MOTŁAWA
(wstawienie ilustracji (e-mail z 14.10.2019)) |
|||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
[[File:Stare Przedmieście i Motława, widok z przystani kajakowej na Żabim Kruku.JPG|thumb|Widok na Motławę<br/>z przystani kajakowej na Żabim Kruku]] | [[File:Stare Przedmieście i Motława, widok z przystani kajakowej na Żabim Kruku.JPG|thumb|Widok na Motławę<br/>z przystani kajakowej na Żabim Kruku]] | ||
[[File:Widok_na_Motławę_i_Długie_Pobrzeże_od_strony_przystani_jachtowej.jpg|thumb|Widok na Motławę i Długie Pobrzeże od strony przystani jachtowej]] | [[File:Widok_na_Motławę_i_Długie_Pobrzeże_od_strony_przystani_jachtowej.jpg|thumb|Widok na Motławę i Długie Pobrzeże od strony przystani jachtowej]] | ||
| − | '''MOTŁAWA''', rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do [[WISŁA | Wisły]] przy [[POLSKI HAK | Polskim Haku]]. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie ''mutulis'': „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym ''mutulas'': „pęcherzyk wodny”. Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ [[CZARNA ŁACHA | Czarnej Łachy]]. W XIV wieku, przy lokacji [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową [[FORTYFIKACJE | fortyfikacji]] i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ([[SPICHLERZE | Spichlerze]]) oraz zapora dolna przy [[BRABANK | Brabanku]]. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała [[KAMIENNA ŚLUZA | Kamienna Śluza]]. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i [[OPŁYW MOTŁAWY | opływu Motławy]], uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal [[GĘSIA KARCZMA | Gęsiej Karczmy]]. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z [[DŁUGIE OGRODY | Długimi Ogrodami]] [[MOST STĄGIEWNY | Mostem Stągiewnym]] i z terenami na południowym-wschodzie [[MOST NA SZOPY | Mostem na Szopy]]. Podczas budowy w 1852 roku [[DWORZEC BRAMA NIZINNA | Dworca Brama Nizinna]] przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą. {{author: WD}}<br/><br/> | + | '''MOTŁAWA''', rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do [[WISŁA | Wisły]] przy [[POLSKI HAK | Polskim Haku]]. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie ''mutulis'': „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym ''mutulas'': „pęcherzyk wodny”.<br/><br/> |
| + | Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ [[CZARNA ŁACHA | Czarnej Łachy]].<br/><br/> | ||
| + | W XIV wieku, przy lokacji [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową [[FORTYFIKACJE | fortyfikacji]] i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ([[SPICHLERZE | Spichlerze]]) oraz zapora dolna przy [[BRABANK | Brabanku]]. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała [[KAMIENNA ŚLUZA | Kamienna Śluza]]. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i [[OPŁYW MOTŁAWY | opływu Motławy]], uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal [[GĘSIA KARCZMA | Gęsiej Karczmy]]. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z [[DŁUGIE OGRODY | Długimi Ogrodami]] [[MOST STĄGIEWNY | Mostem Stągiewnym]] i z terenami na południowym-wschodzie [[MOST NA SZOPY | Mostem na Szopy]]. Podczas budowy w 1852 roku [[DWORZEC BRAMA NIZINNA | Dworca Brama Nizinna]] przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą. {{author: WD}}<br/><br/> | ||
Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do [[MOST ZIELONY | Mostu Zielonego]] mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (między innymi przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ([[OŁOWIANKA | Ołowianka]]) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.<br/><br/> | Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do [[MOST ZIELONY | Mostu Zielonego]] mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (między innymi przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ([[OŁOWIANKA | Ołowianka]]) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.<br/><br/> | ||
W 1989 roku, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum [[SOŁDEK | „Sołdek”]], pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ([[TARG RYBNY | Targ Rybny]]) i [[DŁUGIE POBRZEŻE | Długim Pobrzeżu]]. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Środowisko i przyroda]] | W 1989 roku, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum [[SOŁDEK | „Sołdek”]], pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ([[TARG RYBNY | Targ Rybny]]) i [[DŁUGIE POBRZEŻE | Długim Pobrzeżu]]. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Środowisko i przyroda]] | ||
Wersja z 14:56, 6 lis 2021
,_Balthasar_Friedrich_Leizel,_oko%C5%82o_1780.JPG)
z przystani kajakowej na Żabim Kruku
MOTŁAWA, rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do Wisły przy Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”.
Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ Czarnej Łachy.
W XIV wieku, przy lokacji Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ( Spichlerze) oraz zapora dolna przy Brabanku. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z Długimi Ogrodami Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 roku Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą.
Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do Mostu Zielonego mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (między innymi przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ( Ołowianka) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.
W 1989 roku, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum „Sołdek”, pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ( Targ Rybny) i Długim Pobrzeżu.
