MOTŁAWA

Wersja z 17:50, 2 cze 2023

Aegidius Dickmann, widok na Motławę i prom kursujący między Żurawiem a Ołowianką, 1617

Aegidius Dickmann, widok na Nową Motławę od strony Mostu Kamieniarskiego, po prawej spichlerze
( Narodowe Muzeum Morskie), w głębi Brama Stągiewna, droga po lewej (z wozem) to obecna ul. Szafarnia (nabrzeże przy niej obecnie zajmuje przystań jachtowa, gdańska marina), 1617

Matthaeus Deisch, Motława, widok od północnego–wschodu 1761–1765

Widok Motławy od Targu Rybnego w kierunku południowym (w lustrzanym odbiciu), Balthasar Friedrich Leizel, około 1780

Nowa Motława, końcowy odcinek północny, po lewej Żuraw, w głębi kościół św. Jana, naprzeciwko spichlerze ( Narodowe Muzeum Morskie), po prawej obecna ul. Szafarnia, Johann Nathanael Bolt, 1835

Długie Pobrzeże w Gdańsku, Johann Carl Schultz, 1837

Friedrich Eduard Meyerheym, Motława z Żurawiem, litografia 1832

Motława, 1887

Carl Gustav Alfred Scherres Motława w Gdańsku, około 1900

Motława od strony Ołowianki, około 1900

Motława, około 1900

Widok na Motławę w stronę Bramy Stągiewnej, około 1900

Most Krowi nad Motławą, prowadzący z ul. Ogarnej na Spichlerze, około 1910

Widok na Długie Pobrzeże nad Motławą, lata 30. XX wieku

Motława, około 1941

Widok na Motławę w stronę Żurawia

Zlot żeglarski Baltic Sail Gdańsk na Motławie, 2012

Widok na Motławę
z przystani kajakowej na Żabim Kruku

Widok na Motławę i Długie Pobrzeże od strony przystani jachtowej

MOTŁAWA, rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km², uchodząca do Wisły przy Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”.

Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ Czarnej Łachy.

W XIV wieku, przy lokacji Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motławy ułatwiały zapora górna przy nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów ( Spichlerze) oraz zapora dolna przy Brabanku. W 1576, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z Długimi Ogrodami Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą. RED

Jeszcze w 1 połowie XX wieku odcinek od ujścia do Mostu Zielonego mogły pokonywać statki o pojemności do 3000 BRT (między innymi przed 1939 wpływał tu polski statek s/s „Wilno” (2018 BRT)). Po II wojnie światowej, po przeprowadzeniu w lutym 1948 roku badań dna rzeki, podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu w ocalałym spichrzu „Deo Gloria” elewatora soli sypkiej (z własną bocznicą kolejową i wewnętrznymi, krytymi transporterami). W lecie 1948 przeprowadzono trałowanie rzeki od ujścia, wydając zgodę na użytkowanie tego odcinka przez pełnomorskie jednostki do 1000 BRT i o zanurzeniu (z uwagi na zamulenie rzeki) do 4,5 m. 25 X 1948 wszedł na Motławę pierwszy po wojnie statek pełnomorski, szwedzki m/s „Tylo” (221,53 BRT), który odebrał 330 ton soli. Największą jednostką był przybyły 12 III 1949 ze Szwecji m/s „Yngen” (834,12 BRT). Na Kanał na Stępce ( Ołowianka) dopływały statki (głównie z Danii) z mięsem do rzeźni (w 1 połowie 1949 wpłynęło 12 takich statków). Ogółem w 1 półroczu 1949 na rzekę weszło 26 statków pełnomorskich.

W 1989, przygotowując miejsce do cumowania Statku-Muzeum „Sołdek”, pogłębiono do 5 m dno przy Nabrzeżu Rybackim ( Targ Rybny) i Długim Pobrzeżu. BŚ