KOSZARY
| < Poprzednie | Następne > |
KOSZARY, budynek lub zespół budynków wojskowych, pełniących funkcje mieszkalne (dla żołnierzy garnizonu), a także gospodarcze, magazynowe i administracyjne. Ze względu na obronność można na terenie Gdańska podzielić je na trzy rodzaje: 1) przystosowane do aktywnej obrony: koszary na Biskupiej Górce i kwatery załogi w fortach Biskupiej Górki, Brzeźna, Płoni czy w Szańcu Jezuickim obok Biskupiej Górki; 2) koszary o wzmocnionej konstrukcji (schronowe): koszary na Grodzisku i w twierdzy Wisłoujście; 3) nieprzystosowane do obrony (pozostałe). Pierwsze koszary w Gdańsku pojawiły się w XVII wieku, w obrębie twierdzy Wisłoujście (Fort Carré), po 1814 roku wykorzystywane na wojskowe więzienie państwowe i siedzibę załogi twierdzy (kompania piechoty, obsługa artylerii). Szereg tymczasowych koszar zorganizowano na terenie Gdańska w latach 1807–1814 (kościoły, spichlerze, część załogi ulokowano w kwaterach prywatnych), rozwój budownictwa koszarowego nastąpił od roku 1814. Miał na celu zapewnienie mieszkań żołnierzom, dotychczas wynajmującym kwatery prywatne (do końca XIX wieku), oraz siedzib biurom i urzędom wojskowym, mieszczącym się również w wynajętych, prywatnych lokalach i wykorzystujących obiekty poklasztorne (karmelici, brygidki, gdzie np. zorganizowano po 1847 więzienie garnizonowe).
Langgarten-Kaserne, Langgarten 80 (ul. Długie Ogrody), od 1822 roku, w zakupionym od prywatnych właścicieli i adaptowanym na potrzeby koszar budynkiem z roku 1766, mieściło się tu dowództwo pułku Leibhusarów oraz stacjonował do 1 X 1880 1. szwadron kawalerii, 1. kompania piechoty z Infanterie Regiment Nr 128. Po przeprowadzeniu huzarów do koszar przy obecnej ul. Aksamitnej (Artillerie-Kaserne), budynki przekazano administracji wojskowej na koszary piechoty, rozebrane w 1907 (w miejscu koszar powstała w styczniu 1909 nowa Trojangasse (obecna Seredyńskiego), łącząca Długie Ogrody z Groblą Angielską).
Bischofsberg-Kaserne, reduta koszarowa na Biskupiej Górce, powstała w latach 1827–1833, stacjonowały 2–3 kompanie piechoty do roku 1920, pełniły też funkcje administracyjne i gospodarcze (m.in. pralnia garnizonowa do połowy lat 80. XIX wieku), we wrześniu 1939 miejsce osadzenia obrońców Poczty Polskiej i Westerplatte ( Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna, Gdańska Szkoła Wyższa).
Wieben-Kaserne (koszary Wiebego; Adam Wiebe) na Starym Przedmieściu, w kwartale Fleischergasse (ul. Rzeźnicka), Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk), Gertrudengasse (od 1945 roku Wilcza, równoległa do ul. Toruńskiej) i późniejszej (powstałej w 1914) Am Weißen Turm (ul. Augustyńskiego). Wybudowany etapami (w latach 1859–1867 do lat 90. XIX wieku) największy kompleks koszarowy w Gdańsku, służył przejściowo większości jednostek piechoty i grenadierów (do 10 kompanii, zwykle 2–3 bataliony) oraz jako biura administracji wojskowej. W 2. połowie lat 90. XIX wieku postawiono dodatkowy barak z blachy falistej na pobliskim Wallplatz ( pl. Wałowy) dla kompanii piechoty. W 1920–1939 siedziba biur miejskich. Po 1 IX 1939 ponownie koszary wojsk niemieckich, od 1945 polskich. W 1957 roku przekazane administracji cywilnej, m.in. siedziba Unimoru, obecnie siedziba urzędów (m.in. Urzędu Marszałkowskiego, Urzędu Skarbowego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Wyższej Szkoły Bankowej).
Reiter-Kaserne, wybudowane w latach 1868–1873, nazwa pochodzi od ulicy, przy której powstały – Reitergasse (po roku 1945 ul. Ułańska), stacjonowali tu wyłącznie grenadierzy lub piechota. W okresie 1945–1992 koszary Wojska Polskiego (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego),w 1995 siedziba Wojskowego Liceum Muzycznego, w 1996 przekazane na siedzibę Akademii Muzycznej.
Herrengarten-Kaserne do 1892 roku, Langgarter-Hintergasse-Kaserne, od ul. Langgarter Hintergasse (Tylna Długoogrodowa), przy ul. Herrengarten (Pański Ogród) na Dolnym Mieście, po roku 1945 ul. Sadowa, wybudowane w latach 1887–1889 dla batalionu piechoty, obecnie własność Wojska Polskiego, po 1985 siedziba Wojskowego Liceum Muzycznego, w latach 1990-1994 siedziba przeniesionego z koszar we Wrzeszczu 20 Dywizjonu Artylerii Mieszanej, od końca kwietnia 1994 opuszczone.
Hagelsberg-Kaserne, Grodzisko, koszary piechoty wybudowane w latach 1865–1872, zmodernizowane w 1913–1914. W tym samym czasie, przed I wojną światową, wybudowano budynek drugich koszar, tzw. Neue Kaserne.
ul. Aksamitnej, kartka pocztowa
z początku XX wieku
Artillerie-Kaserne II, Alte Husaren-Kaserne, Sammtgasse 6-9 (ul. Aksamitna), w miejscu należącym dawniej do Loży Jedność, oddane do użytku 1 X 1880, do 1896 roku siedziba 1. (przeniesionego z kwater przy Długich Ogrodach 80) i 2 szwadronu Leibhusaren-Regiment Nr. 1, od roku 1896 siedziba 3 baterii artylerii polowej (stąd zmiana nazwy). Po 1920 w byłym budynku koszar działały małe fabryczki, między innymi wyrobów cementowych, gazomierzy, papierosów, miał tu siedzibę Miejski Urząd Zaopatrzenia. Podczas II wojny światowej zorganizowano tu posterunek policji. Zniszczony w 1945 roku budynek rozebrano kilka lat później.
Pionier-Kaserne, koszary dla pionierów, Promenade (ul. 3 Maja), wybudowane w latach 1880–1882, siedziba 3 kompanii pionierów (do 1890), w latach 1891–1893 tymczasowe koszary wojsk inżynieryjnych (Train-Kaserne) i tymczasowa siedziba Intendentury Siedemnastego (XVII) Korpusu Armijnego. W 1890–1893 przebudowane na potrzeby Szkoły Wojennej, w kwietniu 1945 roku pierwsza siedziba polskiego Zarządu Miasta, obecnie Urząd Pracy.
Neufahrwasser-Kaserne, Nowy Port, Olivaer Straße 35C (ul. Oliwska), wybudowane w latach 1880–1882 dla 2 batalionów (artylerii pieszej oraz piechoty). Po roku 1922 przekazane w użytkowanie rządowi polskiemu, mieszkania polskich pracowników poczty, kolei i pracujących na Westerplatte, siedziba polskich organizacji, kaplicy polskiej. Od 15 IX 1939 do 31 III 1940 obóz dla aresztowanych w Gdańsku Polaków, baza dla powstającego obozu Stutthof ( obóz dla Polaków w Nowym Porcie).
Artillerie-Kaserne I, koszary artyleryjskie I, między Wallgasse (ul. Wałowa) a Kanałem Raduni (przypisane do Hohe Seigen, ul. Rybaki Górne), wybudowane dla 16 pułku artylerii polowej, budowę ukończono w 1883 roku. W latach 1891-1920 stacjonował tu Zachodniopruski Regiment Artylerii Polowej Nr 36. Około roku 1900 oddano do użytku dalsze stajnie oraz nowy magazyn dla sprzętu artyleryjskiego pułku przy Wallgasse 15 (ul. Wałowa), po I wojnie światowej Hala Międzynarodowych Targów Gdańskich. W latach 1920-1939 miały tu siedzibę instytucje cywilnych, w 1939-1945 ponownie koszary wojskowe. Po zniszczeniach wojennych budynek koszar rozebrano w 1948-1950, zachowały się tylko dwie byłe stajnie przy ul. Wałowej, użytkowane przez firmę Saur Neptun Gdańsk SA. Teren po zabudowaniach koszar do 2018 roku pozostawał niezabudowany i wykorzystywany jako parking samochodowy (między ul. Rybaki Górne, ul. Wałową i ul. Aksamitną).
Leibhusaren-Kaserne I (Husarenkasernement I), Wrzeszcz (w chwili budowy w Strzyży Górnej) przy Hochstrieß (ul. Słowackiego), koszary huzarów, wybudowane w latach 1893–1895, 3 X 1896 oddane z udziałem cesarza Wilhelma II dla Leibhusaren-Regiment Nr. 1 pułku huzarów (około 400 koni).
Leibhusaren-Kaserne II (Husarenkasernement II), Wrzeszcz (w chwili budowy w Strzyży Górnej) przy Hochstrieß (ul. Słowackiego), dla Leibhusaren-Regiment Nr. 2, przybyłego z Poznania, tworząc brygadę Leibhusaren pod dowództwem gen. Augusta von Mackensena. Wybudowane w latach 1898–1901, oddane do użytku przy udziale cesarza Wilhelma II 14 IX 1901. Razem z koszarami I huzarów (Leibhusaren-Kaserne I) stworzyły największy kompleks koszarowy w Gdańsku. Na terenie koszar, obok kwater dla żołnierzy i podoficerów, znajdowały się stajnie, kasyno, sklep, zaplecze sanitarne. Magazyny furażu i żywności znajdowały się w nowo powstałych budynkach u zbiegu obecnej al. Grunwaldzkiej i ul. Kościuszki, mających rampę kolejową.
Westpreussische Train Bataillon Nr 17 Kaserne, An der Kurve, od 1921 Hohenfriedberger Weg (ul. Szymanowskiego). Koszary dla batalionu pontonowego, wybudowane w 1893 roku na zapleczu koszar dla brygady huzarów. Magazyn sprzętu batalionu, z własną rampą kolejową, znajdował się przy obecnej al. Grunwaldzkiej 195/197.
Telegraphen-Kaserne, Wrzeszcz, przy Heeresanger (al. Legionów), wybudowane w latach 1912–1914 dla batalionu telegrafistów. Kompleks obejmował dwa duże budynki koszarowe, budynek z wieżą do łączności radiowej (po 1924 roku obserwatorium astronomiczne miasta i Technische Hochschule Danzig) oraz plac musztry, obecnie stadion Gedanii. Budynek ujeżdżalni w 1924 zaadoptowano na siedzibę kościoła św. Stanisława Biskupa Męczennika.
W okresie II WMG funkcje koszarowe zachowano jedynie w wypadku dawnych koszar huzarów i taborów we Wrzeszczu, gdzie stacjonowała policja gdańska. Remilitaryzacja Gdańska od połowy 1939 roku spowodowała powrót funkcji wojskowych także do obiektów na Biskupiej Górce, Grodzisku i koszar Wiebego. W latach 1939–1945 wszystkie dawne pruskie koszary użytkowane były przez Wehrmacht, Luftwaffe, Kriegsmarine bądź administrację wojskową (niekiedy zmiana nazw: Neue Telegraphen-Kaserne – Telegraphen-Kaserne i Bölcke-Kaserne, Neufahrwasser-Kaserne – Hindersin-Kaserne). Pojawiły się nowe miejsca stacjonowania wojsk w dawnych majątkach gdańskich: Lobkowski Dwór ( Kamienny Młyn) i Krzyżowniki) oraz innych obiektach (np. szkołach). Po roku 1945 Ludowe Wojsko Polskie przejęło m.in. koszary na ul. Sadowej, dawne koszary huzarów i taborów we Wrzeszczu ( Siódma Łużycka Dywizja Desantowa). Nowe, niewielkie budynki koszarowe powstały m.in. przy ul. Polanki. W latach 90. XX wieku ostatnie obiekty wojskowe w Gdańsku zostały opuszczone przez wojsko, miejsce po koszarach we Wrzeszczu w 2006 nabył deweloper „Hossa” z przeznaczeniem na zabudowę mieszkalno-usługową. ( Heinrich F. Maillard, Obóz Karny SS i Policji Gdańsk-Maćkowy).
