AYCKE JOHANN CHRISTIAN, radny Gdańska

Wersja z 18:25, 11 sie 2024

Strona tytułowa imionnika dedykowanego przez szkolnych przyjaciół Johannowi Christianowi Aycke, 1786

Johann Christian Aycke, Fragmente zur Naturgeschichte des Bernsteins, 1835

JOHANN CHRISTIAN AYCKE (9 IX 1766 Gdańsk – 23 XII 1854 Gdańsk–Wrzeszcz), prawnik, przyrodnik, kupiec, radny miasta Gdańska. Syn pochodzącego z Bytowa kupca Johanna Georga Ayckego (1719 – pochowany 4 VI 1767 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), pod płytą nr 329), od 11 VI 1757 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, członka Trzeciego Ordynku, i poślubionej mu w 1750 Dorothei Christliebe z domu Hevelke (Hewelcke) (1726 – pochowana 7 XI 1796). Bratanek Paula Gottfrieda Ayckego (1716 Bytów – 26 VIII 1795 Gdańsk), mistrza Kwartału Wysokiego i członka Urzędu ds. Kamery (1758), rajcy (od 1774) Głównego Miasta i burgrabiego gdańskiego (1776, 1783), młodszy brat wcześnie zmarłych Georga Ludwiga (ur. 1763) i Paula Heinricha (ur. 1765).

9 IV 1782 został zapisany do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Od 1787 z pomocą stryja studiował prawo na uniwersytecie w Getyndze oraz słuchał wykładów Georga Christopha Lingenberga (1742–1799), profesora fizyki teoretycznej i doświadczalnej. Po powrocie do Gdańska utrzymywał się ze spadku po ojcu. Od 1794 był członkiem Towarzystwa Przyrodniczego, do 1813 pełnił funkcję opiekuna zbiorów przyrodniczych Towarzystwa (Inspektor des naturhistorischen und physikalischen Kabinetts). W 1801 na posiedzeniu Towarzystwa zademonstrował ogniwo galwaniczne, tzw. ogniwo Volty, opisane po raz pierwszy przez Alessandra Voltę w 1800.

W okresie I Wolnego Miasta Gdańska pełnił funkcje sekretarza Senatu i prowizora Instytutu Ubogich. 28 XII 1813, jako jeden z ostatnich, otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska. W 1814 został przewodniczącym Rady Miejskiej nominowanej przez władze pruskie, w latach 1817–1826 był członkiem Rady Miejskiej wybranej przez obywateli Gdańska mających prawo wyborcze ograniczone cenzusem majątkowym. W 1817 był wiceprzewodniczącym oraz członkiem komisji do spraw szkolnictwa (Schulwesen), dobroczynności (öffentliche Armen-Anstalten und Stiftungen) i cechowniczej (Provinzial-Aichungs-Commission); w latach 1830–1836 nieetatowy członek Zarządu Miasta.

Po 1817 założył firmę handlu hurtowego Joh. Chr. Aycke, przez pewien czas posiadał też wytwórnię octu przy Baumgartsche Gasse 1028 (ul. Heweliusza 22). W 1822 był współzałożycielem, następnie członkiem Korporacji Kupców.

W pracy naukowej koncentrował się na badaniu bursztynu ( bursztyn bałtycki), w tym celu w latach 1820–1834 dzierżawił od władz prawo zbierania tej kopaliny. Wyniki badań opublikował w Fragmente zur Naturgeschichte des Bernsteins (Fragmenty dziejów bursztynu, 1835), wyrażając jako pierwszy pogląd, że drzewem, które dało bursztyn bałtycki, był nieznany gatunek sosny (po jego śmierci zbiór bursztynów nabyło Towarzystwo Przyrodnicze). Prowadził badania w różnych dziedzinach nauk przyrodniczych: rozważania o występowaniu lodu dennego na Wiśle i Raduni zawarł w artykule Bemerkungen über Grundeis (1836); wyniki badań nad studniami artezyjskimi wokół Gdańska przedstawił w pracy Was haben wir von dem Aufsuchen springender Quellwasser in der Umgegend von Danzig zu erwarten? (1838); artykuł Ueber sogenannte negative oder Senkbrunnen (1838) traktował o problemie melioracji w okolicy Gdańska; artykuł Ueber die mittlere Temperatur der Quellen und der Atmosphäre in und um Danzig (1839) był poświęcony badaniom nad średnią temperaturą źródeł i powietrza w Gdańsku i okolicy. W listach pisanych w 1836 do Alexandra von Humboldta (1769–1859) i do Heinricha Berghausa (1797–1884), wydawcy czasopisma naukowego "Annalen der Erd-, Völker- und Staatenkunde" ("Roczniki geografii, etnologii i politologii"), zwracał uwagę na błędne obliczenia wysokości wzniesień na Wysoczyźnie Gdańskiej wykonane przez innych badaczy, własne obliczenia owych wzniesień dokonane metodą barometryczną zamieścił w artykule Bemerkungen über das Hochland von Hinter-Pommern und Pommerellen (Uwagi o wysoczyźnie Pomorza Przedniego i Nadwiślańskiego, 1852).

W latach 1796–1809 był właścicielem kamienicy przy Hundegasse 257 (ul. Ogarna 36) z oficyną przy Hintergasse 216 (ul. Za Murami 21), w 1800 mieszkał przy Langer Markt 428 (Długi Targ 6), w 1817 przy Langer Markt 498 (Długi Targ 40), w 1830 przy Hundegasse 275 (ul. Ogarna 54), w 1836 przy Jopengasse 729 (ul. Piwna 50), w 1845 przy Langgasse 364 (ul. Długa 6), w 1846 przy Neuschottland 16 (Nowe Szkoty), od 1849 do śmierci w willi we Wrzeszczu (Langfuhr 44).

Był dwukrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1791 w kościele NMP z nieznaną z imienia i nazwiska kobietą. 28 XI 1801 w kościele św. Bartłomieja ogłoszono jego zapowiedzi ślubne z panną Rachelą Dorotheą Philipsen. Brak informacji o dzieciach (w 1843 – w czasie zakładania karty meldunkowej przez policję – był osobą samotną). Pochowany na cmentarzu Najświętszej Marii Panny. Osobami uprawnionymi do spadku po nim były: Julianna Knuth, siostry Friederica i Laura Arendt, nieznana z imienia panna Hewelcke oraz Laura Schmidt z domu Harms, wdowa po Johannie Ephraimie Schmidtcie. MrGl JMM

Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Rejestr ślubów kościoła NMP, sygn. 354/2205; Księga zgonów kościoła Bożego Ciała, sygn. 349/247, s. 45; karta meldunkowa, sygn. 10/14/0/5/7021 nr 187.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VIII, s. 228.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 364.
„Das jetztlebende Danzig” z 1809 i 1810.
„Danziger Nachrichten und Anzeigen” 1801, nr 96, s. 945.
„Preußische Provinzial-Blätter“, Bd. 19, 1838, s. 450–458; Bd. 20, 1838, s. 461–468; Bd. 21, 1839, s. 420–428; Andere Folge, Bd. 1, 1852, 390–404.
Festschrift zur Feier des 100jaehrigen Bestehens der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig am 2. Januar 1893, Danzig (Leipzig) 1893 (Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig, Neue Folge, Bd. VIII, H. 2), s. 27, 44, 49, 61, 68, 88, 127.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. I, s. 17.