TARG WĘGLOWY

Wersja z 07:56, 19 wrz 2019

Targ Węglowy po wyburzeniu części średniowiecznych murów i zasypaniu fos, około 1600, od prawej: Brama Długouliczna, Dwór Świętego Jerzego, Baszta Słomiana, Baszta Łaziebna (w miejscu wybudowanej rychło Wielkiej Zbrojowni), po lewej Wieża Więzienna. Tzw. Plan sztokholmski (rysunek aksjonometryczny wykonany piórkiem) przypisywany Antonowi Möllerowi

Targ Węglowy, 1617, widok od strony południowej, od prawej: Brama Długouliczna, Dwór Świętego Jerzego, Baszta Słomiana, Wielka Zbrojownia, po lewej Wieża Więzienna, według Aegidiusa Dickmanna

Targ Węglowy 1617, widok pod strony północnej, według Aegidiusa Dickmanna

Targ Węglowy: po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna Biskupia Górka, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Targ Węglowy, 1823, widok od strony południowej z budynkiem Teatru Miejskiego i kolumnadą (z lewej), akwarela z 1852 wedle rysunku Augusta Lobegotta Randta

Dwór Bractwa św. Jerzego przy Targu Węglowym, 1894

Targ Węglowy, 1911, widok od strony Teatru Miejskiego

Teatr Miejski przy Targu Węglowym, około 1895

Targ Węglowy, 1917

Targ Węglowy, 1947 (z lewej Baszta Słomiana)

Siedziba Teatru Wybrzeże, lata 70. XX wieku

Targ Węglowy, widok od strony północnej

TARG WĘGLOWY (Kohlenmarkt), po roku 1342 miejsce nadane przez Krzyżaków Głównemu Miastu, nazywane wówczas ugorem przy cmentarzu św. Gertrudy (anger umme sente Gertruden kirchhof), od miejsca lokalizacji ówczesnego szpitala św. Gertrudy. Początkowo plac między zachodnimi murami Głównego Miasta i fosą a Kanałem Raduni; miejsce krzyżowania się szlaków wiodących do głównego wjazdu do miasta. Od XV wieku miejsce handlu węglem i główne miejsce dorocznego sierpniowego Jarmarku św. Dominika, dlatego nazywany po 1473 roku także Dominiksplan (pl. Dominikańskim).

Formę placu w pojęciu urbanistycznym otrzymał w XVII wieku, po wyburzeniu części dawnych murów, zasypaniu fos i po ujęciu od strony zachodniej i północnej nowożytnymi fortyfikacjami miejskimi. Obszarowo wówczas zmniejszony. Od strony południowej zamknięty zespołem Przedbramia ul. Długiej, w części północno-wschodniej Wielką Zbrojownią. Po stronie zachodniej, wzdłuż wałów, zwłaszcza w 2. połowie XVII wieku, powstały liczne wolno stojące stragany, niekiedy w formie jednopiętrowych budynków (o niskim standardzie) ze sklepami i warsztatami. Funkcjonował też targ z tandetą, tzw. Große Vendet lub wprost Tagnete, a naprzeciwko Zbrojowni – Erbsenmarkt (Targ Grochowy). Po stronie wschodniej (ku Bramie Długoulicznej, następnie Bramie Złotej) powstały późnobarokowe kamieniczki mieszkalne. Znajdowała się tu wówczas także jedna z dwóch gdańskich szubienic. Do XVIII wieku od Targu Drzewnego oddzielały go drewniane umocnienia, połączenie umożliwiała Brama św. Ducha (lub Brandenburska) ( bramy miejskie). W połowie XVIII wieku nosił nazwę Kohlenmarkt.

W latach 1799–1801 pierzeję północną zamknął wybudowany w stylu klasycystycznym, według projektu Carla Samuela Helda, Teatr Miejski. Według planów tegoż w roku 1808 w części zachodniej 25 istniejących tu kramów przysłonięto charakterystyczną frontową kolumnadą. Powstał wówczas reprezentacyjny plac przy głównym wjeździe do miasta. Kolumnada i ukryte za nią stragany zostały rozebrane w listopadzie 1855, a place przeznaczone pod budowę kamienic czynszowych ze sklepami na parterze. Całość uzyskała reprezentacyjny wygląd. W latach 50. XIX wieku przebito przejście z Targu Grochowego na ul. św. Ducha: Theatergasse (ul. Teatralna); po zachodniej stronie zasadzono dwa szpalery drzew tworzące aleję. Od około 1880 roku w kamienicy we wschodniej pierzei istniała firma braci Maxa i Kaspra Freymannów, od 1 IV 1905 na kilku sąsiednich parcelach – dom towarowy. Po elektryfikacji linii tramwajowych (do końca 1896) urządzono tu dwutorową pętlę uliczną (zob. tramwaje). Po zniesieniu wałów obronnych i powstaniu nowej ul. Dominikswall (ul. Wały Jagiellońskie) zachodnią pierzeję zajął między innymi hotel Danziger Hof. Od 1906 nieprzerwanie miejsce postoju taksówek (początkowo jako jedno z trzech; zob. taksówki). Po 1933 roku nosił nazwę pl. Teatralnego; od 1945 – Targu Węglowego.

24 XI 1946 na placu rozpoczęto oficjalnie akcję coniedzielnego odgruzowywania Gdańska (udział wzięło około 5 tysięcy osób), zorganizowaną przez Społeczny Komitet Odbudowy Gdańska. 22 XII 1947 przywrócono ruch tramwajowy. W dniach 1-2 X 1949 obyła się tu manifestacja z okazji Międzynarodowego Dnia Pokoju, połączona z zapowiedzią przez I sekretarza KW PZPR Witolda Konopkę odbudowy Śródmieścia. 1 IX 1957 na murze miejskim przy Baszcie Słomianej odsłonięto pomnik „Obrońcom Wybrzeża 1939”. W 1967 przed budynkiem teatru uruchomiono nieistniejącą obecnie fontannę. 28 VII 1971 została zlikwidowana pętla tramwajowa, plac zamieniono na parking dla samochodów. W czerwcu 1972 do użytku został oddany tunel pod ul. Wały Jagiellońskie, łączący plac z Targiem Rakowym. W 1974 planowano budowę w pierzei ul. Wały Jagiellońskie budynku o kubaturze ok. 100 tys. m³, z Supersamem, barem mlecznym, restauracją, kawiarnię. W 1993 roku otwarty został po zachodniej stronie tzw. Pasaż Królewski (powierzchnia 750 m², 29 boksów). Od lat 90. XX wieku plac jest okresowo zamykany z okazji licznych imprez (jedno z miejsc odbywania Jarmarku św. Dominika i jarmarków bożonarodzeniowych). W styczniu 1995 roku wprowadzono parkowanie płatne. 7 VII 1998 roku ustawiono na nim Drzewo Millenium Gdańska. Od 2013 roku zamykany również na sezon letni, służy jako teren rekreacyjny. BŚ