Znak własnościowy kościoła św. Jakuba
Kościół św. Jakuba około 1600, przy fosie i wale obronnym
Starego Miasta oraz Bramie św. Jakuba (pierwszej, zamykającej ul. Łagiewniki), poniżej w lewo
kościół św. Bartłomieja, na tzw. planie sztokholmskim
Kościół św. Jakuba,
Barthel Ranisch, 1695
Kościół św. Jakuba (po lewej) za wałami Starego Miasta, w prawo
kościół św. Bartłomieja i Brama św. Jakuba (zamykająca ówczesną Paradiesgasse (ul. Rajską)) z mostem nad fosą w stronę
Bramy Oliwskiej, Matthaeus Deisch 1761–1765
Kościół św. Jakuba (po lewej) 1834, bez hełmu utraconego w 1815; skrajnie po prawej Brama św. Jakuba wyburzana od 1873, której hełm zamontowano na wieży kościoła
Kościół św. Jakuba, około 1890
Łuk wspierający odchylającą się południową ścianę kościoła, dostawiony podczas remontu w 1860
Kościół św. Jakuba około 1900, widok z ulicy Jakobsnegasse
Kościół św. Jakuba i domy prezbiterów przy obecnej ul. Łagiewniki (od 1960 w tym miejscu Przychodnia Zdrowia) oraz tory tramwaju linii nr 8 (Żuraw – Targ Drzewny – Kowalska – Korzenna – Targ Kaszubski – Gnilna – Łagiewniki – Nowy Port), około 1910
Kościół św. Jakuba od strony ul. Łagiewniki, około 1947 (z błędnym opisem na pocztówce: kościół św. Bartłomieja)
Kościół św. Jakuba na Starym Mieście, 2010
Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku wschodnim, 2023
Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku zachodnim, 2023
KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA, Stare Miasto, ul. Łagiewniki. Od 1415 świątynia przyszpitalna ( szpital św. Jakuba), pierwotnie prawdopodobnie kaplica połączona z budynkiem szpitalnym, należącym do gildii szyprów. Kaplica pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła Większego, św. Krzysztofa i św. Katarzyny poświęcona 18 III 1415 przez generalnego wikariusza biskupa włocławskiego Ulryka. Należała do parafii kościoła św. Katarzyny. W 1431 uzyskano zezwolenie komtura gdańskiego na rozbudowę. Zgodę na budowę szpitala i kościoła dla ubogich szyprów przy Schüsseldamm (Nowej Grobli, obecnie ul. Łagiewniki) potwierdził 24 VI 1432 wielki mistrz Paweł von Russdorf.
Nowy kościół św. Jakuba poświęcono 1 VIII 1433, już jednak 4 IX 1433 spalony został przez wojska husyckie. 21 VII 1436 biskup Genezjusz Campora ogłosił odpust wspomagającym odbudowę, przekazał ziemię z Roli Garncarzowej z Jerozolimy, list odpustowy wystawił też papież Eugeniusz IV, ponawiając go w 1437. Odbudowany kościół św. Jakuba Apostoła Większego poświęcił 22 V 1437 biskup Godswinus ze Skalholt (Islandia). Prawdopodobnie od połowy XV wieku miał jednonawowy korpus, dobudowany do starszego jednonawowego prezbiterium. Budynek, z sygnaturką nad korpusem, był bezpośrednio złączony od północy ze szpitalem. W 1483 miał trzy ołtarze, początkowo obsługiwany był przez jednego kapłana, od 1497 przez dwóch.
Podczas reformacji w 1551 nakazano wygłaszanie, obok kazań w języku niemieckim, także kazań po polsku. W czerwcu 1556 w kościele, obsługiwanym przez jednego kaznodzieję luterańskiego, udzielono po raz pierwszy w Gdańsku komunii św. pod obiema postaciami. W hierarchii gdańskich kościołów luterańskich tutejszy kaznodzieja zajmował ósme (na 12) miejsce w Ministerium Duchownym.
Spłonął (wraz ze szpitalem) 12 VII 1636 od uderzenia pioruna. 6 III 1637 położono kamień węgielny pod obecną wieżę, 12 VII 1637 w odbudowanym kościele odprawiono pierwsze nabożeństwo, w 1639 zakończono prace przy wieży (zwieńczonej hełmem), w 1648 wybudowano dom dla kaznodziei. Z fundacji Klary Feller wnętrze kościoła pokryto malowidłami.
W 1666 zamknięto funkcjonujący co najmniej od 1483 cmentarz, odtąd do 1816 za miejsce pochówku pensjonariuszy szpitala, zwłaszcza z gildii szyprów, służył kościół (wedle założonej w 1787 przez Petera Wilhelma Biehla (i kontynuowanej) tzw. księgi pamiątkowej kościoła (Gedenck-Buch für die Kirche zu St. Jacob), tylko w latach 1759–1815 pochowano w kościele 617 osób, z czego 255 było psensjonariuszami szpitala). 30 I 1667 poświęcono pierwsze organy, w 1668 zawieszono dzwon odlany przez Absaloma Wittwercka, w 1699 zbudowano drugie organy, trzecie (21-głosowe, z czterema miechami) w 1708. W XVII wieku ołtarzem głównym był Hołd Trzech Króli. W 1782 kościół przeszedł generalny remont. W 1807 zajęty na cele wojskowe przez Francuzów, początkowo służył za miejsce przetrzymywania w nim jeńców pruskich i rosyjskich, nastepnie jako magazyn militariów. Przywrócony 7 II 1808 do celów kultu.
6 XII 1815 wybuch pobliskiej Baszty Prochowej zniszczył szpital i uszkodził kościół (między innymi strącił hełm i uszkodził dach). Odbudowany już bez szpitala, wobec trudności finansowych wyprzedano wyposażenie, a 30 VIII 1817 prowizorzy szpitalni wydzierżawili go na cele Biblioteki Miejskiej i Szkoły Nawigacyjnej. Budynek podzielono na trzy kondygnacje (przebudowany od 1816), oddzielono ścianą prezbiterium (siedziba Szkoły Nawigacyjnej, z obserwatorium astronomicznego na pozbawionej hełmu wieży) od korpusu (siedziba biblioteki).
Po przeniesieniu w 1826 Szkoły Nawigacyjnej do nowego gmachu, w opuszczonym prezbiterium władze Gdańska umieściły w 1833 kolekcję dzieł sztuki Jacoba Kabruna, w latach 1832–1845 zajmowało je Towarzystwo Przyrodnicze. Od 1860, po remoncie budynku, całość zajęła biblioteka. Około tego czasu, w związku z przeciążeniem murów, wybudowano od południa łęk oporowy, w 1881 osadzono na wieży hełm z rozebranej Bramy św. Jakuba.
Po przeniesieniu w 1904 biblioteki do nowego lokalu, w 1906 zarząd szpitala sprzedał budynek Zachodniopruskiej Izbie Rzemieślniczej, która urządziła tu Westpreußische Gewerbehalle zu Danzig (Zachodniopruską Halę Przemysłową w Gdańsku), z wystawami maszyn i biblioteki technicznej. Podczas I wojny światowej wykorzystywany na szpital wojenny, w okresie II Wolnego Miasta Gdańska miejsce wystaw wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych.
W 1945 kościół uległ niewielkim uszkodzeniom (częściowe zerwanie dachu, wybite okna). 22 XII 1946 kościół na potrzeby kapucynów poświęcił administrator apostolski ks. Andrzej Wronka. Między 12 IV 1947 a 17 IV 1948 usunięto podziały wewnątrz budynku, 13 VI 1948 uroczyście otwarto kościół, dysponujący ołtarzami: głównym Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego oraz amboną. W latach 1952–1954 i 1956 ozdobiono ściany malowidłami wykonanymi przez Zofię Baudouin de Courtenay. Kolejne, istniejące obecnie ołtarze: w 1952 – św. Antoniego, w 1952 i 1959 Najświętszego Serca Jezusa, w 1956 – Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, w 1973 – ołtarz główny. W 1966 ufundowano siedemnastogłosowe organy umieszczone na murowanej emporze w zachodniej części korpusu. W 1982 awaria centralnego ogrzewania doprowadziła do pęknięć murów w prezbiterium. W 2005 wyremontowano grożący zawaleniem dach i oryginalny strop modrzewiowy z XVII wieku. Obecnie przy kościele: ojciec przełożony, czterech ojców i jeden brat zakonny. ASZ
Rektorzy kościoła św. Jakuba
na Starym Mieście
| 1946–1947
|
Florian Nestorowski OFMCap
|
| 1947–1950
|
Ernest Łanucha OFMCap
|
| 1950–1951
|
Hieronim Warachim OFMCap
|
| 1951–1958
|
Aureli Puzio OFMCap
|
| 1958
|
Achilles Mazurkiewicz OFMCap
|
| 1958–1959
|
Medard Parysz OFMCap
|
| 1958–1960
|
Remigiusz Kranc OFMCap
|
| 1965–1973
|
Przemysław Knap OFMCap
|
| 1973–1979
|
Hieronim Warachim OFMCap
|
| 1979–1981
|
Przemysław Knap OFMCap
|
| 1981–1988
|
Franciszek Chabierski OFMCap
|
| 1991–1994
|
Roman Dudek OFMCap
|
| 1991–1994
|
Ryszard Śleboda OFMCap
|
| 1994–1997
|
Stanisław Żmuda OFMCap
|
| 1997–1999
|
Gustaw M. Tyburczy OFMCap
|
| 1999–2002
|
Wit M. Urbaniak OFMCap
|
| 2002–2006
|
Jerzy Marć OFMCap
|
| 2006–
|
Piotr Nowak OFMCap
|
| ASZ
|
.jpg)
