DILGER NATHANAEL, pastor kościoła NMP

Wersja z 16:39, 21 wrz 2024

Daniel Dilger, ojciec Nathanaela, Jeremiasz Falck, 1648

Nathanael Dilger, według Gerarda Edelincka

Strona tytułowa pogrzebowego kazania Nathanaela Dilgera, wygłoszonego przez Abrahama Heysego

NATHANAEL DILGER (5 IX 1604 Gdańsk – 31 III 1679, Gdańsk), teolog, pastor kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP). Pochodził z rodziny kupieckiej wywodzącej się ze Szwabii, do Gdańska przybył jego dziad Paul, uczestnik walk pod Wisłujściem w 1577 w czasie wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym. Syn Daniela Dilgera (29 VI 1572 – 26 II 1645), w styczniu 1589 zapisanego do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 1597 diakona w kościele św. Katarzyny, następnie drugiego pastora w kościele NMP, i poślubionej 3 VII 1597 Anny, córki pastora Michaela Coletusa, którym z okazji ślubu wiersz gratulacyjny napisał m.in. lektor języka polskiego w Gimnazjum Akademickim i kaznodzieja polski w kaplicy św. Anny przy kościele św. Trójcy, Adam Krüger.

W styczniu 1616 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, w 1619 studiował teologię w Królewcu. Z powodu trwającej wojny nie zrealizował zamiaru dalszego studiowania w Wittenberdze, w 1623 przez Danię dotarł do Lejdy, gdzie m.in. studiował języki orientalne, w 1626 przebywał w Anglii, w 1627 we Francji, po czym powrócił do studiów teologicznych na uniwersytecie w Strasburgu. Otrzymał tam prawo wykładania i odbywania dysput. W 1630 objął funkcję nadwornego kaznodziei w Rappoltstein (Alzacja). W Strasburgu proponowano mu profesurę i urząd kaznodziei w jednym z kościołów, propozycję zatrudnienia otrzymał także z uniwersytetu w Jenie.

Na polecenie ojca wrócił jednak w 1637 do Gdańska. 15 I 1638 przejął po ojcu jego urząd, od 1672 był pastorem w kościele NMP i seniorem Ministerium Duchownego. Zwolennik pietyzmu, m.in. wspólnie z ojcem toczył spory z Johannem Corvinem. W latach 1673–1675 na polecenie Ministerium Duchownego, wspólnie z pastorem kościoła św. Jana, Christianem Omuthem oraz kaznodzieją z kościoła św. Katarzyny Michaelem Bürichem, pełnił rolę negocjatora w sporach teologicznych i konfliktach społecznych, do których doprowadzała działalność pastora kościoła św. Trójcy Aegidiusa Straucha.

Ze względu na wiedzę i dar przemawiania nazywany „Chrysostomus Gedanensis” („Gdański [Jan] Chrzciciel”). Jako przedstawiciel Ministerium Duchownego skrytykował pismo Irenicum sive de differentiis religionum conciliandis succincta commentatio autorstwa zwolennika irenizmu Heinricha Nicolai i zmusił go do odwołania swoich poglądów. W 1671 pozwany został przed Trybunał Koronny w Lublinie, zarzucano mu zagrożone infamią niedozwolone prawem nakłanianie do porzucenia gdańskiego klasztoru brygidek zakonnicy Anny Adelgundy Falk i dokonanie przez nią konwersji z katolicyzmu na luteranizm. Otrzymał w tej sprawie list żelazny od króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, ostatecznie Trybunał go uniewinnił.

Wydawał kazania i pisma polemiczne, skierowane głównie przeciw synkretyzmowi religijnemu (zob. Samuel Weissatius), utwory weselne (np. z okazji zaślubin w 1692 kapitana z twierdzy w Wisłoujściu Heinricha Habenichta z Katheriną Florentiną, córką burmistrza Gdańska Johanna Ernsta Schmiedena), gratulacyjne (np. 24 VI 1664 okazji 50-lecia ślubu ówczesnego kamlarza gdańskiego Johann Wahla z Elisabeth Haxberg), powitalne (np. w 1651 witające na urzędzie rektora Gimnazjum Akademickiego Johanna Maukischa), kazania pogrzebowe (m.in. po śmierci burmistrza Friedricha Ehlera, Valentina von Wintera; Lucji (1625–1676), żony podpułkownika z twierdzy w Wisłoujściu Heinricha von Vechelda; rajcy Daniela Schlieffa, Carla Holtena (syna burmistrza Arnolda von Holtena, Heinricha Nicolai, Georga Daniela Koschwitza, Cathariny z domu Rebeschke, pierwszej żony Jana Heweliusza), przygotowywał epicedia (wiersze żałobne, m.in. po śmierci pastora kościoła św. Katarzyny Walthera Magirusa w 1657). Okolicznościowe kazania wygłaszał z okazji elekcji i koronacji królów polskich.

Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną od 11 I 1639 była Elisabeth (1608 – 20 XII 1639), najmłodsza córka ławnika i rajcy Tidemanna Giesego, z którą doczekał się córki 1 /Gertrudy (1639–1674), żony burmistrza Daniela Proite. W 1643 ożenił się z Elisabeth, córką Hansa Ibschera (okolicznościowe utwór z tej okazji opublikowali Johann Botsack i kantor kościoł NMP i nauczyciel szkoły mariackiej Georg Bernhardi), z którą miał ośmioro dzieci: dwóch synów i sześć córek. Przeżyli go synowie 2/ Nathanael II (1644–1685), w maju 1658 zapisany do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 10 I 1673 posiadający kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), wojskowy, i 3/ Samuel (1648–1679), w lipcu 1658 również zapisany do Gimnazjum Akademickiego, magister teologii, oraz córki 4/ Agatha (zm. 1693) i 5/ Catharina Elisabeth (1650–1724). Córka 6/ Concordia od 23 IV 1677 był żoną lekarza Ludwiga Hammena.

Pochowany 11 IV 1679 w kościele NMP. Kazanie pogrzebowe wygłosił pastor Abraham Heyse, w związku z jego z kolei śmiercią w 1680, kazanie zostało przygotowane do druku i wydane w 1683 przez zięcia z pierwszego małżeństwa, burmistrza Daniela Proite. Zgromadzony księgozbiór sprzedano na aukcji, prowadzonej przez licytatora Nicolausa Fincksa. DJA







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 464.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 52, 99, 189.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 35.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 134.