KLUB INTELIGENCJI KATOLICKIEJ W GDAŃSKU

Aktualna wersja na dzień 12:04, 5 lut 2024

Logo Klubu Inteligencji Katolickiej w Gdańsku

Sztandar Klubu Inteligencji Katolickiej w Gdańsku

Hasło powstało dzięki Miastu Gdańsk

Partner redakcji

KLUB INTELIGENCJI KATOLICKIEJ W GDAŃSKU (KIK), stowarzyszenie katolickie, którego celem jest wcielanie w życie wartości chrześcijańskich, dawanie świadectwa wiary i jej kształtowanie oraz niesienie pomocy duchowej i materialnej, działające od 1988 na terenie województwa pomorskiego (wcześniej gdańskiego), z siedzibą w Gdańsku przy ul. Ogarnej 64/65. W okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) legalne kluby inteligencji katolickiej (najstarsze działały od przełomu 1956/1957 w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu i Wrocławiu) stanowiły namiastkę niezależnej organizacji politycznej (tzw. ruch „Znak”) z własną reprezentacją w Sejmie. W wypadku Gdańska można mówić o czterech różnych klubach: dwóch działających legalnie (pierwszy w okresie 1980–1981/1985, drugi od 1988) oraz dwóch, niepowiązanych ze sobą, których nie udało się oficjalnie zatwierdzić (po 1956 i w 1970).

1. Pierwsze próby powołania w Gdańsku KIK-u lub stowarzyszenia o podobnym charakterze (m.in. Klub Katolików Wybrzeża „Ancora”, Klub Studenckiej Młodzieży Katolickiej, Katolicki Klub Studentów) zostały podjęte w okresie po październiku 1956 przez studentów i pracowników Politechniki Gdańskiej oraz Akademii Medycznej ( Gdański Uniwersytet Medyczny). Starania te na skutek niechęci władz i wzmożonej inwigilacji ze strony Służby Bezpieczeństwa zostały zaniechane.

2. Druga próba utworzenia KIK-u w Gdańsku przypadła na przełom lat 60. i 70. XX wieku i wiązała się z grupą osób w większości zaangażowanych w duszpasterstwo księży pallotynów przy kościele św. Elżbiety. W styczniu 1970 do władz wpłynął wniosek o rejestrację KIK-u w Gdańsku wraz z listą 24 członków założycieli (zob. m.in. innymi Jerzy Kiszkis). Mimo starań i odwołań oraz wsparcia Porozumienia Międzyklubowego KIK klubu w Gdańsku nie zarejestrowano, co formalnie uzasadniono możliwością realizacji celów statutowych w ramach już istniejących organizacji katolickich (Stowarzyszenie „PAX”, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne). Początkowo tzw. grupa inicjatywna KIK-u próbowała działać, spotykając się i dyskutując na zebraniach, na które zapraszano znanych prelegentów z niezależnych kręgów katolickich, lecz po kilku latach przestała funkcjonować.

3. W wyniku połączenia wielu różnych inicjatyw związanych z Kościołem (duszpasterstwa akademickie i duszpasterstwa inteligencji), ale też ze środowiskiem naukowców z gdańskich uczelni – inicjatyw, które dążyły do powołania na wzór KIK-ów w Warszawie i Krakowie grupy ekspertów w celu wsparcia Solidarności – 2 X 1980 w salce kościoła Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu zorganizowano zebranie założycielskie Klubu. Z 39 jego uczestników wyłoniono tymczasowy zarząd (w składzie: Jerzy Kowalczyk – prezes, Lidia Gorska – wiceprezes, Piotr Nowina-Konopka – sekretarz, Andrzej Dembiński, Józef Kruk – członkowie, Tadeusz Bień, Stefan Wywiał – zastępcy członków). W uzasadnieniu wniosku o rejestrację pisano: „Celem tworzonego klubu jest czynne włączenie się inteligencji katolickiej w prace nad rozwojem społecznym, moralnym i kulturalnym społeczności Wybrzeża”. Statut gdańskiego Klubu został oparty na statucie KIK-u w Warszawie, a jego formalna rejestracja nastąpiła 12 XI 1980. Gdański KIK był pierwszym klubem zarejestrowanym w Polsce w ramach nowej fali ich powstawania.

8 XII 1980 na walnym zebraniu dokonano wyboru zarządu klubu (w składzie: Jerzy Kowalczyk – prezes, Mikołaj Kostecki i Jędrzej Smulkowski – wiceprezesi, Piotr Nowina-Konopka – sekretarz, Jan Mielczarski – skarbnik, Zbigniew Bohdan, Krystyna Górska, Stanisław Kuropatwiński, Irena Mikulska, Jerzy Umiastowski, Maria Wyszomirska – członkowie zarządu). Asystentem kościelnym KIK-u został mianowany ks. Jerzy Zaremba, zastąpiony z czasem przez rektora kościoła św. Elżbiety, ks. Jerzego Błaszczaka SAC.

Działalność Klubu polegała na organizowaniu licznych spotkań, prelekcji, wykładów, mszy lub spotkań opłatkowych dla członków. Dzięki wsparciu ks. Stanisława Bogdanowicza na miejsce spotkań udostępniono Kaplicę Królewską. Wśród zapraszanych gości byli m.in. Stanisław Stomma, Tadeusz Mazowiecki, bp Lech Kaczmarek, Jerzy Turowicz, Jacek Taylor. Klub wydawał wewnętrzny biuletyn („Komunikat”). W 1981 wykształciły się filie Klubu: w Gdyni, Starogardzie Gdańskim i Sopocie. KIK w Gdańsku współpracował z ruchem „Znak” w całej Polsce, a liczni jego członkowie byli zaangażowani w działalność NSZZ „Solidarność”. Dwóch członków KIK-u weszło w skład Prymasowskiej Rady Społecznej (Jędrzej Smulkowski, Aurelia Polańska). Staraniami Klubu dokonano ustawienia krzyża na cmentarzu ofiar hitleryzmu cmentarzu ofiar hitleryzmu na Zaspie. Liczba członków stowarzyszenia w grudniu 1980 wynosiła 240, a rok później już 889 (znacznie przekraczając liczbę członków KIK-u w Krakowie).

Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego działalność KIK-u w Gdańsku została zawieszona (formalnie decyzją wojewody gdańskiego z 14 XII 1981, zob. też Mieczysław Gromadzki). Wielu jego członków związanych z Solidarnością internowano, niektórzy przez jakiś czas się ukrywali. Prezes Jerzy Kowalczyk został aresztowany i wraz z innymi strajkującymi pracownikami Wyższej Szkoły Morskiej skazany 3 II 1981 przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni za naruszenie przepisów dekretu o stanie wojennym na dziewięć lat pozbawienia wolności i pięć lat pozbawienia praw publicznych (zwolniony z odbywania kary w lipcu 1983). Członkowie Klubu włączali się w działalność podziemną, a także pomoc charytatywną (m.in. przy kościołach św. Brygidy i św. Elżbiety); wielu z nich uczestniczyło w spotkaniach organizowanych w kościołach całego Trójmiasta, na przykład w ramach Tygodni Kultury Chrześcijańskiej. Na bazie gdyńskiej filii KIK-u powstało Duszpasterstwo Inteligencji Katolickiej w Gdyni.

Próby oficjalnego przywrócenia Klubu się nie powiodły. 24 VI 1984 Urząd Wojewódzki w Gdańsku podjął decyzję o jego likwidacji, uzasadniając to m.in. wrogą działalnością niektórych członków jego władz. 13 VI 1985 KIK w Gdańsku został wykreślony z rejestru stowarzyszeń.

4. Inicjatorem reaktywacji bądź utworzenia nowego stowarzyszenia katolickiego był bp Tadeusz Gocłowski, który połączył siły działaczy młodzieżowych skupionych wokół dominikańskiego Duszpasterstwa Akademickiego „Górka”, członków pierwszego KIK-u oraz ludzi z autorytetem i doświadczeniem organizacyjno-społecznym (w tym osoby związane ze Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim). Pierwsze spotkania, na których kształtowała się idea nowej organizacji, odbyły się na przełomie 1986 i 1987 w salce „Górki”; wtedy też zadecydowano o jej nazwie (alternatywą był Gdański Klub Katolików). Inspirację do działania i nadzieję na pozytywny stosunek władzy dawała pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Trójmiasta, w której organizację włączyły się osoby związane z Klubem.

Wniosek o rejestrację Klubu został złożony 27 II 1987; pisano w nim m.in., że „Klub będzie zrzeszał osoby reprezentujące światopogląd katolicki celem pogłębiania poziomu intelektualnego i moralnego swych członków, kształtowania świadomego swych obowiązków człowieka i obywatela, pogłębiania i szerzenia kultury intelektualnej, artystycznej i obyczajowej, a nade wszystko przeciwdziałania społecznym chorobom moralnym”, opierając się na nauce Kościoła katolickiego i w poszanowaniu praw i ustroju PRL. Listę członków założycieli podpisało 36 osób, wśród nich dziesięciu członków pierwszego KIK-u. Ze względu na nieprzychylne stanowisko władz rejestracja nastąpiła dopiero 10 VIII 1988. W tym czasie wielu członków Klubu aktywnie włączało się w przemiany ustrojowe, będąc członkami podzespołów Okrągłego Stołu lub powstających Komitetów Obywatelskich oraz angażując się w wybory 1989. Niektórzy członkowie KIK-u w Gdańsku zostali wybrani na posłów, kilku innych współtworzyło lokalną kadrę samorządowo-polityczną (sekretarz Klubu Jacek Starościak został prezydentem Gdańska, Tomasz Bedyński wiceprzewodniczącym Rady Miejskiej w Gdańsku, Józef Borzyszkowski wicewojewodą gdańskim).

29 IX 1988 odbyło się I walne zebranie, na którym wyłoniono tymczasowy zarząd (w składzie: Mikołaj Kostecki – prezes, Andrzej Drzycimski – wiceprezes, Jacek Starościak – sekretarz, Danuta Stępień – skarbnik, Tomasz Bedyński, Teresa Ciesielska, Jerzy Cyberski, Jerzy Kiszkis, Stanisław Kuropatwiński, Tomasz Posadzki, Zygmunt Sójka – członkowie). 15 XI 1988 biskup gdański odprawił dla KIK-u inauguracyjną mszę w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP), a na asystenta kościelnego dla Klubu wyznaczył ks. Ernesta Kleinerta. Rozpoczął się nabór członków, których w lutym 1989 było 575. W 1989 wydawano biuletyn wewnętrzny „Notes Gdański” i organizowano spotkania, a wśród gości Klubu znaleźli się m.in. Lech Wałęsa, Piotr Nowina-Konopka, Jan Nowak-Jeziorański. KIK włączał się w liczne inicjatywy społeczno-kulturalne (na przykład Dni Sierpniowe ’89, Kolokwia Gdańskie), mocno też angażował się w propagowanie tematyki wschodniej, a z czasem w pomoc Polakom mieszkającym na Wschodzie; od stycznia 1990 przy Klubie działała Rodzina Katyńska. Działacze KIK-u podjęli działalność dobroczynną (w latach 1989–2009: Sekcja Charytatywna „Dary” z punktem we Wrzeszczu), a we wrześniu 1990 powołali do życia Gdyńską Szkołę Społeczną. Zanim w połowie 1990 Klub otrzymał stałą siedzibę przy ul. Ogarnej 64/65, tymczasową była plebania kościoła NMP.

W latach 1989–1990 z Klubu wykształciły się oddziały: w Gdyni (przewodniczący Jerzy Cyberski), Sopocie (Andrzej Dembiński), Wejherowie (Jaromar Łukowicz), Starogardzie Gdańskim (Paweł Piotr Janikowski) i Helu (Leszek Loose).

Zaangażowanie poszczególnych działaczy KIK-u w przemiany polityczne oraz we wcześniej niedostępne inicjatywy wpłynęło na osłabienie aktywności Klubu i spadek liczby jego członków (w czerwcu 1991 było ich 209; we wrześniu 1994 – 300). W latach późniejszych, w tym za kadencji Franciszka Makurata (1992–2009), KIK w Gdańsku skupił się na pomocy materialnej i kulturalnej dla Polaków na Wschodzie, działalności charytatywnej i dobroczynnej, organizowaniu bezpłatnej pomocy medycznej na wsi (tzw. białe soboty/niedziele) oraz spotkań, sympozjów i pielgrzymek. Od połowy lat 90. XX stulecia wiele spotkań odbywało się w kościele św. Stanisława Kostki w Oliwie, ponieważ po ks. Kleinercie kapelanami Klubu byli proboszczowie tej parafii: ks. Henryk Tribowski i ks. Mirosław Paracki (od 2002). DG