DICKMANN AREND, admirał, patron gdańskiej ulicy

Aktualna wersja na dzień 08:37, 28 lis 2024

Arend Dickmann (identyfikacja nie do końca pewna), fotografia (z około 1922) XVII-wiecznego, zaginionego obrazu olejnego nieznanego autora; w tle drugiego obrazu widoczny okręt szwedzki i twierdza w Wisłoujściu, w oddali zarysy budowli gdańskich

Wizerunek Arenda Dickmanna na medalu wybitym z okazji 360 rocznicy bitwy pod Oliwą, 1987

Płyta nagrobna w kościele NMP w Gdańsku z 2007

Członkowie Kompanii Kaperskiej przed grobem admirała Arenda Dickmanna w rocznicę bitwy pod Oliwą, 2019

AREND DICKMANN (Arendt Dijckmann; Dijkmann) (1572 parafia Delve w Dithmarschen, Schleswig-Holstein – 28 XI 1627 pod Oliwą), kupiec, admirał, patron gdańskiej ulicy. Syn drobnych kupców-sprzedawców, do 16 roku życia pracował w charakterze pomocnika w sklepach i kantorach, następnie pływał na statkach do Anglii, Hiszpanii, Italii i innych krajów. 8 XI 1608 jako żeglarz nabył obywatelstwo Gdańska (Arendt Dickman von Delfft im Dietmarsch..., nieprecyzyjnie (Delft, Fryzja) notowanego w polskiej historiografii) i ożenił się z wdową Elisabeth West, wdową po gdańskim kupcu Joachimie, przejmując m.in. statek po jej pierwszym mężu. Odbywał rejsy do krajów skandynawskich, Szkocji, Anglii, Hiszpanii, Włoch, zajmując się handlem zbożem i drewnem dębowym. W 1621 Rada Miejska zaakceptowała go na stanowisku prowizora przeznaczonego głównie dla żeglarzy szpitala św. Jakuba, w 1622 otrzymał duże, kupieckie obywatelstwo Gdańska, od 1623 był członkiem Związku Gdańskich Kapitanów Morskich.

W 1626 zaciągnął na służbę króla polskiego Zygmunta III Wazy. Mianowany nadkapitanem natychmiast, 23 XI 1626, wyszedł w morze na czele siedmiu okrętów: „Rittert St. Georg” („Św. Jerzy”) na którym się znajdował, „König David” („Król Dawid”), „Fliegender Hirsch” („Biegnący Jeleń”), „Meerweib” („Panna Wodna”), „Meermann” („Wodnik”), „Arche Noe” („Arka Noego”) i „Tieger” ( „Tygrys”). Za Półwyspem Helskim przechwycił konwój idący z Roztoku (Rostock) do Królewca, chroniony przez 20 szwedzkich żołnierzy, wiozący zaopatrzenie dla ich armii działającej na południowych wybrzeżach Morza Bałtyckiego. Zajęto trzy statki holenderskie wiozące śledzie, sól, towary korzenne i broń, oraz dwa statki z Rostoku z pieniędzmi na żołd, ubraniami i butami. Zdobycz przyprowadził do Gdańska; zaopatrzenie przeznaczono dla wojsk polskich, statki po naprawach i skompletowaniu polskich załóg włączono do polskiej floty królewskiej. Wstąpieniem na służbę królewską i atakiem na konwój naraził się władzom Gdańska, z uwagi na własne interesy handlowe miasta starające się bezskutecznie przekonać króla Zygmunta III Wazę o zaniechanie konfiskat towarów przeznaczonych dla wojsk szwedzkich.

1 IV 1627 dowodził jednym z sześciu okrętów, które pod dowództwem naczelnego dowódcy polskiej floty, admirała Wilhelma Appelmanna (1567–1635), wspierały ogniem z dział wojska królewskie szturmujące zajęty przez Szwedów Puck, przyczyniając się do kapitulacji następnego dnia szwedzkiej załogi. W połowie kwietnia 1627 dowodził eskadrą dziewięciu okrętów królewskich patrolujących wybrzeże od Kurlandii do Kołobrzegu i zatrzymującej statki dowożące Szwedom zaopatrzenie. Polska eskadra wymknęła się ścigającym 24 szwedzkim okrętom, 17 maja na wysokości Białej Góry (na zachód od Łeby), stoczył drobną potyczkę z trzema z nich. Dwa polskie okręty wróciły do Gdańska, siedem schroniło się w Kołobrzegu. 23 maja przedarły się jednak bez strat przez szwedzką blokadę i 30 maja zacumowały przy twierdzy w Wisłoujściu. 2 IX 1627 okręty wizytował w Wisłoujściu król Zygmunt III i królewicz Władysław (przyszły król polski Władysław IV).

Wobec choroby dotychczasowego głównego dowódcy, admirała Appelmanna, 24 XI 1627 decyzją Komisji Okrętów Królewskich mianowany został w jego miejsce naczelnym dowódcą floty polskiej i admirałem. Podczas bitwy pod Oliwą z eskadrą szwedzką dowodził flotą polską na okręcie „Święty Jerzy”. Po opanowaniu abordażem admiralskiego okrętu szwedzkiego „Tigern” przeszedł na jego pokład, zginął od kuli armatniej wystrzelonej ze szwedzkiego okrętu „Pelikan” lub omyłkowo z „Biegnącego Jelenia” (wskutek błędu kierowania ogniem).

Dzień po bitwie jego ciało (i innych poległych) wystawiono na widok publiczny w kościele św. Olafa w Wisłoujściu, następnie w trumnie okrytej czerwonym suknem przewieziono drogą wodną do Żurawia. Pochowany 2 XII 1627 (według ksiąg grobowych – 4 grudnia) w prezbiterium kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), obok kaplicy Ścięcia św. Jana (opis uroczystości pogrzebowych zob. bitwa pod Oliwą, dokładne miejsce pochówku ustalono w styczniu 2006). W kazaniu żałobnym sylwetkę admirała przedstawiał Johann Jacob Cramer (w 1627 wydano je drukiem w Gdańsku). Dokładne miejsce pochówku w kościele NMP – kryptę nr 238 - ustalono w styczniu 2006 dzięki badanom Stanisława Flisa i Jakuba Szczepańskiego. 28 XI 2005 ks. Stanisław Bogdanowicz odprawił pierwszą od dnia pogrzebu mszę w intencji admirała, 2 XII 2007 poświęcił ufundowaną specjalną płytę nagrobną.

Z małżeństwa z Elisabeth West doczekał się syna i trzech córek (dwie zmarły w młodym wieku, jeszcze za jego życia). Nazwę „Admirał Dickman” nosił od 1921 uzbrojony holownik (zbudowany w 1886, dawny rosyjski „Graf Totleben”, zdobyty przez Polskę w 1920), do 1937 służący we Flotylli Pińskiej. Od 1945 patron ulicy w Oliwie i Rodzinnych Ogródków Działkowych w Dolinie Radości, od 4 VI 1994 jego imię nosi Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 10 w Krakowcu, od 2007 – 6. Oliwski Ośrodek Radiologiczny Marynarki Wojennej. Jego imię otrzymały ulice w Gdyni Oksywiu oraz Gdańsku-Oliwie. Jest patronem dzwonu e3 carillonu Ratuszu Głównego Miasta Gdańska. W 2007, w 380 rocznicę bitwy, Poczta Polska wypuściła kartę pocztową i okolicznościowy stempel z wizerunkiem admirała (autorstwa Adama Kowalewskiego ze Stowarzyszenia Żeglarsko-Szantowego „GEJTAWY” z Kielc). 23 V 2009 w Parku im. Ronalda Reagana z inicjatywy Fundacji Wspólnota Gdańska odsłonięto poświęconą mu rzeźbę, autorstwa Bogdana Markowskiego, jako część wystawy stałej "Wielcy Gdańszczanie". Rzeźba przedstawiała na kamieniu-postumencie kulę z wizerunkiem twarzy bohatera (kula szybko zaginęła). EK BŚ JANSZ









Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. II, s. 99; V, s. 8, 10.
Cieslak Edmund, Dickmann Arndt, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, Gdańsk 1992, s. 328–329.
Kotarski Edmund, Literacki Gdańsk o postaci Arenda Dickmana, w: Dziedzictwo i tradycja. Szkice o literaturze staropolskiej, Gdańsk 1990, s. 303–320.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVII wieku, Gdańsk 1993 (przez indeks).
Litwinienko Aleksandra, https://kompania-kaperska.pl/kim-byl-arend-dickman/ (miejsce urodzenia).