Ochronki dla dzieci Macierzy Szkolnej na terenie Wolnego Miasta Gdańska w 1923
Były budynek Szkoły Powszechnej im. Józefa Piłsudskiego Gdańskiej Macierzy Szkolnej z lat 1928–1939 przy obecnej ul. Wałowej 21, stan z 2019
Tablica pamiątkowa na byłym budynku Szkoły Podstawowej Gdańskiej Macierzy Szkolnej z lat 1928-1939 przy obecnej ul. Wałowej 21, odsłonięta 20 XI 1969
Bogusław Dobrzycki, dyrektor PKP w Gdańsku i prezes Gdańskiej Macierzy Szkolnej 1929-1933
GDAŃSKA MACIERZ SZKOLNA (1921–1938 Macierz Szkolna, od 4 VII 1938 – 1939 Gdańska Macierz Szkolna), polska organizacja oświatowa w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG). Zamysł utworzenia organizacji pojawił się 27 X 1921 w Podkomisariacie Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku za sprawą postulatu mecenasa Franciszka Brejskiego o utworzeniu osobnego Towarzystwa Szkolnego lub Macierzy Szkolnej do spraw zorganizowania w Gdańsku Gimnazjum Polskiego i dalszego nad nim zarządu. Opracowanie projektu zlecono Gminie Polskiej, na kierownika komitetu organizacyjnego wybrano Augustyna Dunsta. Założona 26 XI 1921, 5 grudnia tego roku złożyła w Senacie II Wolnego Miasta Gdańska wniosek o rejestrację, otrzymała zgodę na działanie 12 tego miesiąca.
W skład pierwszego zarządu weszli: Franciszek Kubacz, Franciszek Belling, Stanisław Dobrucki, Teofil Kopczyński, Teofil Kuhn, Stanisław Kuhnert, Jan Kwiatkowski, Paweł Langmesser, Adam Lercel, ks. Leon Miszewski, Piotr Oźmiński, Bernard Świtała, Jan Winiecki.
Członkowie Macierzy dzielili się na dożywotnich (po jednorazowej wpłacie 200 zł), zwyczajnych (składce 1 zł miesięcznie), wspierających (składka w dowolnej kwocie). W 1930 należało do niej 2078 osób (w tym 200 członków dożywotnich (54 z II WMG, 135 z Polski, 11 zagranicznych), 1476 członków zwyczajnych (806 z II WMG, 670 z Polski) i 402 członków wspierających (126 z II WMG i 276 z Polski). W chwili założenia Macierz przyjęła następującą strukturę: Dział I – do spraw Ochronek, Dział II – Szkół Powszechnych, Dział III – Szkół Średnich, Dział IV – Szkół Zawodowych, Dział V – Oświaty Pozaszkolnej, Dział VI – Propagandy, Dział VII –Techniczny, Dział VIII – Administracyjny, Dział IX – Finansowy.
Po uzyskaniu 12 XII 1921 zgody Senatu II WMG na otwarcie Gimnazjum Polskiego, szkołę uruchomiono 13 V 1922. Do początkowych zadań szybko dodano także konieczność rozwoju ochronek dla dzieci na terenie całego II WMG (w 1922 istniały cztery dla około 100 dzieci, w 1938 – 20 dla około 750 dzieci). W 1926 uruchomiono zawodową Polską Szkołę Handlową, następnie – między innymi dla jej absolwentów – otwarto szkołę średnią: Polską Wyższą Szkołę Handlową ( polskie szkoły handlowe).
Według uchwalonego 23 III 1927 statutu zadaniem organizacji było zakładanie, utrzymywanie i popieranie polskich instytucji lub zakładów oświatowych i wychowawczych, prowadzenie czytelni ludowych i kursów, organizowanie odczytów, konferencji i wycieczek, zakładanie burs i pensjonatów dla młodzieży szkolnej, przyznawanie stypendiów i zapomóg, wydawanie książek i czasopism szkolnych, budowa obiektów szkolnych. W 1927 organizacja założyła przy Gimnazjum Polskim własną szkołę powszechną z filiami w Nowym Porcie, we Wrzeszczu i Sopocie. W 1934, po strukturalnym powiązaniu Macierzy Szkolnej z polskim Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, nastąpiła reorganizacja polegająca na poddaniu jej szkół powszechnych. W 1934 zorganizowała szkoły powszechne w Trąbkach Wielkich, Ełganowie i Szymankowie, a w 1937 w Piekle. We wszystkich tych szkołach powszechnych w 1938 uczyło się około 800 dzieci.
W 1934 przejęła nadzór nad Konserwatorium Muzycznym, założonym w 1929 przez Polskie Towarzystwo Muzyczne. W 1934 uruchomiła polską ogólnozawodową Szkołę Średnią, w 1937 założyła Szkołę Zawodową Dokształcającą. W 1934 ustanowiono dyrektora Macierzy pozostającego na etacie polskiego Ministerstwa Oświecenia Publicznego (został nim Alfred Wagner).
Imię Macierzy Szkolnej noszą: od 1971 Szkoły Ekonomiczno-Handlowe przy ul. Seredyńskiego 1A, od 28 IX 1971 ulica w Gdańsku- Siódmym Dworze, od 1976 Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka przy al. Hallera 14. PP
