SCHUMANN GABRIEL, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 13:48, 12 gru 2024

Epitafium Gabriela Schumanna I (19 I 1559 Chojnice – 25 III 1631), ławnika (od 1609) i rajcy (od 1615) oraz jego syna Gabriela II (19 I 1595 – 18 III 1654), ławnika (od 1630) i rajcy (od 1639) w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Gabriel Schumann I (19 I 1559 Chojnice – 25 III 1631) i jego syn Gabriel II (19 I 1595 – 18 III 1654), fragment epitafium

Gabriel Schumann II (19 I 1595 – 18 III 1654) według Jeremiasza Falcka

Gabriel Schumann III, Leonhart Heckenauer według Enocha Seemanna

Constantia von Holten, pierwsza żona Gabriela Schumanna III

Gabriel Friedrich Schumann (1667–1718), syn Gabriela III i Constantii von Holten, według Andreasa Stecha, 1685

GABRIEL SCHUMANN III (3 VII 1631 Gdańsk – 8 III 1700 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wywodził się z rodziny przybyłej do Gdańska pod koniec XVI wieku z Chojnic, gdzie pradziadek Christoph (1528–1602) był burmistrzem. Jego dziadek, również Gabriel Schumann I (19 I 1559 Chojnice – 25 III 1631), pierwszy gdański patrycjusz w tej rodzinie, pełnił funkcję ławnika (od 1609) i rajcy (od 1615), był też właścicielem później rodzinnej kamienicy przy Brotbänkengasse 668 (ul. Chlebnicka 13). Jego rodzicami byli Heinrich (9 XII 1590 Gdańsk – 20 II 1655 Gdańsk), ławnik od 1646, oraz Anna (zm. 1663), córka Gerarda von Pogenhagena, kupca z Holandii. Miał młodszego brata Gerharda Ludwiga, zmarłego jeszcze w dzieciństwie (1642), oraz siostrę, o której nic nie wiadomo. Jednym z jego stryjów był Gabriel II (19 I 1595 – 18 III 1654), ławnik (od 1630), rajca (od 1639), w 1654 protobibliotekarz Biblioteki Rady Miejskiej, jego ojciec chrzestny, z którym był blisko związany (z 1649 zachowały się drukowane, wierszowane życzenie imieninowe, jakie składał styjowi).

W czerwcu 1648 rozpoczął naukę w Gimnazjum Akademickim, 3 lipca tego samego roku, wraz Ludwigiem Schlieffem, starał się o przyjęcie w poczet studentów uniwersytetu w Królewcu, ale stosownej przysięgi nie złożył. Pobyt w gimnazjum zakończył w 1651 wygłoszeniem mowy De armamentario et eius utilitate. W drodze do kalwińskiego uniwersytetu w Strassburgu (1651) odwiedził luterańskie uczelnie w Wittenberdze, Halle, Jenie i Tybindze (Tübingen). W 1652 napisał i opublikował w Gdańsku i w Strassburgu mowę pożegnalna po śmierci profesora i pastora Johanna Mochingera. W 1653 przeniósł się na kalwiński uniwersytet w Bazylei (Basel), po czym osiadł w pobliskim Grenoble. Zawarłszy znajomość z synem kanclerza Królestwa Danii, udał się wraz z nim do Anglii i Holandii. Zimą 1654 przebywał w Rzymie, obserwując wybór nowego papieża (Aleksandra VII). Następnie ponownie był w Anglii i Holandii. W czerwcu 1655 powrócił do Gdańska.

4 VII 1658 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1659 był członkiem Trzeciego Ordynku, reprezentując kwartał Szeroki, od 1661 ławnikiem, od 1663 rajcą, w 1668 sędzią, w 1677 kamlarzem. W 1683 został burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w latach 1684, 1686, 1690, 1694 i 1698, drugiego – 1683, 1685, 1689, 1693 i 1697, trzeciego – 1688, 1692 i 1696, czwartego – 1687, 1691, 1695 i 1699. Zmarł dwa tygodnie przez dniem wyborów na kolejną kadencję. Wyjątkowo często powoływano go do pełnienia funkcji burgrabiego królewskiego w Gdańsku. Rozpoczął od nominacji w imieniu króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1673. Następnie był burgrabią w latach 1674–1675, podczas bezkrólewia po zgonie tego monarchy. Król Jan III Sobieski obdarzał go tą godnością w 1678 (za swojego pobytu w Gdańsku), a następnie w latach 1687, 1691 i 1696, choć nie omieszkał mu w 1678 wytyknąć (i skazać na karę pieniężną), że jako przedstawiciel króla konsultuje swoje decyzje nie z nim, a z gdańska Radą Miejską. Obowiązki burgrabiego pełnił także podczas bezkrólewia w 1697 oraz z desygnacji króla Augusta II w 1699. W 1654 pełnił także urząd protobibliotekarza Biblioteki Rady Miejskiej (pierwsza osoba znana na tym urzędzie).

Swoją karierę urzędniczą rozpoczął w trudnym dla miasta momencie – przezwyciężania skutków wojny polsko-szwedzkiej z lat 1655–1660 (zwanej potopem szwedzkim). Powołany do Trzeciego Ordynku, dyskutował w tym gremium postulaty opozycji cechowej, która dążyła do trwałego i korzystnego dla siebie rozwiązania sprawy przesiedleńców-partaczy ze zlikwidowanych w czasie potopu przedmieść. Mimo że był wyznania kalwińskiego, dopuszczono go do wyższych urzędów miejskich. Po przejściu do Ławy i zaraz potem do Rady Głównego Miasta w narastającym konflikcie między patrycjuszowską elitą miasta a pospólstwem żądającym zwiększenia wpływu na władzę zajął pozycję mediatora. To do niego – jako rajcy-burgrabiego – w październiku 1674 zwrócił się z prośbą o pośrednictwo i mediację odsunięty od czynności duszpasterskich rzecznik opozycji cechowej, rektor Gimnazjum Akademickiego i kaznodzieja w kościele św. Trójcy Aegidius Strauch. Rada odmówiła jednak wysłuchania kontrowersyjnego pastora, a w październiku 1675 doprowadziła do jego wyjazdu z Gdańska. Gdy w maju 1678 doszło do tumultu i zniszczenia klasztoru karmelitów na Starym Mieście, Gabriel Schumann był burgrabią. Oskarżani o wywołanie zamieszek przedstawiciele cechów usiłowali przerzucić winę na patrycjat, wskazując m.in. na opieszałość i nieskuteczność Schumanna jako stróża porządku w mieście (którym był z racji swoich obowiązków). Mimo próśb o pomoc w powstrzymaniu szturmu na klasztor wysłał tam zaledwie kilku nieuzbrojonych woźnych, a interwencja pachołków miejskich nastąpiła wiele godzin po zajściach, w nocy z 3 na 4 V 1678. Ostatecznie długotrwałe śledztwo nie doszukało się po stronie władz miasta jakiejkolwiek winy za incydent. Między 1663 a 1700 jedenaście razy reprezentował Gdańsk na sejmikach generalnych pruskich.

Był adresatem wielu wierszowanych utworów, dedykowanych mu z okazji różnych wyborów (np. w 1694 kolejne objęcie urzędu pierwszego burmistrza stało się pretekstem do napisania takiego utworu przez Ludwiga Grützmachera). 3 III 1658 poślubił Constantię (4 IV 1638 Gdańsk – 26 XII 1680 Gdańsk), córkę kupca Constantina von Holtena, co uczcił okolicznościowym wierszem m.in. pastor z Koźlin i poeta Erazm Rothmaler. Po jej śmierci ożenił się 11 II 1685 z holenderską kalwinistką Jacobą (1638 Utrecht – 1 V 1724), córką kupca Jacoba van Ewijka z Utrechtu, wdową po kupcu Hieronimie Broenie (21 V 1624 Amsterdam – 1679 Gdańsk), który kilkanaście lat wcześniej przeniósł się z Holandii do Gdańska. Jego jedenaścioro dzieci pochodziło z pierwszego małżeństwa. Spośród ośmiu synów godności w Gdańsku pełnili: 1/ Gabriel Friedrich (23 XI 1667 Gdańsk – 13 IX 1718), w kwietniu 1684 zapisany do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, od 17 VII 1696 posiadajacy kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind, ławnik (od 1704) i rajca (od 1709) ożeniony 30 IV 1696 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) z Agathe Renate (4 I 1676 Gdańsk – 28 IV 1742 Gdańsk), córką Johanna von Bodeck (9 IV/4 IX 1638 Gdańsk – 6 II 1694 Gdańsk), w 1690 właściciela dworu w Lublewie i Kathariny Elisabeth von Bergen (5 IV 1651 Gdańsk – 11 X 1689 Gdańsk), 2/ Johann Arnold (3 IV 1674 Gdańsk – 26 XI 1725 Gdańsk), od 25 VIII 1698 również posiadający obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind, ławnik (od 1716) i rajca (od 1720). Ożenił się i miał dzieci jeszcze tylko najmłodszy z synów, którzy przeżyli dzieciństwo, 3/ Constantin (9 IV 1676 – początek XVIII wieku). 4/ Heinrich Ehrenfried (19 V 1670 Gdańsk – 12 XII 1698), razem z bratem Gabrielem Friedrichem w kwietniu zapisany do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, immatrykulował się 18 X 1689 we Frankfurcie nad Odrą, od 26 V 1691 studiował na uniwersytecie w Kilonii (Kiel). Reszta potomstwa (w tym wszystkie córki) umarła w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym.

Został pochowany 22 III 1700 w kościele NMP, kazanie żałobne wygłosił pastor tego kościoła Constantin Schütz, a wierszami żałobnymi żegnali go m.in. profesor Gimnazjum Akademickiego Christoph Bahr (także autor żałobnego wiersza z powodu śmierci Heinricha Ehrenfrieda) i ponownie Erazm Rothmaler. SK





























Bibliografia:
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Ehler Georg, Bd. 1, Leipzig 1910, s. 498.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 160.
Nadolski Bronisław, Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Rocznik Gdański”, t. 24, 1965, s. 194.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 253.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 313–314.