CECHY, XIV–XVIII wiek

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Żubrzy róg do picia, oprawny
w złoconą miedź, wilkom gdańskich żeglarzy morskich, 1450–1500
Srebrny wilkom czeladników murarskich, Hieronymus I Holl, 1669
Dom Żeglarzy
przy ul. św. Ducha, od połowy
XIX wieku Dom Rzemiosła
Certyfikat cechu rusznikarzy, puszkarzy i łożowników,
Gdańsk 1904
Dom Cechu Młynarzy,
rys. Julius Greth, 1857

CECHY, XIV–XVIII w. Korporacje rzemieślnicze kontrolowane przez władze miasta, nadzorowały wielkość i jakość produkcji, szkolenie w zawodzie, organizowały życie religijne (fundacja kaplic lub ołtarzy) i towarzyskie członków, były zobowiązane do posług obronnych na rzecz miasta. Podstawę prawną określał statut lub ordynacja. Statut był na ogół spisywany przez cech i przekazywany do akceptacji Radzie Miejskiej, ordynacja zaś stanowiła spis praw ustalonych przez władze miasta.

W Gdańsku od 1416 każdy cech miał opiekuna z Rady ( bunt mieszczan gdańskich w 1416), bez którego nie mogło się odbyć zebranie cechowe. Cechami kierował wybierany corocznie (w marcu lub kwietniu) starszy, mający do pomocy tzw. kompana. Reprezentowali oni cech na zewnątrz, zajmowali się sprawami korporacyjnymi, dokumentacją i finansami. Cechy zorganizowane były hierarchicznie: mistrzowie, podzieleni często na starszych i młodszych (w zależności od stażu pracy), praktykujący czeladnicy oraz uczniowie. Ich liczbę w warsztacie regulowały statuty. Czeladnik, wyzwalając się na mistrza, przedstawiał przed zgromadzeniem mistrzów pracę mistrzowską (majstersztyk) oraz wnosił stosowną opłatę. Zazwyczaj wymagano praktykowania zawodu w innych miastach. W gdańskich cechach kandydat na czeladnika bądź mistrza musiał pochodzić z prawego łoża i dostarczyć rekomendację z poprzedniego miejsca pracy. Ustawy gdańskie z 1385 i 1394 groziły czeladnikom karą śmierci za bunt przeciwko mistrzom. Na przełomie XIV i XV wieku doszło do konfliktu w cechu kowali w Głównym Mieście, po którym czeladnicy gremialnie opuścili miasto. Wyjątkowo w roku 1447 tzw. bractwo czeladnicze utworzyli tkacze.

W 2. połowie XVII i XVIII wieku pogarszająca się koniunktura gospodarcza i anachronizm systemu cechowego spowodowały w Gdańsku zamykanie się cechów na nowych mistrzów. Jeśli kandydat nie był synem mistrza, mógł jedynie ożenić się z wdową po mistrzu. Prowadziło to do powstania tzw. wiecznych czeladników. Niezadowoleni czeladnicy i młodsi mistrzowie przechodzili do nielegalnego (istniejącego głównie w podmiejskich jurydykach i na terenie klasztorów) rzemiosła pozacechowego, czyli tzw. partactwa. W XVI–XVIII wieku korporacje rzemieślnicze zrzeszone były w większe jednostki zwanych cechami głównymi. Funkcjonowały 4 cechy główne: szewców, piekarzy, kowali i rzeźników, do których inkorporowane były pozostałe. Podział wynikał z udziału rzemiosł w strukturze władz miejskich, gdzie pospólstwo posiadało reprezentację, początkowo tzw. kolegium czterdziestu ośmiu, po 1526 kolegium stu mężów ( Trzeci Ordynek, Kwartały), do których rzemieślnicy mieli prawo wybrać 8 przedstawicieli (po 2 z każdego cechu głównego). Resztę przedstawicieli pospólstwa desygnowało kupiectwo (odpowiednio 40 i 92 osoby), co sprawiało, że gdańscy rzemieślnicy nie mieli wpływu na politykę miejską. W 1814 wprowadzono w Gdańsku pruską ustawę (z 1810) o dobrowolnej przynależności rzemieślników do cechów, po ich likwidacji, 13 XI 1828 powstał Związek Przemysłowy. DK

Gdańskie cechy XIV–XVII wieku
Cech Najstarsza wzmianka Statuty średniowieczne Statuty nowożytne
Balwierze przed 1454
Bednarze przed 1378 1567
Browarnicy 1342
Bursztynnicy 1477 1528, 1534, 1549–1550, 1583, 1616, 1620, 1701, 1720
Cieśle 1357
Cieśle okrętowi 1552
Farbiarze 1423
Garbarze przed 1378
Garncarze 1374 1501
Gwoździarze 1592
Introligatorzy 1595
Kaletnicy przed 1378 1384, 1393, 1412Mł. M. 1537, 1616
Kapelusznicy przed 1454 1458Gł. M. i St. M., 1471
Kołodzieje 1530, 1550, 1653
Konwisarze 1359 1405, 1464 1719
Korkarze 1439
Koszykarze 1473 1532
Kowale przed 1378 1387
Kowale drobni 1564, 1647–1648
Kramarze przed 1378 1436, 1447 1522
Krawcy przed 1378 1399St. M., 1456Gł. M. i St. M. 1533St. M.
Kuśnierze przed 1378 1418, 1431, 1429, 1438, 1474 1522, 1686
Malarze 1424 1612
Murarze 1380 1388, 1470 1525, 1564, 1680
Pantoflarze 1439 1522, 1592
Paśnicy 1364
Płatnerze 1367
Piekarze 1378 1378, 1460Gł. M., 1475St. M. 1637, 1646
Postrzygacze sukna 1364
Powroźnicy 1357 1494 1542, 1558, 1622, 1625, 1649, 1654
Przekupnie przed 1378 1388, 1449 1522
Puszkarze 1631
Rybacy 1372 1636
Rymarze i siodlarze 1366 1469 1623
Rzeźbiarze 1334
Rzeźnicy przed 1331 1415Gł. M., 1415Mł. M., 1419St. M.
Skrzyniarze przed 1378 1482 1568
Słodownicy 1552St. M.
Stolarze przed 1454 1482 1525, 1625, 1643, 1729
Sukiennicy 1377 1636
Szewcy 1374 1403 1580, 1624
Szklarze 1552
Szmuklerze i pasamonicy 1624, 1636
Ślusarze, zegarmistrze, żórawnicy 1647, 1759
Śrubownicy 1677
Tkacze przed 1378 1377St. M., 1420 1653
Tokarze 1373 1458Gł. M. i St. M. 1596
Tracze 1587
Tragarze przed 1408
Złotnicy 1357 1409, 1428, 1418 1540, 1624, 1646
Wiadrownicy 1604
Wytwórcy pergaminu 1434
Żeglarze morscy 1574
DK
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania