KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG

Wersja z 16:16, 16 lis 2019

Były gmach Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku, 2019

Tablica poświęcona Józefowi Piłsudskiemu na gmachu Komisariatu Generalnego RP, odnowiona w 2010

Tablica pamiątkowa odsłonięta 1 VI 2010 roku

Leon Pluciński, w latach 1921–1924 komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG

Kazimierz Papée, w latach 1932–1936 komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG

Major (następnie płk) Antoni Rosner (z prawej) i radca legacyjny KGRP dr Stefan Rosicki

Marian Chodacki, ostatni komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej
w II WMG

Tadeusz Perkowski zastępca komisarza generalnego RP, 1939

Wkroczenie wojsk niemieckich do gmachu Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG 1 IX 1939 roku

KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG (KGRP). Przedstawicielstwo polskie w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), nawiązujące nazwą do stosunków polsko-gdańskich z okresu króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (XVIII wiek). Pośredniczyło między rządem polskim a Senatem II WMG, niemającym prawa utrzymywać własnego przedstawicielstwa w Warszawie. Stojący na jego czele komisarz podlegał bezpośrednio premierowi Rzeczypospolitej Polskiej, który na jego wniosek mianował pracowników KGRP. Pierwszy (oficjalny) komisarz, Maciej Biesiadecki, rozpoczął urzędowanie 8 II 1920 w hotelu Danziger Hof, 7 VI 1920 przeniósł się do odrębnego budynku przy Delbrückallee 3A (u zbiegu obecnych ulic Marii Skłodowskiej-Curie i Hoene-Wrońskiego, obecnie siedziba rektoratu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego). W 1923 roku biura: prawne, wojskowe, handlu zagranicznego i Polskiej Agencji Telegraficznej przeniesiono na Neugarten 27 (ul. Nowe Ogrody 27, obecnie Komenda Miejska Policji). W roku 1929 w budynku konsulatu urzędował naczelny inspektor ceł. Zakres uprawnień KGRP był znacznie szerszy od typowego przedstawicielstwa dyplomatycznego, korzystał on z prawa eksterytorialności. Do 1932 wykazywał dużą samodzielność w podejmowaniu decyzji, potem jego działalność została w znacznej mierze podporządkowana Ministerstwu Spraw Zagranicznych (MSZ). W skład KGRP wchodziły początkowo cztery departamenty: polityczno-administracyjny, wojskowy, techniczno-handlowy, skarbowy i kilka urzędów. Poszczególne ministerstwa miały w KGRP swoje przedstawicielstwa. Od 1923 roku w skład KGRP wchodziło 10 oddziałów:
I – Ogólny (prawno-polityczny, podległy MSZ), zajmował się rokowaniami i umowami polsko-gdańskimi, sprawami organizacyjnymi w latach 1920–1939, sprawami polsko-gdańskimi na forum Ligi Narodów, stosunkami z Wysokim Komisarzem Ligi Narodów oraz z Senatem II WMG, sprawami gospodarczymi, prowadził nadzór nad Dyrekcją Kolei w Gdańsku, Pocztą Polską, Gdańską Dyrekcją Ceł, Radą Portu i Dróg Wodnych, stoczniami, bankowością i finansami II WMG, administracją nieruchomości i podziałem mienia popruskiego, sprawami kadrowymi oraz administracją komisariatu.
II – Kulturalno-Oświatowy (podległy MSZ), zajmujący się partiami politycznymi, związkami zawodowymi, stowarzyszeniami, wyborami do Volkstagu, kościołami i duszpasterstwem, akcjami antypolskimi i antyżydowskimi, polskim ruchem kulturalnym i społecznym, prasą i propagandą, kongresami i zjazdami międzynarodowymi, wizytami w II WMG, odczytami.
III – Konsularno-Paszportowy (podległy MSZ), zajmujący się sprawami zagranicznymi II WMG, raportami politycznymi, sprawami mniejszości, sprawami wizowo-paszportowymi.
IV – Delegat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
V – Wydział Wojskowy, zajmujący się sytuacją wojskową, polityczną, organizacjami paramilitarnymi, prowadził nadzór nad Wojskową Składnicą Tranzytową na Westerplatte.
VI – Przedstawiciel Polskiej Agencji Telegraficznej.
VII – Delegat Ministerstwa Przemysłu i Handlu.
VIII – Urząd Marynarki Handlowej.
IX – Polska Kasa Rządowa (z siedzibę przy Reitbahn, obecnie ul. Bogusławskiego 4).
X – Delegatura Prokuratorii Generalnej RP.
Pierwsze trzy tworzyły „ścisły komisariat”. Do obowiązków przedstawicielstwa należała opieka nad obywatelami polskimi i gdańską Polonią.

1 IX 1939 roku, o godzinie 10, Niemcy zajęli budynek Komisariatu przy Neugarten i aresztowali jego personel. Usunięto tablicę umieszczoną z inicjatywy Ligi Morskiej i Kolonialnej (w trakcie odbywanego w Gdańsku części VI zjazdu tej organizacji, Liga Morska i Rzeczna) na frontonie budynku 1 VI 1935, poświęconą pamięci Józefa Piłsudskiego i odzyskania przez Polskę dostępu do morza, której kopię (wykonaną pod kierunkiem Sławoja Ostrowskiego z gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych) z inicjatywy Stowarzyszenia „Nasz Gdańsk” ponownie zawieszono 1 VI 2010. Od listopada 1939 do kwietnia 1945 roku w budynku Komisariatu funkcjonowała samodzielna gdańska jednostka tajnej policji państwowej (Geheime Staatspolizei Gestapo, Staatspolizeileitstelle Danzig), od 1945 Milicja Obywatelska, obecnie policja. 1 VI 2010 odsłonięto tablicę pamiątkową informującą o działalności w tym miejscu w latach 1921–1939 KGRP. MA