GRODDECK KARL, burmistrz Gdańska
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{web}} | {{web}} | ||
| − | [[File:Groddeck Karl.JPG|thumb|Karl Groddeck, rytował [[DEISCH MATTHAEUS | Matthaeus Deisch]], wedle [[WESSEL JACOB | Jacoba Wessela]], 1769 ]] | + | [[File:Groddeck Karl.JPG|thumb|Karl Groddeck, rytował [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeus Deisch]], wedle [[WESSEL JACOB, artysta malarz | Jacoba Wessela]], 1769 ]] |
| − | '''KARL von GRODDECK''' (24 VII 1699 Gdańsk – 28 XII 1774 Gdańsk), [[BURMISTRZOWIE MIAST GDAŃSKICH | burmistrz]] Gdańska. Był wnukiem [[GRODDECK ALBRECHT | Albrechta II Groddecka]], synem kupca i armatora Albrechta III (15 VIII 1670 – 9 II 1751) oraz Adelgundy (1678–1750), córki francuskiego rezydenta w Gdańsku Jeana Formonta (zob. [[KONSULAT FRANCJI | konsulat Francji]]). | + | '''KARL von GRODDECK''' (24 VII 1699 Gdańsk – 28 XII 1774 Gdańsk), [[BURMISTRZOWIE MIAST GDAŃSKICH | burmistrz]] Gdańska. Był wnukiem [[GRODDECK ALBRECHT, kupiec, armator | Albrechta II Groddecka]], synem kupca i armatora Albrechta III (15 VIII 1670 – 9 II 1751), od 14 III 1697 posiadającego kupieckie [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), |
| − | Pracował w domu handlowym ojca, który przejął po jego śmierci. | + | oraz Adelgundy (1678–1750), córki francuskiego rezydenta w Gdańsku Jeana Formonta (zob. [[KONSULAT FRANCJI | konsulat Francji]]). Brat Johanna Albrechta (1 VI 1698 – 16 III 1747), 23 III 1715 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], w 1720 studenta prawa w Lipsku, w 1722 w Lejdzie, kupca, od 2 VI 1734 posiadającego takież obywatelstwo Gdańska (jako tzw. Bürger-Kind). Siostra Adelgunda wyszła w 1724 za Nathanaela Dirkoffa i zmarła rok później przy porodzie. <br/><br/> |
| + | Nic nie wiadomo o jego wykształceniu. Pracował w domu handlowym ojca, który przejął po jego śmierci. Od 15 I 1722 uzyskał kupieckie obywatelstwo Gdańska i został członkiem [[TRZECI ORDYNEK | Trzeciego Ordynku]] w [[KWARTAŁY | Kwartale Wysokim]], w 1726 przewodniczącym rady tzw. Kleider-Juncker (''scholis classicis'', szkoła klasyczna), którą pełnił do 1730. W latach 1735–1749 był przewodniczącym rady kaplicy Najświętszej Marii Panny w kościele [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny (NMP)]] w Gdańsku, jednocześnie od 1740 do 1748 przewodniczącym rady przy kościele NMP. Wraz z objęciem tej funkcji został równocześnie mistrzem Kwartału Wysokiego. <br/><br/> | ||
Od 1748 był [[ŁAWA MIEJSKA | ławnikiem]], od 1750 [[RADA MIEJSKA | rajcą]], w 1754 [[SĘDZIA | sędzią]]. W 1757 został prezesem [[SĄD WETOWY | Sądu Wetowego]]. Na urząd burmistrza powołano go w 1758. Obowiązki pierwszego burmistrza pełnił w latach 1759, 1765, 1768 i 1772, drugiego – 1758, 1764, 1771 i 1774, trzeciego – 1763, 1767 i 1770, czwartego – 1760, 1761, 1762, 1766, 1769 i 1773. Fakt, że wybrano go do grona burmistrzów mimo braku uniwersyteckiego wykształcenia, świadczy o jego wysokich walorach osobistych. W 1761, 1766 i 1769 roku był także [[BURGRABIOWIE | burgrabią]] królewskim w Gdańsku. Jako najstarszy burmistrz w latach 1763–1774 pełnił funkcję [[PROTOSCHOLARCHA | protoscholarchy]]. <br/><br/> | Od 1748 był [[ŁAWA MIEJSKA | ławnikiem]], od 1750 [[RADA MIEJSKA | rajcą]], w 1754 [[SĘDZIA | sędzią]]. W 1757 został prezesem [[SĄD WETOWY | Sądu Wetowego]]. Na urząd burmistrza powołano go w 1758. Obowiązki pierwszego burmistrza pełnił w latach 1759, 1765, 1768 i 1772, drugiego – 1758, 1764, 1771 i 1774, trzeciego – 1763, 1767 i 1770, czwartego – 1760, 1761, 1762, 1766, 1769 i 1773. Fakt, że wybrano go do grona burmistrzów mimo braku uniwersyteckiego wykształcenia, świadczy o jego wysokich walorach osobistych. W 1761, 1766 i 1769 roku był także [[BURGRABIOWIE | burgrabią]] królewskim w Gdańsku. Jako najstarszy burmistrz w latach 1763–1774 pełnił funkcję [[PROTOSCHOLARCHA | protoscholarchy]]. <br/><br/> | ||
| − | W rozgrywających się w Gdańsku w połowie XVIII wieku konfliktach społeczno-politycznych stał na stanowisku obrońcy interesów kupiectwa. Jako rajca głosował za przyjęciem ordynacji króla polskiego Augusta III z 20 VII 1750, której [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] nie chciała jednak zaakceptować bez zastrzeżeń, gdyż zawierała ona nie tylko potwierdzenie dotychczasowych uprawnień królewskich w Gdańsku, ale także je rozszerzała, uszczuplając uprawnienia Rady. | + | W rozgrywających się w Gdańsku w połowie XVIII wieku konfliktach społeczno-politycznych stał na stanowisku obrońcy interesów kupiectwa. Jako rajca głosował za przyjęciem ordynacji króla polskiego Augusta III z 20 VII 1750, której [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] nie chciała jednak zaakceptować bez zastrzeżeń, gdyż zawierała ona nie tylko potwierdzenie dotychczasowych uprawnień królewskich w Gdańsku, ale także je rozszerzała, uszczuplając uprawnienia Rady. M.in. wzmocniła wpływ króla na sprawy wojskowe miasta, uzależniając od jego zgody wszelkie zmiany stanu gdańskiego garnizonu. Wraz z innymi rajcami skutecznie bronił przywilejów Gdańska w czasie wojny siedmioletniej (1756–1763) przed zakusami Rosjan, którzy zajęli pruskie tereny od Królewca (Königsberg) po Berlin. Gdańsk zdołał się jednak obronić. Wniósł duży osobisty wkład w dzieło [[FORTYFIKACJE | ufortyfikowania]] i uzbrojenia Gdańska, przewodnicząc czterokrotnie Radzie Wojennej, która była naczelną instytucją wojskową w mieście. <br/><br/> |
| − | W ostatnim okresie życia wiele uwagi poświęcał sprawom kościelnym, pełniąc funkcję zarządcy kościoła NMP, [[KOŚCIÓŁ ŚW. TRÓJCY | kościoła św. Trójcy]] oraz wszystkich kościołów położonych na Żuławach Steblewskich. Ponadto z jego inicjatywy jako burmistrza i administratora Helu w 1758 wybudowano szkołę w należącej do Gdańska Jastarni. Sam pokrył koszty tej inwestycji w wysokości 1497 florenów. <br/><br/> | + | W ostatnim okresie życia wiele uwagi poświęcał sprawom kościelnym, pełniąc funkcję zarządcy kościoła NMP, [[KOŚCIÓŁ ŚW. TRÓJCY | kościoła św. Trójcy]] oraz wszystkich kościołów położonych na Żuławach Steblewskich. Ponadto z jego inicjatywy jako burmistrza i administratora Helu w 1758 wybudowano szkołę w należącej do Gdańska Jastarni (Jastarnia-Bór). Sam pokrył koszty tej inwestycji w wysokości 1497 florenów. <br/><br/> |
| − | Mieszkał przy Langer Markt (Długi Targ); w 1742 za 5000 florenów nabył | + | Mieszkał przy Langer Markt (Długi Targ); w 1742 za 5000 florenów nabył [[DWÓR IV „JUTRZENKA” | Dwór IV]], gdzie wybudował pałacyk i założył aleję wiązową. Pierwszy raz był żonaty od 2 XII 1721 z Konkordią Arndt (Arent; zm. 5 X 1723). Drugi związek zawarł 14 II 1726 w kościele NMP z Anną (20 VIII 1701 – 26 X 1767, pochowaną w kościele NMP), córką Michaela Biebersteina (ochrzczony 19 VI 1678 Steblewo – 10 III 1741 Herrengrebbin (Grabiny Zameczek)), gdańskiego kupca, od 1716 dzierżawcy Grabin na Żuławach Steblewskich i sołtysa Kriefkohl (Krzywego Koła). Doczekał się dziesięciorga dzieci, z których tylko czworo dożyło pełnoletności: 1/ '''Karl Ernst''', 17 VI 1729 zapisany do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, student we Florencji, Lipsku i Marburgu, 2/ [[GRODDECK MICHAEL, burmistrz Gdańska | '''Michael''']], późniejszy burmistrz (policyjny), 3/ '''Louise''' (pochowana 4 II 1796 w kościele NMP w wieku 62 lat), od 25 XI 1756 żona poślubionego tamże ławnika, rajcy, sędziego i burgrabiego Johanna Heinricha Martensa (1732–1796, na ich ślub specjalną śpiewogrę przygotował [[MOHRHEIM FRIEDRICH CHRISTIAN SAMUEL, kompozytor, kapelmistrz| Friedrich Christian Samuel Mohrheim]]), matka jego czworga dzieci, i 4/ '''Konstantin Ernst''' (16 XI 1735 Gdańsk – 9 XI 1774 Gdańsk), po naukach domowych zweryfikowany 26 IV 1757 w Gimnazjum Akademickim pod kierunkiem profesora historii Martina Gottlieba Pauliego, sekretarz miejski, od 15 VI 1762 posiadający kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), od 5 V 1763 żonaty z Florentine Renate (20 V 1740 Gdańsk – 11 V 1780 Gdańsk), córką rajcy Gottfrieda Meyera, bezdzietny.<br/><br/> |
| − | Jego herb, jako aktualnego burmistrza prezydującego i inspektora kościoła NMP, umieszczony został | + | Jego herb, jako aktualnego burmistrza prezydującego i inspektora kościoła NMP, umieszczony został m.in. na zbudowanej (1762–1764) przez [[MEISSNER JOHANN HEINRICH, rzeźbiarz | Johanna Heinricha Meissnera]] rokokowej ambonie w tej świątyni (zniszczonej w 1945). Namówiony przez przyjaciół burmistrza sportretował go m.in. także Friedrich Wilhelm Du But (wedle [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy | Daniela Chodowieckiego]] całkiem udanie), ale nie wiedząc o zamówieniu odmówił przyjęcia portretu i uregulowania zapłaty. Pochowany został w rodzinnym grobowcu w kaplicy św. Anny w kościele NMP, mowę pogrzebową wygłosił pastor tego kościoła [[HELLER JONATHAN, pastor kościoła NMP| Jonathan Heller]], [[KANTATA| kantatę]] pogrzebową skomponował [[MOHRHEIM FRIEDRICH CHRISTIAN SAMUEL, kompozytor, kapelmistrz | Friedrich Christian Samuel Mohrheim]]. <br/><br/> |
| − | [[File:Węzeł_im._Karla_Groddecka.JPG|thumb|Węzeł drogowy im. Karla Groddecka, 2019]] | + | [[File:Węzeł_im._Karla_Groddecka.JPG|thumb|Węzeł drogowy im. Karla Groddecka, z prawej w tle [[WĘZEŁ DROGOWY IM. UNII EUROPEJSKIEJ | Węzeł Drogowy im. Unii Europejskiej]], 2019]] |
| − | Uchwałą Rada Miasta Gdańska z 30 III 2006, węzeł drogowy przy skrzyżowaniu Alei Armii Krajowej, ulicy 3 Maja i ulicy Biskupiej, otrzymał nazwę Węzeł im. Carla Groddecka. Inicjatorem nazwania ronda był prezydent Gdańska [[ADAMOWICZ PAWEŁ BOGDAN | Paweł Adamowicz]], na wniosek rodziny von Groddeck. Uroczystość odsłonięcia tablicy z nazwą odbyła się 26 V 2006. {{author: | + | Uchwałą Rada Miasta Gdańska z 30 III 2006, węzeł drogowy przy skrzyżowaniu Alei Armii Krajowej, ulicy 3 Maja i ulicy Biskupiej, otrzymał nazwę Węzeł im. Carla Groddecka. Inicjatorem nazwania ronda był prezydent Gdańska [[ADAMOWICZ PAWEŁ BOGDAN, prezydent Gdańska | Paweł Adamowicz]], na wniosek rodziny von Groddeck. Uroczystość odsłonięcia tablicy z nazwą odbyła się 26 V 2006. {{author: JZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> |
| + | '''Bibliografia''': <br/> | ||
| + | ''Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814'', wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019.<br/> | ||
| + | ''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 296, 314.<br/> | ||
| + | Trzoska Jerzy, ''Groddeck Karol'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 115–116. <br/> | ||
| + | Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 3, 276; 5, 55.<br/> | ||
| + | Zdrenka Joachim, ''Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814'', t. II, Gdańsk 2008, s. 121–122. | ||
Aktualna wersja na dzień 13:13, 16 lis 2024
KARL von GRODDECK (24 VII 1699 Gdańsk – 28 XII 1774 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Był wnukiem Albrechta II Groddecka, synem kupca i armatora Albrechta III (15 VIII 1670 – 9 II 1751), od 14 III 1697 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli),
oraz Adelgundy (1678–1750), córki francuskiego rezydenta w Gdańsku Jeana Formonta (zob. konsulat Francji). Brat Johanna Albrechta (1 VI 1698 – 16 III 1747), 23 III 1715 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, w 1720 studenta prawa w Lipsku, w 1722 w Lejdzie, kupca, od 2 VI 1734 posiadającego takież obywatelstwo Gdańska (jako tzw. Bürger-Kind). Siostra Adelgunda wyszła w 1724 za Nathanaela Dirkoffa i zmarła rok później przy porodzie.
Nic nie wiadomo o jego wykształceniu. Pracował w domu handlowym ojca, który przejął po jego śmierci. Od 15 I 1722 uzyskał kupieckie obywatelstwo Gdańska i został członkiem Trzeciego Ordynku w Kwartale Wysokim, w 1726 przewodniczącym rady tzw. Kleider-Juncker (scholis classicis, szkoła klasyczna), którą pełnił do 1730. W latach 1735–1749 był przewodniczącym rady kaplicy Najświętszej Marii Panny w kościele kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku, jednocześnie od 1740 do 1748 przewodniczącym rady przy kościele NMP. Wraz z objęciem tej funkcji został równocześnie mistrzem Kwartału Wysokiego.
Od 1748 był ławnikiem, od 1750 rajcą, w 1754 sędzią. W 1757 został prezesem Sądu Wetowego. Na urząd burmistrza powołano go w 1758. Obowiązki pierwszego burmistrza pełnił w latach 1759, 1765, 1768 i 1772, drugiego – 1758, 1764, 1771 i 1774, trzeciego – 1763, 1767 i 1770, czwartego – 1760, 1761, 1762, 1766, 1769 i 1773. Fakt, że wybrano go do grona burmistrzów mimo braku uniwersyteckiego wykształcenia, świadczy o jego wysokich walorach osobistych. W 1761, 1766 i 1769 roku był także burgrabią królewskim w Gdańsku. Jako najstarszy burmistrz w latach 1763–1774 pełnił funkcję protoscholarchy.
W rozgrywających się w Gdańsku w połowie XVIII wieku konfliktach społeczno-politycznych stał na stanowisku obrońcy interesów kupiectwa. Jako rajca głosował za przyjęciem ordynacji króla polskiego Augusta III z 20 VII 1750, której Rada Miejska nie chciała jednak zaakceptować bez zastrzeżeń, gdyż zawierała ona nie tylko potwierdzenie dotychczasowych uprawnień królewskich w Gdańsku, ale także je rozszerzała, uszczuplając uprawnienia Rady. M.in. wzmocniła wpływ króla na sprawy wojskowe miasta, uzależniając od jego zgody wszelkie zmiany stanu gdańskiego garnizonu. Wraz z innymi rajcami skutecznie bronił przywilejów Gdańska w czasie wojny siedmioletniej (1756–1763) przed zakusami Rosjan, którzy zajęli pruskie tereny od Królewca (Königsberg) po Berlin. Gdańsk zdołał się jednak obronić. Wniósł duży osobisty wkład w dzieło ufortyfikowania i uzbrojenia Gdańska, przewodnicząc czterokrotnie Radzie Wojennej, która była naczelną instytucją wojskową w mieście.
W ostatnim okresie życia wiele uwagi poświęcał sprawom kościelnym, pełniąc funkcję zarządcy kościoła NMP, kościoła św. Trójcy oraz wszystkich kościołów położonych na Żuławach Steblewskich. Ponadto z jego inicjatywy jako burmistrza i administratora Helu w 1758 wybudowano szkołę w należącej do Gdańska Jastarni (Jastarnia-Bór). Sam pokrył koszty tej inwestycji w wysokości 1497 florenów.
Mieszkał przy Langer Markt (Długi Targ); w 1742 za 5000 florenów nabył Dwór IV, gdzie wybudował pałacyk i założył aleję wiązową. Pierwszy raz był żonaty od 2 XII 1721 z Konkordią Arndt (Arent; zm. 5 X 1723). Drugi związek zawarł 14 II 1726 w kościele NMP z Anną (20 VIII 1701 – 26 X 1767, pochowaną w kościele NMP), córką Michaela Biebersteina (ochrzczony 19 VI 1678 Steblewo – 10 III 1741 Herrengrebbin (Grabiny Zameczek)), gdańskiego kupca, od 1716 dzierżawcy Grabin na Żuławach Steblewskich i sołtysa Kriefkohl (Krzywego Koła). Doczekał się dziesięciorga dzieci, z których tylko czworo dożyło pełnoletności: 1/ Karl Ernst, 17 VI 1729 zapisany do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, student we Florencji, Lipsku i Marburgu, 2/ Michael, późniejszy burmistrz (policyjny), 3/ Louise (pochowana 4 II 1796 w kościele NMP w wieku 62 lat), od 25 XI 1756 żona poślubionego tamże ławnika, rajcy, sędziego i burgrabiego Johanna Heinricha Martensa (1732–1796, na ich ślub specjalną śpiewogrę przygotował Friedrich Christian Samuel Mohrheim), matka jego czworga dzieci, i 4/ Konstantin Ernst (16 XI 1735 Gdańsk – 9 XI 1774 Gdańsk), po naukach domowych zweryfikowany 26 IV 1757 w Gimnazjum Akademickim pod kierunkiem profesora historii Martina Gottlieba Pauliego, sekretarz miejski, od 15 VI 1762 posiadający kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), od 5 V 1763 żonaty z Florentine Renate (20 V 1740 Gdańsk – 11 V 1780 Gdańsk), córką rajcy Gottfrieda Meyera, bezdzietny.
Jego herb, jako aktualnego burmistrza prezydującego i inspektora kościoła NMP, umieszczony został m.in. na zbudowanej (1762–1764) przez Johanna Heinricha Meissnera rokokowej ambonie w tej świątyni (zniszczonej w 1945). Namówiony przez przyjaciół burmistrza sportretował go m.in. także Friedrich Wilhelm Du But (wedle Daniela Chodowieckiego całkiem udanie), ale nie wiedząc o zamówieniu odmówił przyjęcia portretu i uregulowania zapłaty. Pochowany został w rodzinnym grobowcu w kaplicy św. Anny w kościele NMP, mowę pogrzebową wygłosił pastor tego kościoła Jonathan Heller, kantatę pogrzebową skomponował Friedrich Christian Samuel Mohrheim.
Uchwałą Rada Miasta Gdańska z 30 III 2006, węzeł drogowy przy skrzyżowaniu Alei Armii Krajowej, ulicy 3 Maja i ulicy Biskupiej, otrzymał nazwę Węzeł im. Carla Groddecka. Inicjatorem nazwania ronda był prezydent Gdańska Paweł Adamowicz, na wniosek rodziny von Groddeck. Uroczystość odsłonięcia tablicy z nazwą odbyła się 26 V 2006.
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 296, 314.
Trzoska Jerzy, Groddeck Karol, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 115–116.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 3, 276; 5, 55.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 121–122.
