STUTTE JOHANN, burmistrz Gdańska
< Poprzednie | Następne > |
JOHANN STUTTE (6 III 1494 Gdańsk – 27 XII 1554 Gdańsk), ► burmistrz Gdańska. Syn Johanna (1453 Gdańsk – 9 VI 1498 Londyn), ► ławnika ► Głównego Miasta (od 1496), uczestnika pielgrzymki do Ziemi Świętej w orszaku księcia pomorskiego Bogusława X, zmarłego podczas powrotu z tej wyprawy w Londynie. Matką była Barbara, córka ► rajcy Johanna Mölnera (wcześniej zamężna za ławnika Paula Dornheim). Miał siostrę Elisabeth, od około 1500 żonę kupca Hansa Abtshagena.
Z powodu przedwczesnej śmierci ojca znalazł się w kręgu oddziaływania (i wychowania) Mölnerów, rodziny jego matki, o patrycjuszowskich aspiracjach i koneksjach. W 1515 kronika ► Christopha Beyera odnotowała jego zatarg – bez wyjaśniania przyczyn i bliższych szczegółów – z rówieśnikiem, Johannem Mandtem, synem zmarłego w 1513 burmistrza ► Georga Mandta. W sporze tym wspierał go m.in. szwagier, Johann Abtshagen, do ugody doszło po mediacji burmistrzów ► Eberharda Ferbera i ► Heinricha Wisego.
Od 1522 był ławnikiem Głównego Miasta. Został nim w krytycznym okresie, gdy oburzone nadużyciami rządzącego miastem patrycjatu pospólstwo wystąpiło z żądaniem dostępu do władzy w mieście. W Gdańsku pojawiły się w tym czasie także pierwsze symptomy ► reformacji. Po opuszczeniu Gdańska przez burmistrza Eberharda Ferbera (listopad 1522), powołaniu kolegium 12 rentmistrzów i pięciu reformacyjnych kaznodziejów do kościołów parafialnych (sierpień 1524), 22–23 I 1525 doszło do przewrotu i ostatecznego obalenia starego systemu władzy. Gdy ► Rada Miejska i Ława zostały rozwiązane, znalazł się w gronie tych, którzy 6 II 1525 zmuszeni zostali do podpisania tzw. Schandbrief („haniebnego protokołu”), w którym odsunięci od władzy winę za przebieg wydarzeń wzięli na siebie. W obawie o życie, opuścił wkrótce Gdańsk i przeniósł się do Torunia, dołączając do innych wypędzonych gdańskich patrycjuszy. Jego żona Anna, będąca wówczas w ciąży, jeszcze do późnej jesieni 1525 przebywała w Gdańsku, informując męża o sytuacji i nastrojach panujących w mieście (list z października 1525). Pod koniec listopada tego roku także i ona wyjechała do Torunia. W rezultacie osobistej interwencji króla polskiego Zygmunta I Starego (kwiecień–lipiec 1526) w mieście przywrócono stary porządek, w związku z czym ponownie znalazł się w składzie Ławy, zostając od razu – mimo młodego wieku – jej seniorem. Jako senior Ławy, przedstawiciel organu sądowego, brał zapewne udział w egzekucjach przywódców pospólstwa, w tym burmistrza ► Johanna Wentlanda, jak również w restytucji katolicyzmu w mieście.
Od 1531 był rajcą, w 1535 ► sędzią, w 1543 mianowano go ► kamlarzem. Od 1550 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1551 i 1554, drugiego w 1540, trzeciego w 1553, czwartego w 1552. W 1541, 1548 i 1552 był ► burgrabią królewskim w Gdańsku.
Trudno ocenić jego stosunek do reformacji w przełomowych dla tego ruchu dekadach 1 połowy XVI wieku. W latach 50. skłaniał się już zapewne do nowej wiary, czego dowodem były studia jednego z jego synów, Albrechta, w Królewcu. Wybrany do Rady Miasta, stał się po 1531 jednym z najczęściej wysyłanych w poselstwach reprezentantów rodzinnego miasta. W lutym 1532 reprezentował przed sądem królewskim w Krakowie mieszczkę gdańską, Annę, wdowę po Martinie Hase. W 1533, 1535 i 1537 posłował w imieniu Gdańska na zjazdy ► Hanzy, broniąc interesów miasta i innych miast pruskich. Ponieważ Gdańsk dystansował się wówczas od sporów Lubeki z Danią i Holandią, w lipcu-sierpniu 1533, towarzysząc burmistrzowi ► Johannowi von Werden, zabiegał o zwrot aresztowanych przez lubeczan gdańskich towarów i statków, domagał się w imieniu Gdańska wynagrodzenia i zadośćuczynienia stratom. Udało się wówczas uzyskać uwolnienie tych statków, które płynęły do Anglii. W listopadzie 1535 zabiegał w Lubece i Stralsundzie o uwolnienie statku gdańskiego kupca, Gabriela Reymera, jednak bez rezultatu. Być może z powodu tych właśnie negocjacji uzyskał w grudniu tego roku list żelazny od Zygmunta I Starego.
W sierpniu 1537, u boku burmistrza Johanna von Werden, udał się w poselstwie do Kopenhagi, by wziąć udział w uroczystej koronacji Chrystiana III na króla Danii. Przy okazji negocjowano w imieniu kupców gdańskich zdjęcie zakazu wywozu soli z Trellleborga w duńskiej Skanii. W 1542, 1544 i 1550 był reprezentantem Gdańska na sejmikach pruskich. W maju 1542, u boku burmistrza ► Georga Schewecke, zabiegał w Malborku o poparcie prośby o mediację króla Zygmunta I Starego oraz Marii Habsburżanki, wdowy po królu Węgier i Czech, Ludwiku Jagiellończyku, a w 1541-1555 hiszpańskiej namiestniczki w Niderlandach, w sporze pomiędzy Niderlandami a Danią. W maju 1544, również w Malborku, towarzysząc burmistrzowi ► Tiedemanowi Giese, reprezentował interesy gdańskich szyprów w sporze z biskupem warmińskim ► Janem Dantyszkiem. We wrześniu 1550, na sejmiku w Grudziądzu, jako burmistrz Gdańska mobilizował Stany Prus Królewskich w zabiegach o zniesienie ceł na Litwie. W 1554, gdy po raz ostatni był pierwszym burmistrzem, Gdańsk uzyskał, jako jedno z czterech zaledwie miast hanzeatyckich, uprzywilejowaną pozycję w handlu ze Szwecją.
W lipcu-wrześniu 1552, podczas wizyty króla polskiego Zygmunta Augusta w Gdańsku, jego zadaniem, jako zawiadującego obroną miasta czwartego burmistrza, było powitanie u wrót miasta i eskortowanie w 300 koni zmierzającego w jego mury monarchy. Przygotowujący się do aktywniejszej polityki bałtyckiej Zygmunt August zgodził się wówczas m.in., aby Rada (czyli patrycjat) uzyskała wpływ na wybór nowych członków do organu reprezentującego pospólstwo, czyli ► Trzeciego Ordynku.
Z poślubionej 18 VIII 1521 Anny (24 IX 1499 – 13 VIII 1561), córki ławnika Albrechta Giese, doczekał się dziewięciorga dzieci, z czego troje zmarło w dzieciństwie. Najstarsza z pozostałych córka, Barbara (30 VII 1521 – 16 VI 1589), poślubiła 27 IV 1548 Waltera von Holtena (zm. 12 IX 1563) i była m.in. matką burgrabiego gdańskiego Waltera (2 XII 1556 – 11 VI 1614), Elisabeth (29 IX 1525 – 18 XI 1597), urodzona podczas obecności ojca w Toruniu, poślubiła 4 VI 1553 brata Waltera (starszego) Arnolda von Holtena (zm. 16 X 1586) i była matką burmistrza gdańskiego ► Arnolda (młodszego) von Holtena, Anna (8 XII 1528 – 17 V 1582) wyszła 7 II 1566 za mąż za Georga Kickerta (zm. 5 VIII 1577), Catharina (25 III 1530 – po 1565) wychodziła za mąż dwukrotnie, za Mathisa Werdermanna (7 V 1549) i za Hansa Lange (6 V 1565).
Z jego dwóch synów, którzy dożyli wieku dojrzałego, starszy Heinrich (2 XI 1531 – 15 IX 1566) poślubił 9 IX 1565 Barbarę, córkę Johanna Mollera, miał z nią syna Hansa, ze względu na śmierć w młodym wieku nie zdołał osiągnąć godności patrycjuszowskich. Młodszy Albrecht (ur. 21 VIII 1534) od 17 XII 1553 studiował na luterańskim uniwersytecie w Królewcu, według niektórych badaczy służył jako chorąży w wojsku cesarskim i poległ w 1566 w wojnie na Korsyce.
Najważniejszym składnikiem jego majątku było przedsiębiorstwo kupiecko-armatorskie, przejęte po ojcu. Zestawienie szkód poniesionych przez gdańskich kupców w wyniku wojny Hanzy z Danią w 1521 wymieniało dwa statki z jego udziałami, zagarnięte przez Duńczyków, z ładunkiem o wartości łącznej przekraczającej 2000 pruskich grzywien. W 1537 procesował się przed sądem w Bremie z tamtejszym szyprem Hansem Hicke o zagarnięty przezeń transport zboża do Lizbony. W 1546 władze Gdańska, w imieniu kilku kupców gdańskich, w tym i jego, żądały od regenta Szkocji, hrabiego Jacoba de Arran, odszkodowania za zagrabiony przez szkockich kaprów towar tychże armatorów. W 1548 był współwłaścicielem statku „Christoph von Danzig”, który popłynął do Londynu z ładunkiem drewna wartości ponad 220 funtów szterlingów. Dopiero przy końcu życia, w 1549, zbliżając się do objęcia funkcji burmistrza, otrzymał w dożywotnią dzierżawę gdańskie majątki Sztutowo (Stutthof) oraz Cysewo (Ziesewald). Miał także prawo patronatu nad kaplicą św. Michała w ► kościele Najświętszej Marii Panny, po ojcu odziedziczył prawo współdecydowania o jednej z najbardziej w tej świątyni prestiżowych kaplic, św. Jerzego, gdzie ostatecznie spoczął w styczniu 1555.
Bibliografia:
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 1, Leipzig 1910, s. 16.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 430.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 337.