ŚWIETLICKI PAUL, pastor kościoła św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
PAUL ŚWIETLICKI (Schwidlitzki; 13 I 1699 Ostrowin koło Ostródy – 9 XI 1756 Gdańsk), pastor kościoła św. Jana, pedagog. Syn Marcina (zm. 1709), po studiach w 1690 w Królewcu pastora polskiego w Łynie (Lahna) koło Nidzicy (Neidenburg) (1692–1697) i w Ostrowinie (1697–1709). Bratanek Georga (1670–1752), m.in. pastora w Helu (1709) i w Przebrnie na Mierzei Wiślanej (1720), oraz Jacoba (1675–1744), m.in. pastora w Gniewinie. Obaj stryjowie byli uczniami gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, odpowiednio zapisanymi we wrześniu 1698 (do klasy przedostatniej – secundy) i w listopadzie 1697 (do klasy ostatnie – primy). Do tego Gimnazjum uczęszczali później także ich synowie: Georg (zapisany w maju 1724 do klasy ostatniej) oraz Georg Theophil (zapisany w 2 IV 1729 do klasy przedostatniej), wcześniej uczeń szkoły mariackiej, 12 XII 1732 kończący naukę (dysertacją Exercitatio physica, perpendens praejvdicivm, an magnes ferrvm, svccinvm paleam attrahant?) pod kierunkiem Johanna Adama Kulmusa (był wśród osób, którym autor dedykował drukowany tekst dysputy).
W latach 1710–1712 uczeń gdańskiej szkoły św. Jana, we wrześniu 1712 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego. W ostatnich latach nauki udzielał prywatnych lekcji języka polskiego, którego znajomość wyniósł z domu rodzinnego. 7 V 1720 odbył publiczną dysputę pod kierunkiem Paula Patera o astrologii perskiej .
Studiował teologię na uniwersytecie w Lubece i Rostocku (1720), w Wittenberdze (1722) i w Holandii. Odwiedził również uniwersytety w Lipsku, Halle i Frankfurcie nad Odrą. W maju 1724 opuścił Wittenbergę i przez Hamburg udał się do Holandii, a następnie do Paryża (1725). Polecony przez posła szwedzkiego na dworze francuskim, barona Niklasa Petera von Geddę, w 1726 wyjechał do Anglii, gdzie przez dwa lata był nauczycielem domowym dwóch synów hrabiny von der Lippe. W 1728 w Londynie przyjął święcenia kapłańskie w obrządku luterańskim i wyjechał do Francji, gdzie objął stanowisko nadwornego kaznodziei, a następnie kaznodziei gabinetowego szwedzkiego ambasadora Carla Gustafa Jacobssona Sparre, którego reprezentował na kongresie pokojowym w Soissons.
31 VIII 1729 zarząd kościoła/kaplicy św. Anny, w porozumieniu z Trzecim Ordynkiem, przedstawił Radzie Miejskiej jego kandydaturę na kaznodzieję tej świątyni. Otrzymał to stanowisko, mimo popierania przez Radę kandydatury Georga Rogackiego z Brodnicy, został też lektorem języka polskiego w Gimnazjum Akademickim. Z Paryża, przez Strasburg, Frankfurt, Kassel i Wittenbergę, powrócił do Gdańska i 26 X 1729 objął urzędy. Zrezygnował z nich w 1734, kiedy został diakonem w kościele św. Jana. Od 1750 pastor tego kościoła, wybrany spośród czterech kandydatów.
Wprowadzał w Gdańsku do teologii nowe, racjonalistyczne tendencje. Zalecał czytanie Biblii z naciskiem wyłącznie na aspekty moralne, nie zaś cudowne, przeciwstawiał się atakom Ministerium Duchownego na pietystów i innych nie-luteranów, spowiedź duchową opłacaną pieniędzmi nazywał „komorą celną” i nie zważając na silny sprzeciw zgodził się zostać ojcem chrzestnym dziecka angielskiego kaznodziei, Petera Haya. Doprowadziło to w 1736 do sporu teologicznego z kaznodzieją kościoła św. Jakuba Johannem Daniele Kickebuschem. Rada Miejska próbowała łagodzić spór, 13 VIII 1736 wyrażała nawet zadowolenie z powodu pogodzenia adwersarzy, które jednak okazało się chwilowe. W efekcie wznowienia sporu, 10 X 1736 władze miasta zdecydowały się przenieść Kickenbuscha do kościoła na Helu, ten nie wyraził zgody i zbiegł z Gdańska.
Podobny spór wywołał w 1748, gdy wprowadził do nauki religii nowy kierunek, pietyzm, co uzasadnił w dziele Ordnung des Heils (Gdańsk 1747, wyd. 2: 1749). W 1748, podczas święta Trzech Króli, wygłosił kazanie o nawróceniu Żydów, z którego musiał się tłumaczyć przed Ministerium Duchownym.
Był współzałożycielem Towarzystwa Przyrodniczego (1743). Na pierwszych czterech posiedzeniach Towarzystwa wykładał naukę o elastyczności powietrza, ilustrując je doświadczeniami. Zajmował się również mechaniką, np. mierzeniem sił poruszających się ciał. Był inicjatorem doświadczeń Daniela Gralatha z dziedziny elektryczności. Odrzucił propozycję pracy w Szwecji.
Autor kazań, mów pogrzebowych, m.in. w 1731 po śmieri dowódcy wojsk gdańskich generała majora Johna Sinclaira, zięcia burmistrza Gabriela von Bömelna, w 1744 samego burmiatrza Gabriela von Bömelna, czy w 1751 wygłoszonego na pogrzebie Theodory Renaty (ur. 1721), córki sekretarza miejskiego Jacoba Theodora Kleina oraz prac teologicznych, m.in. Dissertatio Historico-Philologica De Locis Et Temporibus, Quae Fideles ante legem ceremonialem Precibus destinarunt (Schwiegerau, 1720), Antwort-Schreiben (1736), Glauben (1740), Die beharrliche Treue (1751).
Od 18 VI 1742 był żonaty z Ludwigą (Luisą) Florentiną Sonntag (chrzest 16 I 1725 w kościele Najświętszej Marii Panny), córką pochodzącego ze Strzałowa (Stralsund) aptekarza, przełożonego kościoła św. Jana i kwatermistrza Kwartału Rybackiego Reichardusa (Reinhard). Miał syna Paula (ochrzczony 11 IV 1748 w kościele św. Jana) i dwie córki, z których Paulina Renata 14 I 1762 została żoną ławnika Starego Miasta Paula Gottlieba Schnaasego (1728–1787) ( Paul Heinrich Wilhelm Schnaase), a Johanna Florentina (24 VIII 1745 Gdańsk – 17 V 1813 Frankfurt nad Odrą, w podróży do Pragi) w 1765 Friedricha Muhla.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 269, 271, 293, 307, 313.
Czerniakowska Małgorzata, Świetlicki Paweł, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 281–282.
Kizik Edmund, Świetlicki (Swetlicki, Schwietlizki, Schwedlicki) Paweł (1699–1756), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 51, 2017, s. 370–373.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 68.
Schmidt Paul, Die St. Trinitatis Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart, Danzig 1901, s. 94.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 461.
