MOTŁAWA
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:1_Motława.jpeg|thumb|[[DICKMANN AEGIDIUS| Aegidius Dickmann]], widok na Motławę i prom kursujący między Żurawiem a Ołowianką, 1617]] | + | [[File:1_Motława.jpeg|thumb|[[DICKMANN AEGIDIUS, rysownik, rytownik| Aegidius Dickmann]], widok na Motławę i prom kursujący między Żurawiem a Ołowianką, 1617]] |
| − | [[File:2__Motława.jpeg|thumb|[[DICKMANN AEGIDIUS| Aegidius Dickmann]], widok na Nową Motławę od strony [[MOST KAMIENIARSKI| Mostu Kamieniarskiego]], po prawej spichlerze ([[NARODOWE MUZEUM MORSKIE| Narodowe Muzeum Morskie]]), w głębi [[BRAMA STĄGIEWNA| Brama Stągiewna]], droga po lewej (z wozem) to obecna ul. Szafarnia (nabrzeże przy niej obecnie zajmuje przystań jachtowa, [[ | + | [[File:2__Motława.jpeg|thumb|[[DICKMANN AEGIDIUS, rysownik, rytownik| Aegidius Dickmann]], widok na Nową Motławę od strony [[MOST KAMIENIARSKI| Mostu Kamieniarskiego]], po prawej spichlerze <br/>([[NARODOWE MUZEUM MORSKIE| Narodowe Muzeum Morskie]]), w głębi [[BRAMA STĄGIEWNA| Brama Stągiewna]], droga po lewej (z wozem) to obecna ul. Szafarnia (nabrzeże przy niej obecnie zajmuje przystań jachtowa, [[MARINA| gdańska marina]]), 1617]] |
| + | [[File: Deisch,_Motława.jpg |thumb| [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeus Deisch]], Motława, widok od północnego–wschodu 1761–1765]] | ||
[[File:Widok Motławy od Targu Rybnego w kierunku południowym (w lustrzanym odbiciu), Balthasar Friedrich Leizel, około 1780.JPG|thumb|''Widok Motławy od Targu Rybnego w kierunku południowym'' (w lustrzanym odbiciu), Balthasar Friedrich Leizel, około 1780]] | [[File:Widok Motławy od Targu Rybnego w kierunku południowym (w lustrzanym odbiciu), Balthasar Friedrich Leizel, około 1780.JPG|thumb|''Widok Motławy od Targu Rybnego w kierunku południowym'' (w lustrzanym odbiciu), Balthasar Friedrich Leizel, około 1780]] | ||
| − | [[File:Port Gdański w pobliżu Żurawia, Johann Nathanael Boldt, 1835.JPG|thumb|Nowa Motława, końcowy odcinek północny, po lewej [[ŻURAW| Żuraw]], w głębi [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA| kościół św. Jana]], naprzeciwko spichlerze ([[NARODOWE MUZEUM MORSKIE| Narodowe Muzeum Morskie]]), po prawej obecna ul. Szafarnia, [[BOLDT JOHANN NATHANAEL | Johann Nathanael Bolt]], 1835]] | + | [[File:Port Gdański w pobliżu Żurawia, Johann Nathanael Boldt, 1835.JPG|thumb|Nowa Motława, końcowy odcinek północny, po lewej [[ŻURAW| Żuraw]], w głębi [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA| kościół św. Jana]], naprzeciwko spichlerze ([[NARODOWE MUZEUM MORSKIE| Narodowe Muzeum Morskie]]), po prawej obecna ul. Szafarnia, [[BOLDT JOHANN NATHANAEL, artysta plastyk | Johann Nathanael Bolt]], 1835]] |
| − | [[File:Długie Pobrzeże w Gdańsku, Johann Carl Schultz, 1837.JPG|thumb|''Długie Pobrzeże w Gdańsku'', [[SCHULTZ JOHANN CARL | Johann Carl Schultz]], 1837]] | + | [[File:Długie Pobrzeże w Gdańsku, Johann Carl Schultz, 1837.JPG|thumb|''Długie Pobrzeże w Gdańsku'', [[SCHULTZ JOHANN CARL, artysta malarz, pedagog | Johann Carl Schultz]], 1837]] |
| − | [[File:6_Motława.jpg|thumb|[[MEYERHEIM FRIEDRICH EDUARD| Friedrich Eduard Meyerheym]], Motława z Żurawiem, litografia 1832]] | + | [[File:6_Motława.jpg|thumb|[[MEYERHEIM FRIEDRICH EDUARD, artysta malarz| Friedrich Eduard Meyerheym]], Motława z Żurawiem, litografia 1832]] |
[[File:Motława,_1887.jpg|thumb|Motława, 1887]] | [[File:Motława,_1887.jpg|thumb|Motława, 1887]] | ||
| − | [[File:Carl Gustav Alfred Scherres, Motława w Gdańsku, około 1900.JPG|thumb|[[SCHERRES CARL GUSTAV ALFRED | Carl Gustav Alfred Scherres]] ''Motława w Gdańsku'', około 1900]] | + | [[File:Carl Gustav Alfred Scherres, Motława w Gdańsku, około 1900.JPG|thumb|[[SCHERRES CARL GUSTAV ALFRED, artysta malarz | Carl Gustav Alfred Scherres]] ''Motława w Gdańsku'', około 1900]] |
[[File:Motława_od_strony_Ołowianki,_około_1900.jpg|thumb|Motława od strony Ołowianki, około 1900]] | [[File:Motława_od_strony_Ołowianki,_około_1900.jpg|thumb|Motława od strony Ołowianki, około 1900]] | ||
[[File:Motława,_około_1900.jpg|thumb|Motława, około 1900]] | [[File:Motława,_około_1900.jpg|thumb|Motława, około 1900]] | ||
| Linia 18: | Linia 19: | ||
[[File:Stare Przedmieście i Motława, widok z przystani kajakowej na Żabim Kruku.JPG|thumb|Widok na Motławę<br/>z przystani kajakowej na Żabim Kruku]] | [[File:Stare Przedmieście i Motława, widok z przystani kajakowej na Żabim Kruku.JPG|thumb|Widok na Motławę<br/>z przystani kajakowej na Żabim Kruku]] | ||
[[File:Widok_na_Motławę_i_Długie_Pobrzeże_od_strony_przystani_jachtowej.jpg|thumb|Widok na Motławę i Długie Pobrzeże od strony przystani jachtowej]] | [[File:Widok_na_Motławę_i_Długie_Pobrzeże_od_strony_przystani_jachtowej.jpg|thumb|Widok na Motławę i Długie Pobrzeże od strony przystani jachtowej]] | ||
| − | '''MOTŁAWA''', rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 | + | '''MOTŁAWA''', rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km², uchodząca do [[WISŁA | Wisły]] przy [[POLSKI HAK | Polskim Haku]]. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie ''mutulis'': „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym ''mutulas'': „pęcherzyk wodny”.<br/><br/> |
Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ [[CZARNA ŁACHA | Czarnej Łachy]].<br/><br/> | Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ [[CZARNA ŁACHA | Czarnej Łachy]].<br/><br/> | ||
| − | W XIV wieku, przy lokacji [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową [[FORTYFIKACJE | fortyfikacji]] i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy | + | W XIV wieku, przy lokacji [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową [[FORTYFIKACJE | fortyfikacji]] i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy nowym [[DWÓR SMOLNY | Dworze Smolnym]] w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ([[SPICHLERZE | Spichlerze]]) oraz zapora dolna przy [[BRABANK | Brabanku]]. W 1576, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała [[KAMIENNA ŚLUZA | Kamienna Śluza]]. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i [[OPŁYW MOTŁAWY | opływu Motławy]], uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal [[GĘSIA KARCZMA | Gęsiej Karczmy]]. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z [[DŁUGIE OGRODY | Długimi Ogrodami]] [[MOST STĄGIEWNY | Mostem Stągiewnym]] i z terenami na południowym-wschodzie [[MOST NA SZOPY | Mostem na Szopy]]. Podczas budowy w 1852 [[DWORZEC BRAMA NIZINNA | Dworca Brama Nizinna]] przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą. {{author: RED}} <br/><br/> |
| − | Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do [[MOST ZIELONY | Mostu Zielonego]] mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT ( | + | Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do [[MOST ZIELONY | Mostu Zielonego]] mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (m.in. przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ([[OŁOWIANKA | Ołowianka]]) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.<br/><br/> |
| − | W 1989 | + | W 1989, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum [[SOŁDEK, statek | „Sołdek”]], pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ([[TARG RYBNY | Targ Rybny]]) i [[DŁUGIE POBRZEŻE | Długim Pobrzeżu]]. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Środowisko i przyroda]] |
Aktualna wersja na dzień 10:18, 21 kwi 2024
( Narodowe Muzeum Morskie), w głębi Brama Stągiewna, droga po lewej (z wozem) to obecna ul. Szafarnia (nabrzeże przy niej obecnie zajmuje przystań jachtowa, gdańska marina), 1617
,_Balthasar_Friedrich_Leizel,_oko%C5%82o_1780.JPG)
z przystani kajakowej na Żabim Kruku
MOTŁAWA, rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km², uchodząca do Wisły przy Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”.
Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ Czarnej Łachy.
W XIV wieku, przy lokacji Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ( Spichlerze) oraz zapora dolna przy Brabanku. W 1576, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z Długimi Ogrodami Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą.
Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do Mostu Zielonego mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (m.in. przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ( Ołowianka) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.
W 1989, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum „Sołdek”, pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ( Targ Rybny) i Długim Pobrzeżu.
