MOTŁAWA
| < Poprzednie | Następne > |
( Narodowe Muzeum Morskie), w głębi Brama Stągiewna, droga po lewej (z wozem) to obecna ul. Szafarnia (nabrzeże przy niej obecnie zajmuje przystań jachtowa, gdańska marina), 1617
,_Balthasar_Friedrich_Leizel,_oko%C5%82o_1780.JPG)
z przystani kajakowej na Żabim Kruku
MOTŁAWA, rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km², uchodząca do Wisły przy Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”.
Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ Czarnej Łachy.
W XIV wieku, przy lokacji Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ( Spichlerze) oraz zapora dolna przy Brabanku. W 1576, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z Długimi Ogrodami Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą.
Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do Mostu Zielonego mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (między innymi przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ( Ołowianka) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.
W 1989, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum „Sołdek”, pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ( Targ Rybny) i Długim Pobrzeżu.
