ENGELCKE ADRIAN, rajca
| < Poprzednie | Następne > |
ADRIAN ENGELCKE (26 VIII 1605 Gdańsk – 19 IV 1661 Gdańsk), rajca gdański, protobibliotekarz Biblioteki Rady Miejskiej. Syn kupca i kwatermistrza Kwartału Wysokiego Benjamina (pochowany 24 VIII 1627 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku) oraz poślubionej około 1604 Elisabeth, córki elbląskiego kupca, od 1583 rajcy Martina Sieverta (zm. 1604/1605 Elbląg). Brat Benjamina (16 X 1610 Gdańsk – 24 IV 1680 Gdańsk), od 7 XI 1641 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), od 1654 właściciela Dworu I w Sopocie (okolice ul. Bohaterów Monte Casino i ul. Dworcowej), rajcy (od 1662), scholary i burgrabiego królewskiego w Gdańsku (1667), stryj burmistrza Friedricha Gottlieba Engelckego.
Po naukach w domu, w wieku 14 lat wysłany został do Brodnicy w celu nauki języka polskiego, uczył się krótko także w Toruniu. Od lipca 1622 był uczniem Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, od 1624 studiował prawo i teologię w Lipsku, od 1625 w Altdorfie. Od 1627 przebywał w Austrii i na Węgrzech. Przebywał na dworze hrabiego Hartmana von Zinzendorfa, po jego przejściu na katolicyzm przeniósł się na dwór hrabiego Wilhelma von Solms, gdzie był nauczycielem jego dzieci. W 1633 odbył podróż po Niderlandach i Anglii, we Frankfurcie nad Menem spotkał się z bratem Benjaminem, do Gdańska powrócił 16 sierpnia tego roku. Od 1639 był ławnikiem, od 1645 rajcą (gratulował mu wyboru wierszem pochodzący z Brzegu na Śląsku David Dasypodius), w 1648 był sędzią, od 1655 protobibliotekarzem, w 1660 kamlarzem. Był członkiem Kolegium Szkolnego,
w 1650 był współzałożycielem fundacji stypendialnej Aerarium pauperum studiosorum, dokonywał także lustracji stanu gdańskich szkół, za co dziękowali mu własnymi wierszami rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius (1655) i rektor szkoły św. Katarzyny Christianus Crolovius (1656).
Objęcie przez niego urzędu protobibliotekarza w Bibliotece Rady Miejskiej uczcił Joachim Pastorius łacińskim wierszem De Bibliotheca Gedanensis (O Bibliotece Gdańskiej; druk 1656). Uporządkował zbiory biblioteczne i (począwszy od 1659) opracował rękopiśmienny, pierwszy profesjonalny katalog rzeczowy całości zbiorów (Catalogus universalis Bibliothecae Senatus Gedanensis in suas classes distributus/ Katalog uniwersalny Biblioteki Senatu Gdańskiego podzielony na kategorie), spełniający funcję informacyjną jeszcze w XVIII wieku. O jego zaangażowaniu w prace biblioteczne już współcześni pisali, że kazał wstawić do biblioteki dla siebie łóżko i dostarczać tam posiłki.
Ortodoksyjny luteranin. W 1651 opublikował pracę o rozwoju protestantyzmu w Gdańsku Historische Auszug von Verändrung der Religion in der Dantzig (Wyciąg historyczny z przekształceń religijnych w Gdańsku), w której podkreślał przewagę luteranizmu nad innymi religijnymi odłamami, przedstawił wyznawców innych religii zaanagażowanych w spory, scharakteryzował postawę religijną królów Zygmunta III Wazy i Władysława IV, poruszył też kwestię gdańskiej oświaty. Krytykowany za to przez zwolennika kalwinizmu, Reinholda Curicke, choć doceniał jego zasługi jako badacza przeszłości Gdańska, polemizował z nim w 1652 w pracy Erläuterung des Historisches Auszugs (Objaśnienia do wyciągu historycznego; wydanej pod pseudonimem Johannes Temporibus), dołączając do niej m.in przywileje królów polskich od 1557 do 1649, dotyczących kwestii wyznań. W pracy badawczej stał na stanowisku możliwości kontroli przez czytelnika faktów zgłaszanych przez autora, do czego powinna służyć dołączana do każdej pracy bibliografia. Zgromadził bogatą własną bibliotekę (około 1500 pozycji), którą testamentem przekazał Bibliotece Rady Miejskiej z zaznaczeniem, by jego darowizna była przechowywana oddzielnie jako "Theca Engelkeniana". Na jej dalszy rozwój przeznaczył legat składający się głównie z dochodów należącej do rodziny kaplicy św. Barbary w kościele NMP, a nabywane książki miały być oznaczone specjalnie przygotowanym ekslibrysem. Zarząd nad fundacją (działającą i w XVIII wieku) powierzył bratu Benjaminowi i bratankowi, burmistrzowi Friedrichowi Gottliebowi.
2 V 1634 ożenił się w kościele NMP z Barbarą (17 X 1607 – 9 VII 1672), córką rajcy i burgrabiego królewskiego w Gdańsku Georga Rosenberga (1569–1642) oraz poślubionej w 1597 Anny von der Linde (1578–1652). Wiersze gratulacyjne z tej okazji ogłosili m.in. konrektor szkoły św. Jana Georg Culmann i Heinrich Spelt. Nie pozostawił męskiego potomka. Pochowany 26 IV 1661 w kościele NMP, kazanie pogrzebowe wygłosił pastor Johann Botsack, żegnany był żałobnymi utworami m.in przez Johanna Petera Titiusa czy konrektora szkoły św. Katarzyny Daniela Aschenborna, Michaela Conova, Petera Vogeta.
W 1673 jego zaginiony obecnie portret trafił do zbiorów Biblioteki Rady Miejskiej, przechowywano też w niej jego inny portret, rytowany przez Jeremiasza Falcka.
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t, VI, s. 345.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 113.
Chlewicka Aldona, Zmiany w strukturze XVII/XVIII-wiecznego księgozbioru gdańskich patrycjuszy Engelcków a problem laicyzacji – na przykładzie dzieł z zakresu literatury polemicznej, 2008, s. 129-141 (https://repozytorium.ukw.edu.pl/xmlui/bitstream).
Nadolski Bronisław, Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Rocznik Gdański”, t. 24, 1965, s. 187-188.
Ogonowska Ewa, Engelke Adrian, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 389.
Kazimierz Reychman, Ex-Librisy gdańskie, Warszawa 1929.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 74-75, 261.
