TITIUS JOHANN PETER, profesor Gimnazjum Akademickiego
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN PETER TITIUS (Tytius; Titz) (10 I 1619 Legnica – 7 IX 1689 Gdańsk), pedagog, poeta, profesor ► Gimnazjum Akademickiego. Syn Petera Titiusa, teologa, doktora filozofii i lekarza w Legnicy oraz Elisabeth Stross. Uczył się w szkole powszechnej w Legnicy i gimnazjum Św. Elżbiety we Wrocławiu. Po śmierci rodziców, w obawie przed wojnami toczącymi się na Śląsku, od 1636 w Gdańsku, od marca 1637 uczył się w ► Gimnazjum Akademickim u ► Johanna Mochingera, ► Heinricha Nicolai, w 1639 obronił u ► Petera Oelhafa dysertację De obiecto dominii et causis acquirendi dominii naturalibus. Znaczny wpływ na jego twórczość wywarł też ► Martin Opitz. W 1639 wyruszył z planem dotarcia do Holandii, z powodu trwającej wojny trzydziesolteniej szybko zmienił zamiar i już w październiku zapisał się jednak na studia prawnicze na uniwersytecie w Rostocku. Nauki nie dokończył, wrócił do Gdańska w 1641, 22 listopada tego roku immatrykulował się na studiach prawniczych w Królewcu. Kontynuował je jeszcze w 1644 dzięki stypendium burmistrza ► Nicolausa Pahla, ale i ich nie ukończył.
W 1645 brał udział jako widz w toruńskim Colloquium charitativum. Po ponownym powrocie do Gdańska od lipca 1648 konrektor w ► szkole mariackiej. W 1651 powołany na stanowisko nauczyciela łaciny w Gimnazjum Akademickim (gratulował mu tego stanowiska wierszowanym utworem rektor ► szkoły mariackiej Jakob Zetzkius (zm. 1671)). Jeszcze w tym roku ruszył do Lejdy by dokończyć studia (na co otrzymał od miasta stypendium), przerwał je w związku z propozycją objęcia po zmarłym w 1652 Johannie Mochingerze posady profesora retoryki w Gimnazjum Akademickim, którym został w 1653, a studiów nigdy nie ukończył. Od 1656 profesor poetyki w tymże Gimnazjum.
Był administratorem organizacji przyznającej stypendia uczniom Gimnazjum ► Aerarium pauperum studiosorum, organizował od 1652 szereg dysput historycznych. 15 XI 1656 był w grupie osób witających przed ► Bramą Wyżynną wjeżdżającego do Gdańska króla Jana Kazimierza, z przygotowaną długą mową na cześć króla. Od 15 IX 1688 na emeryturze. Członek Königsberger Dichterkreis (Królewieckie Stowarzyszenie Poetów).
Autor wieluset cieszących się uznaniem w Gdańsku mów okolicznościowych pochwalnych i pogrzebowych, pisanych i wygłaszanych na zamówienie Rady Miejskiej (większość zachowała się w zbiorach ► Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej). Pisał poematy na cześć przybywających do Gdańska władców polskich i ich małżonek (np. Ludwiki Marii Gonzagi w 1646), ważnych wydarzeń, np. w 1655, z okazji zawarcia ► pokoju oliwskiego. Rozgłos przyniosła mu zwłaszcza mowa jubileuszowa o uwolnieniu Prus spod tyranii Krzyżaków: Oratio secularis, Prussia seculum, sublata Cruciferorum tryrannide, libertatis sub augustissimis Poloniae regibus tertium ordiente, wygłoszona 6 III 1654 z okazji dwusetlecia usunięcia panowania krzyżackiego i przyłączenia Prus do Polski, pełnej uznania dla polskich władców, zwłaszcza grunwaldzkiego zwycięzcy Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka, który przyłączył Gdańsk do Polski. 13 VI 1658 wygłosił mowę na uroczystościach 100-lecia Gimnazjum Akademickiego. W 1669 uczcił specjalnym utworem wybór na króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego, podkreślając nie tylko wspaniałość jego przodków, ale i fakt, że nowy władca jest „Piastem” (władcą rodzimym). W 1676 witał wierszem przybyłą do Gdańska królową Marię Kazimierę i rok później jej męża, Jana III Sobieskiego. 13 I 1684 w innej ze swoich wielkich mów Palmae Joannis III opiewał zwycięstwo króla Jana Sobieskiego pod Wiedniem, określając polskiego władcę jako obrońcę chrześcijaństwa.
Swoje utwory poświęcał także wybitniejszym gdańszczanom, w 1671 epitafium jego autorstwa znalazło się pod portretem zmarłego dowódcy wojsk gdańskich ► Valentina von Wintera, wiersz pochwalny jego autorstwa zamieszczono pod portretem ► Jana Heweliusza, był autorem kondolencyjnego wiersza po śmierci w 1651 żony Johanna Mochingera, w 1675 Anny, córki ► Joachima Pastoriusa, po śmierci w 1668 rajcy Gabriela Borckmanna
i wielu innych. Autor szkolnego podręcznika z zakresu leksykografii Manuductio ad excerpendum (Gedanii 1660, 1676), zbiorów swojej poezji, m..in.: Von der Kunst hochddeutsche Verse und Lieder zu machen (O sztuce tworzenia strof i pieśni w literackim języku niemieckim; Danzig 1642); Noticium poeticarum proemetia (Gedani 1666) i Noticium poeticarum manipulus (Gedani 1670). Pomagał Janowi Heweliuszowi w pisaniu po łacinie jego dzieł (tłumaczył lub dokonywał korekty). Interesował się również muzyką, był kompozytorem pieśni weselnej Hochzeit Lied (Rostock 1652). Część książek z własnych zbiorów przekazywał ► Bibliotece Rady Miejskiej, część wystawiono na aukcji w 1697.
Od 26 VI 1653 żonaty był z Anną (1633–29 X 1669), córką gdańskiego rajcy Daniela Borckmanna, od 22 XI 1672 z Florentiną Krapp (1644 – 6 IX 1675), od 19 IV 1678 z Aurelią, córką ► Georga Strakowskiego. Pomijając jego własne okolicznościowe utwory i ograniczając się do gdańszczan, elegię na zgon pierwszej żony ułożyli ławnik Arnold von Bobart, rajca ► Gottfried Reyger, Andreas Köhne-Jaski (wnuk ► Israela Köhne-Jaskiego), a także znana poetka Gertruda Möller (1641–1705), córka profesora fizyki na Uniwersytecie w Królewcu Michaela Eiflera (1601–1657), żona tamtejszego wykładowcy Petera Möllera (1628–1680). Drugą z małżonek żegnało epicedium ► Johanna Ernsta Schmiedena, Andreasa Titiusa (Węgra, od 1671 ucznia gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, studenta w Wittenberdze) i wiersze uczniów Gimnazjum. Z okazji ostatniego ślubu m.in. gdański złotnik, ► Nathaniel Pressding wykonał srebrny kufel ze specjalną dedykacją (wewnątrz pokrywki). Aurelia będąc wdową poślubiła 5 X 1694 rajcę Gottfrieda Reygera.
Z pierwszego małżeństwa miał zmarłych w wcześnie synów 1/ Johanna Petera (1654–1655), 2/ Johanna Fridericha (1655–1656),
3/ Theodora Constanitna (1661–1675), już w sierpniu 1668 zapisanego do początkowej (piątej) klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, i 4/ Petera Ireneusa (1668–1669). Przeżył go syn 5/ Frederik Daniel (ur. 1657), już w marcu 1664 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, 8 III 1678 immatrykulowany na uniwersytet w Królewcu, ale kończący Gimnazjum w 1679 mową o królu Kazimierzu Wielkim, od 1 X 1679 student w Wittenberdze, od 18 VI 1680 w Jenie, od września 1680 w Rostocku, od 1683 w Lejdzie, uprawiający poezję (zob. ► Salomon Möller), m.in. autor okolicznościowego wiersza pocieszającego ► Jana Heweliusza po pożarze jego domu i obserwatorium we wrześniu 1679, doktor praw, od 24 I 1696 posiadający kupieckie ► obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), oraz córki 6/ Anna Catharina (ur. 1660), żona gdańskiego pastora kościoła św. Katarzyny ► Andreasa Bartha i ► Samuela Friedricha Willenberga, oraz 7/ Elizabeth Demuth (ur. 1669), żona ► Christopha Behra, jego następcy na stanowisku profesora wymowy i poezji w Gimnazjum Akademickim. Śmierć synów z pierwszego małżeństwa i pierwszej żony upamiętnił w zbiorze poezji żałobnej Dolores (1669), śmierć drugiej żony w utworze Dolores, libellus alterus (1675).
Pochowany wraz z członkami rodziny w ►kościele Św. Trójcy, w grobie, którym sam przygotował w 1669 (zachowała się płyta nagrobna). Mowę pogrzebową wygłosił ► Samuel Schelwig, epicedia na jego śmierć przygotowali oprócz niego także m.in. ławnik Karl Friedrich Schmieden (1641–1691), ► Constantin Freder, profesor Gimnazjum Akademickiego Christoph Behr, rajca Daniel Schrader (1642–1693), ► Friedrich Büthner, ► Ernst Gottfried Heyse, Wolfganga Rosteuscher, ► Johann Christoph Rosteuscher, ► Israel Conradi, ► Johann Nathanael Ferber, wspomniany Andreas Titius, a także syn Friedrich Daniel i zięć Andeas Barth. Synowi Frederikowi Danielowi specjalną elegię po śmierci ojca dedykował Daniel Georg Morhoff (In obitum viri clarissimi Johannis Petri Titi, eloquentiae & humaniorum in illustri Gedanensium Gymnasio Professoris meritissimi ad filium Fridericum Danielem elegia D. G. Morhofi).
Bibliografia:
Album Academiae Vitebergensis, Bd. 7, s. 41; www.deutsche-digitale-bibliothek.de.
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula, ed. Willem N. Du Rieu, Hagae Comitum 1875, s. 660.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Leipzig 1910–1912, Bd. 1, s. 427, Bd. 2, s. 112.
Die Matrikel der Universität Jena, Bd. 2 (1652–1723), bearb. Reinhold Jauernig, Weimar 1961, s. 821.
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Bd. 3, Rostock 1895, s. 118, 275.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 132, 212.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVII wieku, Gdańsk 1993 (przez indeks).
Mokrzecki Lech, Titius Jan Piotr, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. IV, Gdańsk 1997, s. 369–370.
Nadolski Bronisław, Jan Piotr Titius – profesor wymowy i poezji w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, „Rocznik Gdański”, t. 23, 1964, s. 185–205.
Otto Maria, Johann Peter Titz w dziełach twórców poezji okolicznościowej ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej, „Libri Gedanenses”, t. 23, 2016, s. 29–53.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 444.
