STRZYŻA, potok
| < Poprzednie | Następne > |
STRZYŻA, potok (1247 Wstrisza, 1283 Stritza od słów „rzeka z bystrym nurtem”, Striessbach, Brętowska Struga, Bystrzec I), długość: 9,4 km, obszar zlewni: 22 km², głębokość: 0,5–1,5 m, szerokość: 1,5–7,5 m, przeciętne przepływy w granicach 0,076–0,087 m³/s, w dolnym biegu 0,152 m³/s, spadek 9,6‰. Źródła w okolicach ► Kiełpina (► Rezerwaty przyrody. Lasy w Dolinie Strzyży); płynie wzdłuż obecnych ulic: Potokowej, Słowackiego (przed skrzyżowaniem obu ulic zmienia kierunek na wschodni), tunelem pod al. Grunwaldzką (początkowo pod fabryką Fazer – zob. ► przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe, po zbudowaniu Galerii Bałtyckiej na południe od niej) i linią Polskich Kolei Państwowych (PKP) we Wrzeszczu, na powierzchnię wypływa przy ul. Nad Stawem, od wschodu omija park Kuźniczki (► Kuźniczki), równolegle do ul. Wajdeloty, tunelem pod ul. Waryńskiego, wypływa w Parku nad Strzyżą między ul. Wyspiańskiego i al. Hallera, dalej wzdłuż ul. Reja (tunelem pod linią PKP Gdańsk Główny–Nowy Port) i ul. Swojską. Ostatni dopływ ► Wisły; wpływa do niej na terenie ► portu, u zbiegu nabrzeży Szczecińskiego i Stoczniowego (pod mostem Składy-Ostrów).
Zasilana wodami czterech prawobrzeżnych dopływów: Kiełpineckiej Strugi, Migowskiej Strużki, ► Potoku Jaśkowego, ► Potoku Królewskiego. W przywileju fundacyjnym ► klasztoru cystersów w Oliwie z 1186 (falsyfikat z połowy XIII wieku) ► Sambor I zezwolił zakonnikom na wzniesienie nad jej brzegami młynów; w 1283 przeszła w całości (z obu brzegami) na własność cystersów. Silnie eksploatowana przez nich i prywatnych dzierżawców do poruszania urządzeń przemysłowych (młyny, tartaki, kuźnice, folusze i inne), których liczbę szacuje się na kilkanaście. Przez długi okres stanowiła granicę dla dóbr cysterskich oraz świeckich (► Nowe Szkoty, Kuźniczki).
Od końca XIX wieku poddawana znacznej ingerencji w biegu koryta rzeki (m.in. regulacja i skanalizowanie cieku, sztucznie uregulowane ujście, które pierwotnie wpadało do ► jeziora Zaspa). Poza kilkoma fragmentami (pod al. Grunwaldzką, pod torami kolejowymi stacji Gdańsk-Wrzeszcz, pod ul. Grażyny i ul. Wyspiańskiego) płynie odkrytym kanałem.
W 2000 zmodernizowano 700-metrowy odcinek potoku od ul. Marynarki Polskiej do jego ujścia do Wisły, poszerzając koryto do 5 m, umacniając brzegi, profilując skarpy. Na potoku w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku wybudowano pięć powierzchniowych zbiorników retencyjnych: Kiełpinek, Nowiec II, Górne Młyny, Ogrodowa, Srebrniki. Na tym ostatnim (po wschodniej stronie wiaduktu ► Pomorskiej Kolei Metropolitalnej nad ► Trasą Słowackiego, częściowo przy ► al. Żołnierzy Wyklętych), największym pod względem możliwości przyjmowania wody (64,5 tys. m³) 25 VIII 2016 uruchomiono fontannę-wodotrysk. W zlewni (połączone rurami) jako zbiornik funkcjonuje Jezioro Jasień (► Potok Jasień) i Zbiornik Potokowa-Słowackiego.
Podczas budowy ► Galerii Bałtyckiej w 2006 zmieniono bieg potoku, ukrytego wcześniej w tunelu biegnącym pod zabudowaniami Zakładu Przemysłu Cukrowniczego ► Bałtyk przy ul. Kościuszki, przełożonego między południowe zabudowania galerii a biurowiec „Hydrobudowy” przy al. Grunwaldzkiej 133-135. Podczas budowy ► Galerii Metropolia w jej podziemiach wybudowano kolejny zbiornik retencyjny na potoku (oddany w 2015), mający chronić mieszkańców Dolnego Wrzeszcza przed skutkami jego wylewu.
