MICHEL STANISŁAW, architekt

Wersja z 17:04, 18 kwi 2023

Zwornik z podobizną Stanisława Michela

Stanisław Michel, 2017

STANISŁAW MICHEL (2 I 1927 Sambor (obecnie obwód lwowski, Ukraina) – 1 VII 2020 Gdańsk), architekt, malarz. W czasie II wojny światowej kontynuował edukację w technikum budowlanym w Lublinie, działał także w Szarych Szeregach i Armii Krajowej w okolicach Lublina i Łęcznej. Po przejściu frontu pozostał w konspiracji. Nie wykonał rozkazu rozpędzenia wiecu chłopów zebranych w Wólce Lubartowskiej w sprawie parcelacji ziemi, wyjechał do Warszawy, w czerwcu 1945 do Gdańska. Dokończył naukę z zakresu szkoły średniej w Gdańskich Technicznych Zakładach Naukowych, w 1951 ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej (PG), 28 VI 1952 uzyskał dyplom architekta. W latach 1953–1958 prowadził zajęcia w Katedrze Rysunku, Malarstwa i Rzeźby PG.

Od 1952 brał udział w odbudowie Gdańska, w latach 1953–1981 był jednym z naczelnych projektantów Miastoprojektu. Od 1982 do 2014 członek zespołu architektów ZAPA Architekci (Zespół Autorskich Pracowni Architektonicznych Spółdzielnia Pracy Twórczej w Gdańsku). Był zwolennikiem nurtu „rekonstrukcji kreatywnej”, czyli odtwarzania kamienic nie w ich przedwojennej formie, lecz w wersji zbliżonej do oryginalnej, opartej na gruntownych badaniach historycznych, jednak o funkcjonalności wymaganej przez planowane nowe warunki eksploatacji (np. łączenie kamienic dla uzyskania większej powierzchni mieszkań, funkcjonalnych klatek schodowych, powierzchni handlowych czy użytkowych). Zaprojektował budowę i odbudowę przeszło 100 kamienic, w większość na terenie Głównego Miasta, między innymi gotyckiej kamieniczki przy ul. Mariackiej 1, z tylną częścią w konstrukcji szachulcowej, rokokowej kamienicy przy Długim Targu 29 ze stylizowanym portalem, renesansowej licowanej cegłą kamienicy przy ul. Mariackiej 3, barokowych kamienic przy ul. Świętego Ducha 119, Mariackiej 2 i Piwnej (48/49–52). Ważnym dokonaniem była również rekonstrukcja wnętrz kamienicy mieszczańskiej – Domu Uphagena – oraz odbudowa Bramy Stągiewnej.

Twórca obowiązującego do 1999 „Planu Szczegółowego Zagospodarowania Śródmieścia Gdańska”. Mimo że początkowo wyburzał „relikty pruskiego panowania nad Gdańskiem”, w latach 80. i 90. XX wieku nazwał to „największym błędem w dziejach sztuki” i zwrócił się w stronę projektów historyzujących, do których należą między innymi budynki ZUS przy ul. Chmielnej 27/33, 42 kamienice w kwartale ulic Stągiewna – Chmielna – Spichrzowa – Motławska (zaprojektowane wraz z architektami Kazimierzem Jaroszem, Stefanem Filippem i Andrzejem Sotkowskim dla Międzyzakładowej Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej „Stągiewna”), wskrzeszające XIX-wieczną zabudowę mieszkalno-usługową na przedłużeniu Drogi Królewskiej, budynek NFZ na rogu ul. Podwale Staromiejskie 69 i Olejarnej 10, zabudowa wschodniej pierzei ul. Grobla I 13 A–F.

Obok charakterystycznych ceglano-szklanych elewacji, ważnym motywem w jego twórczości był drewniany szachulec wypełniony białymi polami tynku (mur pruski), w której to technologii zrealizował zabudowę pasażu przy kościele św. Mikołaja (obecnie Szeroka 119/120, w miejscu przedwojennego ciągu kamienic Szeroka 119 – Świętojańska 3), rekonstrukcję Domu Młynarza przy Wielkim Młynie (1997), odbudowę Lwiego Dworu w Lipcach, tzw. Górkę Dominikańską (piętro przybudówki do prezbiterium kościoła św. Mikołaja od strony ul. Lawendowej) czy plebanię kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP) przy ul. Podkramarskiej.

Stworzył także wiele projektów modernistycznych, między innymi budynek Domu Rzemiosła (ul. Klonowa 1 we Wrzeszczu), siedzibę Rolniczej Kasy Ubezpieczeniowej (Trakt św. Wojciecha 137), pawilon handlowy przy Kartuskiej 149, kubistyczny w formie wieżowiec Olimp (al. Grunwaldzka 92/98 we Wrzeszczu), dom kultury na Oruni (tzw. Dworek Artura, ul. Dworcowa 9) czy kompleks biurowy Artus Park (ul. Długie Ogrody 6–14). Zaprojektował także 12-budynkowe osiedle punktowców na Oruńskim Przedmieściu (ulice: Granitowa, Koralowa, Perłowa i Piaskowa) i dziesięć budynków mieszkalnych na Osiedlu Społecznym w Gdańsku (ul. Jeleniogórska 1–21). Według jego projektu w 1969 wybudowano też trzy przeszklone pawiloniki-pijalnie piwa (na placu między ul. Szymanowskiego i ul. Wojska Polskiego, przy dawnej pętli tramwajowej, w Brzeźnie na placu przy ul. Emilii Plater 22 i na Oruni między ul. Rolną i ul. Kmiecą). Brał również udział w tworzeniu ogólnego planu zagospodarowania miasta Rumi.

W 1970, pracując wraz ze swoim studentem, Wojciechem Peszkowskim, uzyskał efekt w postaci zaprojektowanego wcześniej przez siebie i przeniesionego na papier przez Wojciecha Peszkowskiego sgraffita (poprzez wydłubywanie przy pomocy noży fragmentów trzech warstw świeżego tynku), zdobiącego elewację frontową kamienicy (też jego projektu) przy ul. Szerokiej 119/120. W latach 1963–1970 mieszkał i miał pracownię przy ul. Mariackiej 11/13 (na parterze funkcjonowała pracownia Alfonsa Łosowskiego). Za wkład w odbudowę Gdańska przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku Tadeusz Bejm gwarantował mu przeniesienie siedziby pracowni do odbudowywanej kamienicy gotyckiej przy Mariackiej 1. W związku z przejęciem kamienicy przez IV Wydział Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (celem „opieki” nad pobliskim kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny) dostał możliwość wyboru nowej działki i zamieszkał ostatecznie w zaprojektowanej przez siebie kamienicy przy Długim Pobrzeżu 4.

Wśród niezrealizowanych projektów jego współautorstwa były między innymi: zabudowa północnego cypla Spichlerzy (2003), Targu Węglowego (2004–2005), Targu Siennego (z przedłużeniem Drogi Królewskiej zamkniętej gmachem Nowego Ratusza, 2008) czy otoczenie kościoła NMP (2007).

W 1957 był współzałożycielem Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki (GTPS). W latach 60. XX wieku działał w komisji Ochrony Zabytków Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, w latach 1966–1967 zabiegał o uratowanie Wartowni nr 1 na Westerplatte (obiekt przesunięto 7 V 1967) oraz południowej nawy kościoła św. Barbary (bez powodzenia, decyzję podjęto w 1966, rozebrano 1967–1968). W latach 1969–1973 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Ładu Przestrzennego przy Radzie Dzielnicy Śródmieście, między innymi wspierając działania lokalnego Komitetu Blokowego, w wyniku których podwórko między ul. Mariacką 4/5–14/15 a ul. Chlebnicką 30/32–41/42 było najlepiej wyposażonym placem zabaw dla dzieci w całym Śródmieściu (zob. Jan Kroman). W latach 1966–1971 członek Zarządu Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP) – Oddziału Wybrzeże. Członek Stowarzyszenia „Nasz Gdańsk”.

W 2012 w galerii GTPS „Punkt” (ul. Chlebnicka 2) odbyła się wystawa jego prac architektonicznych i malarskich. W 2017 obrazy jego autorstwa były prezentowane w galerii obok dzieł córki, Magdaleny Michel. Laureat Nagrody Państwowej za Plan Szczegółowy Zagospodarowania Śródmieścia Gdańska, I nagrody w Ogólnopolskim Konkursie „Piękne Miejsca” za projekt Kompleksu „Stągiewna” (2000). Uhonorowany medalem 1000-lecia Miasta Gdańska za projekt Kompleksu „Stągiewna” (1999), tytułem „Zasłużony w Historii Miasta Gdańska” (2017) przyznawanym przez Stowarzyszenie „Nasz Gdańsk”, Medalem Prezydenta Miasta Gdańska oraz Medalem Jana Heweliusza przyznanym przez Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

Żonaty był z Dobrochną z domu Witosławską (25 I 1925 Kartuzy – 20 XI 2009 Gdańsk), artystką plastyczką, absolwentką architektury wnętrz Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Ojciec Anny Michel-Parzyszek, projektantki i producentki biżuterii ze srebra i bursztynu, Magdaleny, absolwentki Zespołu Szkół Plastycznych w Gdyni-Orłowie, Graphic Arts w Gloucester County Institute of Technology in New Jersey oraz Gloucester County College in New Jersey, i Doroty.

Zwornik z jego podobizną widnieje wśród wizerunków innych zasłużonych dla odbudowy Gdańska osób nad wejściem do kamienicy przy ul. Długie Pobrzeże 4, od strony ul. Pończoszników. Pochowany 17 VII 2020 na cmentarzu Srebrzysko. JANSZ