jego drukowi towarzyszyły wiersz żałobne licznego grona gdańszczan (m.in. rektora Gimnazjum Akademickiego Johanna Georga Abichta, pastorów Johanna Falcka, Johann Salomon Richter, Gottfrieda Bartha, Johanna Gottfrieda Kirscha).

W testamencie przeznaczył majątek na cele dobroczynne. Dwadzieścia tysięcy florenów obsługiwało stypendia dla uczniów: cztery specjalnie stypendia zostały przeznaczone dla studentów teologii i prawa, z pierwszeństwem dla tych, którzy urodzili się w Gdańsku. Sześć tysięcy florenów przeznaczono na Dom Dziecka i Sierot na Starym Mieście, kolejne 6000 na inne potrzeby szkolne, 12 000 na utrzymanie sierot i wdów. Razem więc zadysponowano w ten sposób 52 000 florenów pruskich. Stypendia zwyczajowo wypłacano – na pamiątkę fundatora – w imieniny Godfryda (23 marca). Łącznie do końca XVIII wieku otrzymało taką pomoc 142 studentów. SK

Bibliografia:
Michael Christophorus Hanow, Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 441.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580-1814, Warszawa-Poznań 1974.
Cieślak Edmund, W obronie tronu króla Stanisława Leszczyńskiego, Gdańsk 1986.
Faber Walter, von Diesseldorf Johann Gottfried, w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Königsberg 1936.
Kizik Edmund, Życie codzienne w Gimnazjum, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008.
Maciejewski Tadeusz, Prawo i prawnicy w gdańskim Gimnazjum Akademickim (XVII-XVIII w.), w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 1, 132, 249.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 62-63.