CZIRENBERG DANIEL, burmistrz Gdańska

Wersja z 12:11, 25 paź 2021

Epitafium Daniela Czirenberga i jego żony Anny w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

DANIEL CZIRENBERG (Czierenberg, Cyrembergk, Zirenberg, Syrenbergk, Sierenbergk, Czirenberg, Czyrenberch; 1547 Gdańsk – 19 VI 1602 Krzyżowniki pod Gdańskiem), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny wywodzącej się z Hesji, wymienianej pośród rycerstwa tej ziemi jeszcze w XIII wieku (między innymi w wojsku cesarza Rudolfa). Jej mieszczańska gałąź miała duże znaczenie w Bremie (Bremen), gdzie jego dziadek, Heinrich Czirenberg, był w początkach XVI wieku burmistrzem. Ojciec Johann (zm. 1548) przybył do Gdańska z dwoma bratankami, Heinrichem i Kurtem, i został w 1528 roku ławnikiem Głównego Miasta, w 1531 rajcą. Matką była Dorothea, córka rajcy Georga Schepera. Miał dwóch starszych braci: Heinricha (ur. 1543), zmarłego w dzieciństwie, i Hansa (ur. 1542), zmarłego w stanie bezżennym w 1577 roku, podczas oblężenia miasta w wojnie Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym. Jego siostra Barbara (1528 – po 1572) poślubiła w 1548 roku kupca Michaela Wicherlinga; mężatką była Dorothea (1527–1564, zmarła zapewne podczas epidemii dżumy w Gdańsku), jednak jej osoba w źródłach miesza się z osobą jej matki o tym samym imieniu; trzecia siostra, Catharina, zmarła w dzieciństwie.

Od 1575 roku był ławnikiem, od 1579 rajcą, w 1581 sędzią. Od 1586 pełnił funkcję burmistrza. Urząd pierwszego burmistrza sprawował w latach 1587, 1591, 1595 i 1599, drugiego w 1586, 1590, 1594, 1598 i 1602, trzeciego w 1588, 1589, 1593 i 1601, czwartego w 1592, 1597 i 1600. W roku 1600 był burgrabią królewskim w Gdańsku.

Podczas wojny Gdańska ze Stefanem Batorym wyznaczono go w lipcu–sierpniu 1577 roku (razem z kilkoma innymi rajcami) do kontroli obcych statków wpływających do portu gdańskiego. W październiku 1581 był jednym z dwóch wysłanników Gdańska na zjazd Hanzy w Lubece (Lübeck). W 1582 roku towarzyszył burmistrzowi Reinholdowi Mölnerowi w jego misji do Polski, w tak zwanej sprawie angielskiej, czyli próbie odebrania Elblągowi prymatu w kontaktach z angielską Kompanią Wschodnią. Sprawa handlu z Anglią była również przedmiotem negocjacji gdańskich wysłanników, w tym i jego, na zjeździe Hanzy w październiku–listopadzie 1584.

Jako burmistrz został raz jeszcze oddelegowany na zjazd Hanzy w Lubece – w 1590 roku. Odegrał istotną rolę w ówczesnych sporach o charakterze religijnym jako jeden z czołowych przywódców obozu kalwińskiego w Gdańsku. W 1585 brał udział w rozgraniczaniu posiadłości miejskich i biskupich na Chełmie (Stolzenberg). 30 IX 1587 jako pierwszy (prezydujący) burmistrz odmówił w imieniu miasta biskupowi włocławskiemu Hieronimowi Rozrażewskiemu oddania katolikom kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP), zasłaniając się koniecznością uzgodnienia tego z pozostałymi ordynkami. W toku dalszych negocjacji o tę świątynię wykorzystał swoje znajomości na dworze królewskim w Warszawie, między innymi z kanclerzem Janem Zamoyskim oraz nuncjuszem apostolskim Germanikiem Malaspiną, i uzyskawszy podczas sejmu w kwietniu 1596 roku audiencję u króla polskiego Zygmunta III, ostatecznie zneutralizował niekorzystne dla Gdańska wyroki królewskich sądów w tej sprawie. Kościół NMP pozostał w gestii protestantów. Także za jego sprawą niechętnie postrzegani w mieście jezuici – czołowa siła kontrreformacji – nie otrzymali klasztoru brygidek.

Odegrał ważną rolę w dziejach Gimnazjum Akademickiego, zwłaszcza po jego odnowieniu w 1580 roku. W 1581 powołano go w Radzie Miasta na funkcję inspektora – protoscholarchy nadzorującego pracę i działalność tej placówki. Funkcję tę wypełniał w latach następnych, między innymi biorąc w 1583 roku udział w publicznym egzaminie na zakończenie roku szkolnego. W 1601 roku, w ramach burmistrzowskich obowiązków zarządcy Mierzei i Szkarpawy, wprowadził w obu tych okręgach przymus szkolny, zobowiązując rodziców do utrzymywania szkół nawet w wypadku nieposyłania do nich dzieci. W XVIII wieku Michael Christoph Hanow bardzo wysoko oceniał jego zasługi dla gdańskiego szkolnictwa, uważając, że pod jego nadzorem Gimnazjum Akademickie osiągnęło „doskonałą formę i wspięło się na szczyt w swoim rozwoju”. W 1602 roku przekazał część swego księgozbioru Bibliotece Rady Miejskiej, co zostało upamiętnione ufundowaniem portretu ofiarodawcy, który zawieszono w pomieszczeniach biblioteki przy Gimnazjum Akademickim.

Od 1579 roku był właścicielem reprezentacyjnej kamienicy przy Langgasse 59 (ul. Długa). W latach 1571–1586 był właścicielem wsi Kłosowo (w powiecie kartuskim), w 1600 wszedł w posiadanie majątku Krzyżowniki (Tempelburg) pod Gdańskiem, gdzie znajdowała się jego letnia rezydencja i gdzie zmarł podczas epidemii dżumy.

9 XII 1571 roku w kościele NMP poślubił Annę (1 VIII 1555 – 21 IX 1621), córkę ławnika Kaspra Schachmanna. Miał z nią jedenaścioro dzieci, z których siedmioro dożyło wieku dojrzałego. Najwyższą rangę spośród nich uzyskał późniejszy burmistrz Gdańska Johann (ur. 1 IX 1574). Syn Caspar (31 X 1576 – 1632) był dobrze sytuowanym kupcem, trzykrotnie żonatym: od 1603 z Dorotheą, córką rajcy elbląskiego Johanna von Bodecka, od 1608 z Kordulą Hein z rodziny o patrycjuszowskich tradycjach, od 1625 z Barbarą, córką rajcy Eduarda von Rüdigera. Ludwig (28 IX 1587 – 1634 podczas zarazy) był żonaty z Cathariną Sparenberg i pozostawił siedmioro dzieci. Heinrich (7 II 1586 – 1623) zmarł w stanie bezżennym. Córka Dorothea (ur. 2 X 1580) wyszła w 1599 roku za mąż za rajcę Heinricha Heina, Barbara (ur. 20 X 1589) poślubiła w 1610 Daniela Krausego, Brigitte (ur. 19 VIII 1591) została żoną ławnika Heinricha Schwartzwalda.

Pochowany został 19 VI 1602 w krypcie kościoła NMP. W 1616 roku potomkowie upamiętnili jego oraz matkę Annę epitafium umieszczonym na ścianie tego kościoła. SK







Bibliografia:
Źródła:
Annales Monasterii Olivensis, Toruń 1916–1919.
Danziger Inventar 1531-1591, Leipzig 1913.
Hanow Michael Christophorus, Wspomnienie zasług prtoscholarchów i protoblibliotekarzy, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.
Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, t. 2, Toruń 1939–1947.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, Warszawa-Poznań 1974.
Schelwig Samuel, O początkach Biblioteki Gdańskiej, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.

Literatura:
Bahr E., Zierenberg (Czierenberg) Daniel, w: Altpreussische Biographie, Bd. II, Marburg 1967, s. 839.
Cieślak Katarzyna, Kościół cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV-XVIII w.), Gdańsk 1992.
Cieślak Katarzyna, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
Kościelak Sławomir, Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII w., Gdańsk 2012.
Muhl John, Danziger Bürgergeschelchter in laendlichen Besitz, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 71, 1931.
Nowak Zbigniew, Bibliotheca Senatus Gedanensis 1596-1817, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1918.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008.