FILARSKI BERNARD, lekarz, działacz gdańskiej Polonii
| < Poprzednie | Następne > |
BERNARD FILARSKI (9 X 1880 Lubawa – 22 III 1940 Stutthof), lekarz stomatolog, działacz Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP, harcerstwo) w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG). Syn rolnika Mariana i Pauliny z domu Stawskiej. Młodszy brat ks. Franciszka Filarskiego (3 II 1873 Lubawa – 6 IV 1931 Lignowy), działacza społeczno-narodowego. Szkołę powszechną ukończył w Lubawie, tamże progimnazjum (1892–1899), naukę kontynuował w gimnazjum w Chełmnie. Należał do Towarzystwa Filomatów (którego celem było tworzenie tajnych kółek samokształceniowych w historii Polski i języku polskim). W tzw. procesie toruńskim filomatów (9–12 IX 1901) został przez pruski sąd skazany na karę więzienia i wydalony z gimnazjum. Gimnazjum ukończył w Tucholi; studiował stomatologię w Monachium; podjął pracę na stanowisku asystenta w tamtejszej klinice. Po powrocie do Tucholi rozpoczął praktykę lekarza-stomatologa.
W Gdańsku od 1908, złożył własny gabinet dentystyczny przy Langgasse 53 (ul. Długa, róg z ul. Kaletniczą). Należał do Towarzystwa Ludowego „Jedność”, Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia” (w 1927 w szeregach członków nieczynnych), Związku Młodzieży Kupieckiej. Zaangażował się w tajne nauczanie polskiej młodzieży na poziomie szkół średnich. W początkach I wojny światowej zmobilizowany, pełnił dyżury w tymczasowym szpitalu zorganizowanym w Domu Strzeleckim. W latach 1918–1919 brał udział w polskim ruchu niepodległościowym, w Radzie Żołnierskiej i w Gdańskiej Radzie Ludowej. Po powstaniu II WMG był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, Zarządu Okręgu Gdańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i Komitetu Budowy Domu Polskiego w Gdańsku. Należał również do Macierzy Szkolnej, współorganizował polskie szkolnictwo podstawowe i średnie. Był jednym z założycieli ZHP w II WMG; organizował związek od podstaw razem z Franciszkiem Kręckim.
Od 1921 doktor nauk medycznych (uniwersytet w Królewcu), od tegoż roku w Gdańsku lekarz w polskiej Dyrekcji Kolei. W 1927 przewodniczący pierwszego powołanego na terenie Gdańska Koła Przyjaciół Harcerstwa przy Gimnazjum Polskim (liczącego 400 członków). Od 1 XI 1929 do sierpnia 1939 lekarz dentysta w tym gimnazjum. Udzielał pomocy finansowej na działalność harcerską młodzieży polskiej uczącej się w Gimnazjum i w Technische Hochschule Danzig. Od 1937, po zjednoczeniu Gminy Polskiej i Związku Polaków, udzielał się w gdańskiej Polskiej Radzie Kultury zajmującej się współpracą z organizacjami polskimi, gromadzeniem środków finansowych na rozwój polskiej kultury i oświaty. Pełnił przez kilkanaście lat funkcję jednego z prezesów Towarzystwa Czytelni Ludowych, należał do klubu Gedania i Polskiego Klubu Morskiego. Mieszkał w 1927 przy Rickertweg 16 (ul. Bohaterów Getta Warszawskiego), następnie przy Schwarzer Weg (ul. Czarna).
Aresztowany 1 IX 1939, osadzony w Victoriaschule, w przejściowym obozie dla jeńców cywilnych, w gdańskim więzieniu przy Schießstange (ul. Kurkowa, Areszt Śledczy), w obozie dla Polaków w Nowym Porcie, pracował w niemieckim gospodarstwie rolnym w Miłoradzu na Żuławach, następnie wywieziony do obozu Stutthof. Rozstrzelany podczas egzekucji 67 działaczy gdańskiej Polonii; prochy po ekshumacji 7 IV 1947 złożono na cmentarzu na Zaspie.
Od 14 VIII 1914 żonaty z Wiktorią z domu Daszyńską (1892 Zawada koło Gołubia – 17 I 1974 Gdańsk), w maju 1940 wysiedloną z młodszymi dziećmi do Generalnej Guberni w okolice Lubartowa. Miał siedmioro dzieci, wszystkie uczęszczały do Gimnazjum Polskiego: Zbigniewa, Marię i Wandę, obie zaangażowane w Warszawie w działalność podziemną siatki Armii Krajowej „Zagroda”, organizującej przerzuty drogą morską do Szwecji, aresztowane po denuncjacji w marcu 1944, po trzymiesięcznym śledztwie w Gestapo na Kamiennej Górze w Gdyni, Wanda została wysłana do KL Ravensbrück gdzie pozostała do wyzwolenia obozu, oraz Krystynę (26 III 1926 – 10 V 1995 Gdańsk), po mężu Śmiałek, przebywającą podczas wojny na robotach przymusowych w Niemczech, Zofię (matura w Gimnazjum Polskim: 1937), Helenę i Stanisława (podczas wojny jako nieletni zwolniony został z obozu Stutthof).
1 IX 2000, z inicjatywy rodziny i Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, na rogu ul. Długiej i Kaletniczej, na fasadzie budynku, w którym mieścił się jego gabinet dentystyczny, zamontowano tablicę pamiątkową. Upamiętniony na tablicy poświęconej zamordowanym członkom gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w byłym gmachu Gdańskiego Towarzystwa Naukowego przy ul. Grodzkiej 12. Jego imię nosi 1 Stegieńska Drużyna Harcerska „Sztorm”, działająca od września 2004 przy Zespole Szkół w Stegnie. 29 XI 2017 Rada Gminy Stegny nadała jego imię skwerowi w Stegnie przy ulicy Powstańców Warszawy.
