KECKERMANN BARTHOLOMÄUS, profesor Gimnazjum Akademickiego

Wersja z 08:24, 27 wrz 2023

Bartholomäus Keckermann, Peter Willer w Reinholda Curickego, Der Stadt Dantzigk historische Beschreibung…, 1687

Karta tytułowa dzieła Systema logicae Bartholomäusa Keckermanna, 1606

Epitafium Bartholomäusa Keckermanna w kościele Św. Trójcy, 1623

BARTHOLOMÄUS KECKERMANN (3 VIII 1570 lub 1572 Gdańsk – pochowany 25 VII 1609 Gdańsk), filozof, historyk, profesor Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, teolog kalwiński. Syn pochodzącego ze Starogardu Gdańskiego kalwiństy Georga, od 12 VII 1571 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, konrektora szkoły mariackiej, następnie kupca, i Gertrudy z domu Lering. Brat Georga (1574 – pochowany 1 II 1642 w kościele Najświętszej Marii Panny) (NMP), kupca mieszkającego przy Langgasse (ul. Długa), matheusa, w 1601 studenta w Heidelbergu, Jacoba (1582 – pochowany 6 II 1636 w kościele NMP), Andreasa (chrzest 2 XII 1590 – pochowany 27 X 1664 w kościele NMP), oraz zmarłych zapewne w dzieciństwie Catheriny (chrzest 10 VII 1584), Judith (chrzest 22 VI 1586), Daniela (chrzest (10 IV 1588), Anny (chrzest 24 IV 1592), Heinricha (chrzest 8 V 1594) i Hansa (chrzest 3 III 1598). Bratanek Joachima Keckermanna, kaznodziei w kościele św. Jana, następnie działającego w Palatynacie nad Renem.

Od 1586 uczył się prywatnie u rektora Gimnazjum Akademickiego Jakoba Fabriciusa. W latach 1587-1590 uczeń tego gimnazjum. Studiował filozofię i teologię w Wittenberdze (od maja 1590), studiów tych nie ukończył. Zapisał się na letni semestr 1592 na uniwersytet w Lipsku, jednak po śmierci (25 IX 1591) sprzyjającego kalwinistom elektora saskiego Chrystiana I wraz z innymi studentami wyznania zreformowanego został relegowany z tej uczelni. Od 22 X 1592 studiował w Heidelbergu. Po zaprzestaniu finansowania mu nauki przez ojca (sam tłumaczył, że z konieczności łożenia na wykształcenie pozostałego rodzeństwa) uzyskał stypendium Rady Miejskiej Gdańska, studia ukończył z tytułem magistra sztuk 27 II 1595. Za sprawą księcia elektora Fryderyka IV Sprawiedliwego w latach 1595–1602 w Heidelbergu, początkowo w Pädagogium, od 1597 w Collegium Sapientiae, uczył m.in. filozofii i logiki, w 1600 przekazano mu także naukę języka hebrajskiego. Prowadził również prywatne wykłady z dogmatyki.

Po otrzymaniu w 1598 od Rady Miejskiej Gdańska wezwania do powrotu i do objęcia stanowiska konrektora oraz profesora filozofii w Gimnazjum Akademickim, podnosząc swój młody wiek (twierdził, że ma niespełna 26 lat), zdołał uzyskać zgodę na kilkuletni dalszy pobyt w Heidelbergu. Gdańsk ponowił propozycję w 1601, przysyłając nawet pieniądze na opłacenie drogi powrotnej. Odbył jeszcze podróż naukową po Szwajcarii, 24 II 1602 zdał egzaminy z teologii, 23 marca tego roku otrzymał tytuł licencjata teologii, i choć w Heidelbergu proponowano mu profesurę na tamtejszym uniwersytecie, powrócił do Gdańsku. Objął proponowane mu wcześniej stanowisko profesora filozofii w Gimnazjum Akademickiem, z konrektorstwa (jako zabierającego zbyt dużo czasu) zrezygnował.

Próbował wprowadzić w Gimnazjum reformę systemu edukacji opartą na ideach francuskiego pedagoga Petrusa Ramusa. Dawała ona uczniom w przeciągu trzech lat encyklopedyczną wiedzę: w pierwszym roku logiki i fizyki, w drugim – matematyki i metafizyki, w trzecim - etyki, ekonomii i polityki. Kluczem do tego była jego systematyczna metoda, bazująca na innym podejściu do nauczanych zagadnień, bardziej analityczna i bazująca na bieżącej wiedzy niż historyczna czy narracyjna.

Publikował rozprawy i podręczniki z zakresu m.in. logiki (Systema logicae; Gymnasium logicum), teologii (Systema sanctae theologiae), etyki (Systema ethicae), polityki (Systema disciplinae politicae), retoryki (Systema rhetoricae) i homiletyki (Rhetoricae ecclesiasticae), matematyki (Systema compendiosum totius mathematices), wiedzy o morzu i żegludze (Brevis commentatio nautica), fizyki (Systema physicum), optyki, metafizyki, geografii, astronomii, geometrii i hebrajskiego. Oparł je na wygłaszanych przez siebie na uniwersytecie w Heidelbergu (między innymi De ordine seu metodo doctrinarum disputatio logica, Heidelberg 1599) i w gdańskim Gimnazjum wykładach oraz na ćwiczeniach i dysputach, które organizował (najdłuższa i najbardziej znana stałą się dysputa o kometach, prowadzona z punktu widzenia teologii). Wspierał się najbardziej znanymi ówcześnie autorytetami, np. w matematyce sięgał do klasyków arabskich, w astronomii do Mikołaja Kopernika, Tycho de Brahe i Erasmusa Reinholda. Zaliczany do tzw. arystotelików renesansowych.

Znany i ceniony w środowiskach naukowych Europy, należał do wąskiego grona autorów, których dzieła były wznawiane i doczekały się edycji zbiorowych. Jego dzieła zebrane ukazały się dwukrotnie: w Hanau (Systema systematum, 1613) i Genewie (Opera omnia, 1614). Nie był oryginalnym myślicielem, zdołał jednak nauczanie takich dyscyplin jak logika, matematyka, etyka, polityka podnieść w Gdańsku na wyjątkowo wysoki poziom.

24 I 1603 w kościele św. Piotra i Pawła ożenił się z Anną, córką pastora kościoła św. Elżbiety w Gdańsku Martin Rauchstadta. Ojciec dzieci chrzczonych w kościele św. Piotra i Pawła: 1/ Gertrudy (chrzest 3 IV 1604 – pochowana 7 X 1624 w kościele NMP), 2/ Anny (chrzest 15 VIII 1606 – pochowana 25 VI 1662 w kościele św. Trójcy), od 28 XII 1645 żony Michaela von Wecken, 3 / Elisabethy (chrzest 29 IX 1608), od 2 II 1640 żony Johanna Episcoriusa, pastora z Malborka. Na rok przed śmiercią poważnie zachorował. Pochowany na chórze w kościele św. Trójcy. Wierszem żałobnym żegnał go bibliotekarz Biblioteki Rady Miejskiej Andreas Dasisu, mowę pogrzebową wygłosił Peter Sestrencius. W 1622 lub 1623 patrycjusze gdańscy, bracia Johann i Kaspar Zierenbergowie, ufundowali mu pomnik epitafijny z portretem popiersiowym. Epitafium ewakuowane podczas II wojny światowej, uszkodzone, 19 II 1954 przekazane zostało przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków jako depozyt do gdańskiego Muzeum Narodowego, od 2007, po gruntownym odrestaurowaniu, znajduje się w kościele św. Trójcy. Jego portret burmistrz Adrian von der Linde podarował w 1673 Gimnazjum Akademickiemu. 6 IX 2011 jego imię otrzymał gdański tramwaj Pesa Swing 120NaG nr 1037. EK JANSZ















Bibliografia:
Źródła:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. I, s. 111.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus succinctus originem et constitutionem Gymnasii Dantisci …, Lipsiae 1713, s. 46-50.
Literatura:
Mokrzecki Lech, Keckermann Bartłomiej, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 377-378.
Nadolski Bronisław, Poglądy na historię uczonego gdańskiego Bartłomieja Keckermanna, „Rocznik Gdański”, t. 17/18, 1960, s. 253-261.
Nadolski Bronisław, Życie i działalność naukowa uczonego gdańskiego Bartłomieja Keckermanna. Studium z dziejów Odrodzenia na Pomorzu, Toruń 1961.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 264.