KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto)

Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
 
(Nie pokazano 56 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{paper}}
 
{{paper}}
 
[[File:Znak własnościowy kościoła św. Jakuba.JPG|thumb|Znak własnościowy kościoła św. Jakuba]]
 
[[File:Znak własnościowy kościoła św. Jakuba.JPG|thumb|Znak własnościowy kościoła św. Jakuba]]
−
[[File:2_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba około 1600, przy fosie i wale obronnym [[STARE MIASTO| Starego Miasta]] oraz Bramie św. Jakuba (pierwszej, zamykającej ul. Łagiewniki), poniżej w lewo [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY| kościół św. Bartłomieja]], tzw. Plan sztokholmski (rysunek aksjonometryczny wykonany piórkiem) przypisywany [[MÖLLER ANTON| Antonowi Möllerowi]] ]]
+
[[File:2_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba około 1600, przy fosie i wale obronnym [[STARE MIASTO | Starego Miasta]] oraz Bramie św. Jakuba (pierwszej, zamykającej ul. Łagiewniki), poniżej w lewo [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościół św. Bartłomieja]], na tzw. planie sztokholmskim]]
−
[[File:Kościół_św._Jakuba,_Der_Stadt_Dantzig…,_1688_(2).jpg|thumb|Kościół św. Jakuba, <br> ''Der Stadt Dantzig...'', 1688]]
+
[[File:Kościół_św._Jakuba,_Der_Stadt_Dantzig…,_1688_(2).jpg|thumb|Kościół św. Jakuba, [[WILLER PETER, architekt, grafik, kartograf | Peter Willer]], 1687]]
 
[[File:Barthel_Ranisch,_kościół_św._Jakuba,_1695.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba, <br> Barthel Ranisch, 1695]]
 
[[File:Barthel_Ranisch,_kościół_św._Jakuba,_1695.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba, <br> Barthel Ranisch, 1695]]
−
[[File:5_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba (po lewej) za wałami Starego Miasta, w prawo [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY| kościół św. Bartłomieja]] i Brama św. Jakuba (zamykająca ówczesną Paradiesgasse (ul. Rajską)) z mostem nad fosą w stronę [[BRAMA OLIWSKA| Bramy Oliwskiej]], Matthaeus Deisch1761–1765]]
+
[[File:5_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba (po lewej) za wałami Starego Miasta, w prawo [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY| kościół św. Bartłomieja]] i Brama św. Jakuba (zamykająca ówczesną Paradiesgasse (ul. Rajską)) z mostem nad fosą w stronę [[BRAMA OLIWSKA| Bramy Oliwskiej]], Matthaeus Deisch 1761–1765]]
 
[[File:6_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba (po lewej) 1834, bez hełmu utraconego w 1815; skrajnie po prawej Brama św. Jakuba wyburzana od 1873, której hełm zamontowano na wieży kościoła]]
 
[[File:6_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba (po lewej) 1834, bez hełmu utraconego w 1815; skrajnie po prawej Brama św. Jakuba wyburzana od 1873, której hełm zamontowano na wieży kościoła]]
−
[[File: Kościół_św._Jakuba,_Stare_Miasto.jpg|thumb|Kościół  św. Jakuba około 1900, widok z nieistniejącej po 1945 ulicy Jakobsneugasse (od 1960 w tym miejscu zabudowa Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II Stopnia im. Feliksa Nowowiejskiego)]]
+
[[File: 8_Kościół_św._Jakuba.jpg |thumb| Kościół św. Jakuba, około 1890]]
 +
[[File:7_Kościół_św._Jakuba.jpg|thumb|Łuk wspierający odchylającą się południową ścianę kościoła, dostawiony podczas remontu w 1860]]
 +
[[File: Kościół_św._Jakuba,_Stare_Miasto.jpg|thumb|Kościół  św. Jakuba około 1900, widok z ulicy Jakobsnegasse]]
 
[[File:Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba i domy prezbiterów przy obecnej ul. Łagiewniki (od 1960 w tym miejscu Przychodnia Zdrowia) oraz tory tramwaju linii nr 8 (Żuraw – Targ Drzewny – Kowalska – Korzenna – Targ Kaszubski – Gnilna – Łagiewniki – Nowy Port), około 1910]]
 
[[File:Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba i domy prezbiterów przy obecnej ul. Łagiewniki (od 1960 w tym miejscu Przychodnia Zdrowia) oraz tory tramwaju linii nr 8 (Żuraw – Targ Drzewny – Kowalska – Korzenna – Targ Kaszubski – Gnilna – Łagiewniki – Nowy Port), około 1910]]
−
[[File:X_Kosciol_sw._Jakuba.jpeg|thumb|Kościół św. Jakuba na pocztówce z około 1947 (z błędnym opisem: kościół św. Bartłomieja)]]
+
[[File: Kościół_św._Jakuba_1947.jpg |thumb| Kościół św. Jakuba, 1947]]
−
[[File:Kościół św. Jakuba na Starym Mieście.JPG|thumb|Kościół św. Jakuba na Starym Mieście]]
+
  
−
'''KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA''', Stare Miasto, ul. Łagiewniki. Od 1415 roku świątynia przyszpitalna ([[SZPITAL ŚW. JAKUBA | szpital św. Jakuba]]), pierwotnie prawdopodobnie kaplica połączona z budynkiem szpitalnym, należącym do gildii szyprów. Kaplica pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła Większego, św. Krzysztofa i św. Katarzyny poświęcona 18 III 1415 przez generalnego wikariusza biskupa włocławskiego Ulryka. Należała do parafii [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościoła św. Katarzyny]]. W roku 1431 uzyskano zezwolenie komtura gdańskiego na rozbudowę. Zgodę na budowę szpitala i kościoła dla ubogich szyprów przy Schüsseldamm (Nowej Grobli, obecnie ul. Łagiewniki) potwierdził 24 VI 1432 wielki mistrz Paweł von Russdorf. Nowy kościół św. Jakuba poświęcono 1 VIII 1433, już 4 IX 1433 spalony przez wojska husyckie. 21 VII 1436 bp Genezjusz Campora dał odpust wspomagającym odbudowę, przekazał ziemię z Roli Garncarzowej z Jerozolimy, list odpustowy wystawił też papież Eugeniusz IV, ponawiając go w 1437. Odbudowany kościół św. Jakuba Apostoła Większego poświęcił 22 V 1437 bp Godswinus ze Skalholt (Islandia). Prawdopodobnie od połowy XV wieku miał jednonawowy korpus, dobudowany do starszego jednonawowego prezbiterium. Budynek, z sygnaturką nad korpusem, był bezpośrednio złączony od północy ze szpitalem. W roku 1483 miał trzy ołtarze, początkowo obsługiwany był przez jednego kapłana, od 1497 przez dwóch. Podczas [[REFORMACJA | reformacji]] w 1551 nakazano wygłaszanie, obok kazań w języku niemieckim, także kazań po polsku. W VI 1556 w kościele, obsługiwanym przez kaznodzieję luterańskiego, udzielono po raz pierwszy w Gdańsku komunii św. pod obiema postaciami. Spłonął (wraz ze szpitalem) 12 VII 1636 od uderzenia pioruna. 6 III 1637 położono kamień węgielny pod obecną wieżę, 12 VII 1637 w odbudowanym kościele odprawiono pierwsze nabożeństwo, w roku 1639 zakończono prace przy wieży (zwieńczonej hełmem), w 1648 wybudowano dom dla kaznodziei. Z fundacji Klary Feller wnętrze kościoła pokryto malowidłami. W 1666 roku zamknięto funkcjonujący co najmniej od 1483 cmentarz, odtąd do 1816 za miejsce pochówku pensjonariuszy szpitala, zwłaszcza z gildii szyprów, służył kościół. 30 I 1667 poświęcono pierwsze organy, w 1668 zawieszono dzwon odlany przez Absaloma Wittwercka, w 1699 zbudowano drugie organy, trzecie (21-głosowe, z 4 miechami) w 1708. W XVII wieku ołtarzem głównym był Hołd Trzech Króli. W 1782 kościół przeszedł generalny remont. W roku 1807 zajęty na cele wojskowe przez Francuzów (przetrzymywano w nim jeńców), przywrócony 7 II 1808 do celów kultu. 6 XII 1815 wybuch pobliskiej Baszty Prochowej zniszczył szpital i uszkodził kościół (m.in. strącił hełm i uszkodził dach). Odbudowany już bez szpitala, wobec trudności finansowych wyprzedano wyposażenie, a 30 VIII 1817 prowizorzy szpitalni wydzierżawili go na cele [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteki Miejskiej]] i [[SZKOŁA NAWIGACYJNA | Szkoły Nawigacyjnej]]. Budynek podzielono na trzy kondygnacje (przebudowany od 1816), oddzielono ścianą prezbiterium (siedziba Szkoły Nawigacyjnej, z obserwatorium astronomicznego na pozbawionej hełmu wieży) od korpusu (siedziba biblioteki). <br/><br/>
+
[[File:Jakobsneugasse_1948.jpg |thumb| Kościół  św. Jakuba około 1947, widok z nieodbudowanej ulicy Jakobsnegasse (od 1960 w tym miejscu zabudowa [[OGÓLNOKSZTAŁCĄCA SZKOŁA MUZYCZNA I i II STOPNIA | Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II stopnia]] im. Feliksa Nowowiejskiego)]]
−
Po przeniesieniu w 1826 roku Szkoły Nawigacyjnej do nowego gmachu, w opuszczonym prezbiterium władze Gdańska umieściły w 1833 kolekcję dzieł sztuki [[KABRUN JAKOB | Jacoba Kabruna]], w latach 1832–1845 zajmowało je [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwo Przyrodnicze]]. Od 1860, po remoncie budynku, całość zajęła biblioteka. Około tego czasu, w związku z przeciążeniem murów, wybudowano od południa łęk oporowy, w 1881 osadzono na wieży hełm z rozebranej Bramy św. Jakuba. Po przeniesieniu w 1904 biblioteki do nowego lokalu, w 1906 zarząd szpitala sprzedał budynek Zachodniopruskiej Izbie Rzemieślniczej, która urządziła tu Westpreußische Gewerbehalle zu Danzig (Zachodniopruską Halę Przemysłową w Gdańsku), z wystawami maszyn i biblioteki technicznej. Podczas I wojny światowej wykorzystywany na szpital wojenny, w okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] miejsce wystaw wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych. W 1945 roku kościół uległ niewielkim uszkodzeniom (częściowe zerwanie dachu, wybite okna). 22 XII 1946 kościół na potrzeby  [[KAPUCYNI | kapucynów]] poświęcił administrator apostolski [[WRONKA ANDRZEJ | ks. Andrzej Wronka]]. Między 12 IV 1947 a 17 IV 1948 usunięto podziały wewnątrz budynku, 13 VI 1948 uroczyście otwarto kościół, dysponujący ołtarzami: głównym Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego oraz amboną. W latach 1952–1954 i 1956 ozdobiono ściany malowidłami wykonanymi przez Zofię Baudouin de Courtenay. Kolejne, istniejące obecnie ołtarze: w 1952 – św. Antoniego, w 1952 i 1959 Najświętszego Serca Jezusa, w 1956 – Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, w 1973 – ołtarz główny. W 1966 ufundowano siedemnastogłosowe organy umieszczone na murowanej emporze w zachodniej części korpusu. W roku 1982 awaria centralnego ogrzewania doprowadziła do pęknięć murów w prezbiterium. W 2005 wyremontowano grożący zawaleniem dach i oryginalny strop modrzewiowy z XVII wieku. Obecnie przy kościele: ojciec przełożony, czterech ojców i jeden brat zakonny. {{author: ASZ}} <br/><br/>  
+
[[File:X_Kosciol_sw._Jakuba.jpeg|thumb|Kościół św. Jakuba od strony ul. Łagiewniki, około 1947 (z błędnym opisem na pocztówce: kościół św. Bartłomieja)]]
 +
[[File: Kościół_św._Jakuba_1967.jpg |thumb| Kościół św. Jakuba, 1967]]
 +
[[File:Kościół św. Jakuba na Starym Mieście.JPG|thumb|Kościół św. Jakuba na Starym Mieście, 2010]]
 +
[[File: Kościół_św._Jakuba_1.jpg |thumb| Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku wschodnim, 2023]]
 +
[[File: Kościół_św._Jakuba_2.jpg |thumb| Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku zachodnim, 2023]]
 +
 
 +
'''KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA''', Stare Miasto, ul. Łagiewniki. Od 1415 świątynia przyszpitalna ([[SZPITAL ŚW. JAKUBA | szpital św. Jakuba]]), pierwotnie prawdopodobnie kaplica połączona z budynkiem szpitalnym, należącym do gildii szyprów. Kaplica pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła Większego, św. Krzysztofa i św. Katarzyny poświęcona 18 III 1415 przez generalnego wikariusza biskupa włocławskiego Ulryka. Należała do parafii [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościoła św. Katarzyny]]. W 1431 uzyskano zezwolenie komtura gdańskiego na rozbudowę. Zgodę na budowę szpitala i kościoła dla ubogich szyprów przy Schüsseldamm (Nowej Grobli, obecnie ul. Łagiewniki) potwierdził 24 VI 1432 wielki mistrz Paweł von Russdorf.<br/><br/>
 +
Nowy kościół św. Jakuba poświęcono 1 VIII 1433, już jednak 4 IX 1433 spalony został przez wojska husyckie. 21 VII 1436 biskup Genezjusz Campora ogłosił odpust wspomagającym odbudowę, przekazał ziemię z Roli Garncarzowej z Jerozolimy, list odpustowy wystawił też papież Eugeniusz IV, ponawiając go w 1437. Odbudowany kościół św. Jakuba Apostoła Większego poświęcił 22 V 1437 biskup Godswinus ze Skalholt (Islandia). Prawdopodobnie od połowy XV wieku miał jednonawowy korpus, dobudowany do starszego jednonawowego prezbiterium. Budynek, z sygnaturką nad korpusem, był bezpośrednio złączony od północy ze szpitalem. W 1483 miał trzy ołtarze, początkowo obsługiwany był przez jednego kapłana, od 1497 przez dwóch. <br/><br/>
 +
Podczas [[REFORMACJA | reformacji]] w 1551 nakazano wygłaszanie, obok kazań w języku niemieckim, także kazań po polsku. W czerwcu 1556 w kościele, obsługiwanym przez jednego kaznodzieję luterańskiego, udzielono po raz pierwszy w Gdańsku komunii św. pod obiema postaciami. W hierarchii gdańskich kościołów luterańskich tutejszy kaznodzieja zajmował ósme (na 12) miejsce w [[LUTERANIE | Ministerium Duchownym]].  <br/><br/>
 +
Spłonął (wraz ze szpitalem) 12 VII 1636 od uderzenia pioruna. 6 III 1637 położono kamień węgielny pod obecną wieżę, 12 VII 1637 w odbudowanym kościele odprawiono pierwsze nabożeństwo, w 1639 zakończono prace przy wieży (zwieńczonej hełmem), w 1648 wybudowano dom dla kaznodziei. Z fundacji Klary Feller wnętrze kościoła pokryto malowidłami.<br/><br/>
 +
W 1666 zamknięto funkcjonujący co najmniej od 1483 cmentarz, odtąd do 1816 za miejsce pochówku pensjonariuszy szpitala, zwłaszcza z gildii szyprów, służył kościół (wedle założonej w 1787 przez [[BIEHL (BIEL) PETER, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba  | Petera Wilhelma Biehla]] (i kontynuowanej) tzw. księgi pamiątkowej kościoła (''Gedenck-Buch für die Kirche zu St. Jacob''), tylko w latach 1759–1815 pochowano w kościele 617 osób, z czego 255 było psensjonariuszami szpitala). 30 I 1667 poświęcono pierwsze organy, w 1668 zawieszono dzwon odlany przez Absaloma Wittwercka, w 1699 zbudowano drugie organy, trzecie (21-głosowe, z czterema miechami) w 1708. W XVII wieku ołtarzem głównym był Hołd Trzech Króli. W 1782 kościół przeszedł generalny remont. W 1807 zajęty na cele wojskowe przez Francuzów, początkowo służył za miejsce przetrzymywania w nim jeńców pruskich i rosyjskich, nastepnie jako magazyn militariów. Przywrócony 7 II 1808 do celów kultu.<br/><br/>
 +
6 XII 1815 wybuch pobliskiej [[BASZTA PROCHOWA | Baszty Prochowej]] zniszczył szpital i uszkodził kościół (między innymi strącił hełm i uszkodził dach). Odbudowany już bez szpitala, wobec trudności finansowych wyprzedano wyposażenie, a 30 VIII 1817 prowizorzy szpitalni wydzierżawili go na cele [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteki Miejskiej]] i [[SZKOŁA NAWIGACYJNA | Szkoły Nawigacyjnej]]. Budynek podzielono na trzy kondygnacje (przebudowany od 1816), oddzielono ścianą prezbiterium (siedziba Szkoły Nawigacyjnej, z obserwatorium astronomicznego na pozbawionej hełmu wieży) od korpusu (siedziba biblioteki). <br/><br/>
 +
Po przeniesieniu w 1826 Szkoły Nawigacyjnej do nowego gmachu, w opuszczonym prezbiterium władze Gdańska umieściły w 1833 kolekcję dzieł sztuki [[KABRUN JAKOB, kupiec, kolekcjoner | Jacoba Kabruna]], w latach 1832–1845 zajmowało je [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwo Przyrodnicze]]. Od 1860, po remoncie budynku, całość zajęła biblioteka. Około tego czasu, w związku z przeciążeniem murów, wybudowano od południa łęk oporowy, w 1881 osadzono na wieży hełm z rozebranej [[BRAMA ŚW. JAKUBA | Bramy św. Jakuba]].<br/><br/>
 +
Po przeniesieniu w 1904 biblioteki do nowego lokalu, w 1906 zarząd szpitala sprzedał budynek Zachodniopruskiej Izbie Rzemieślniczej, która urządziła tu Westpreußische Gewerbehalle zu Danzig (Zachodniopruską Halę Przemysłową w Gdańsku), z wystawami maszyn i biblioteki technicznej. Podczas I wojny światowej wykorzystywany na szpital wojenny, w okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] miejsce wystaw wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych.<br/><br/>
 +
W 1945 kościół uległ niewielkim uszkodzeniom (częściowe zerwanie dachu, wybite okna). 22 XII 1946 kościół na potrzeby  [[KAPUCYNI | kapucynów]] poświęcił administrator apostolski [[WRONKA ANDRZEJ, ksiądz, administrator diecezji, patron gdańskiej ulicy | ks. Andrzej Wronka]]. Między 12 IV 1947 a 17 IV 1948 usunięto podziały wewnątrz budynku, 13 VI 1948 uroczyście otwarto kościół, dysponujący ołtarzami: głównym Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego oraz amboną. W latach 1952–1954 i 1956 ozdobiono ściany malowidłami wykonanymi przez Zofię Baudouin de Courtenay. Kolejne, istniejące obecnie ołtarze: w 1952 – św. Antoniego, w 1952 i 1959 Najświętszego Serca Jezusa, w 1956 – Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, w 1973 – ołtarz główny. W 1966 ufundowano siedemnastogłosowe organy umieszczone na murowanej emporze w zachodniej części korpusu. W 1982 awaria centralnego ogrzewania doprowadziła do pęknięć murów w prezbiterium. W 2005 wyremontowano grożący zawaleniem dach i oryginalny strop modrzewiowy z XVII wieku. Obecnie przy kościele: ojciec przełożony, czterech ojców i jeden brat zakonny. {{author: ASZ}} <br/><br/>  
 
{| class="tableGda"
 
{| class="tableGda"
 
|-
 
|-
Linia 33: Linia 48:
 
|-
 
|-
 
| 1580–1584
 
| 1580–1584
−
| Johann Brosovius
+
| [[BROSEUS JOHANN, kaznodzieja, diakon | Johann Broseus]]
 
|-
 
|-
 
| 1585–1590
 
| 1585–1590
−
| Joachim Theuerkauff
+
| [[THEUERKAUFF JOACHIM, kaznodzieja i pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja| Joachim Theuerkauf]]
 
|-
 
|-
 
| 1590–1592
 
| 1590–1592
Linia 44: Linia 59:
 
| Johann Hübner
 
| Johann Hübner
 
|-
 
|-
−
| 1595–1597
+
| 1597–1607
−
| Johann Theuerkauff
+
| Johann Theuerkauff (zob. [[THEUERKAUFF JOACHIM, pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja | Joachim Theuerkauff]])
 
|-
 
|-
 
| 1607–1616
 
| 1607–1616
Linia 51: Linia 66:
 
|-
 
|-
 
| 1616–1623
 
| 1616–1623
−
| Thomas Stolsius
+
| [[STOLFIUS THOMAS, kaznodzieja i pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja | Thomas Stolfius]]
 
|-
 
|-
 
| 1632–1638
 
| 1632–1638
−
| Erdmann Zimmermann
+
| [[ZIMMERMANN ERDMANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba| Erdmann Zimmermann]]
 +
 
 
|-
 
|-
 
| 1639–1642
 
| 1639–1642
−
| David Huberus
+
| [[HUBERUS DAVID, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba| David Huberus]]
 
|-
 
|-
 
| 1642–1647
 
| 1642–1647
Linia 69: Linia 85:
 
|-
 
|-
 
| 1670–1672
 
| 1670–1672
−
| Johann Jungius
+
| [[JUNGIUS JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Jungius]]
 
|-
 
|-
 
| 1672–1701
 
| 1672–1701
−
| Johann Zimmermann
+
| [[ZIMMERMANN JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Zimmermann]]
 
|-
 
|-
 
| 1702–1705
 
| 1702–1705
−
| [[PRAETORIUS EPHRAIM | Ephraim Praetorius]]
+
| [[PRAETORIUS EPHRAIM, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Ephraim Praetorius]]
 
|-
 
|-
 
| 1705–1709
 
| 1705–1709
−
| Daniel Grade
+
| [[GRADE DANIEL, kaznodzieja kościoła św. Jakuba, pastor kościoła NMP | Daniel Grade]]
 
|-
 
|-
 
| 1709
 
| 1709
−
| Michael Koch
+
| [[KOCH MICHAEL, kaznodzieja | Michael Koch]]
 
|-
 
|-
 
| 1709–1714
 
| 1709–1714
Linia 87: Linia 103:
 
|-
 
|-
 
| 1714–1725
 
| 1714–1725
−
| Daniel Hartsch
+
| [[HARTSCH DANIEL, pastor kościoła w Sobieszewie i kościoła św. Jakuba | Daniel Hartsch]]
 
|-
 
|-
 
| 1725–1731
 
| 1725–1731
Linia 93: Linia 109:
 
|-
 
|-
 
| 1732–1735
 
| 1732–1735
−
| Carl Wilhelm Weickhmann
+
| [[WEICKHMANN CARL FRIEDRICH, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Carl Friedrich Weickhmann]] 
 
|-
 
|-
 
| 1735–1736
 
| 1735–1736
−
| Johann Daniel Kickebusch
+
| [[KICKEBUSCH JOHANN DANIEL, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Daniel Kickebusch]]
 
|-
 
|-
 
| 1736–1746
 
| 1736–1746
Linia 102: Linia 118:
 
|-
 
|-
 
| 1746–1756
 
| 1746–1756
−
| span style="white-space: nowrap" | Johann Gottfried von Pehnen
+
| [[PEHNEN JOHANN GOTTFRIED, kaznodzieja | Johann Gottfried von Pehnen]]
 
|-
 
|-
 
| 1756–1759
 
| 1756–1759
−
| Nathanael Becks
+
| [[BECKS NATHANAEL, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba | Nathanael Becks]]
 
|-
 
|-
 
| 1759–1768
 
| 1759–1768
−
| Johann Carl Weidemann
+
| [[WEIDMANN JOHANN CARL, kaznodzieja | Johann Carl Weidmann]]
 
|-
 
|-
 
| 1768–1774
 
| 1768–1774
−
| Johann Gerber
+
| [[GERBER JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Gerber]]
 
|-
 
|-
 
| 1774–1775
 
| 1774–1775
−
| Christian Gottlieb Schwarz
+
| [[SCHWARZ CHRISTIAN JAKOB, pastor kościoła św. Bartłomieja | Christian Jacob Schwarz]]
 
|-
 
|-
 
| 1775–1789
 
| 1775–1789
−
| Peter Wilhelm Biehl
+
| [[BIEHL (BIEL) PETER, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba  | Peter Wilhelm Biehl (Biel)]]
 
|-
 
|-
 
| 1789–1796
 
| 1789–1796
Linia 123: Linia 139:
 
|-
 
|-
 
| 1796–1802
 
| 1796–1802
−
| [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH | Abraham Friedrich Blech]]
+
| [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH, pastor | Abraham Friedrich Blech]]
 
|-
 
|-
 
| span style="white-space: nowrap" | 1802–1809
 
| span style="white-space: nowrap" | 1802–1809
−
| Friedrich Labes
+
| [[LABES FRIEDRICH, pastor kościoła św. Jakuba | Friedrich Labes]]
 
|-
 
|-
−
| 1809–1812
+
| 1809–1812 i 1815
−
| Ernst Gottlieb Böckel
+
| [[BÖCKEL ERNST GOTTFRIED ADOLPH, pastor kościoła św. Jakuba | Ernst Gottfried Adolph Böckel]]
 
|-
 
|-
 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}

Aktualna wersja na dzień 14:40, 28 paź 2024

Znak własnościowy kościoła św. Jakuba
Kościół św. Jakuba około 1600, przy fosie i wale obronnym Starego Miasta oraz Bramie św. Jakuba (pierwszej, zamykającej ul. Łagiewniki), poniżej w lewo kościół św. Bartłomieja, na tzw. planie sztokholmskim
Kościół św. Jakuba, Peter Willer, 1687
Kościół św. Jakuba,
Barthel Ranisch, 1695
Kościół św. Jakuba (po lewej) za wałami Starego Miasta, w prawo kościół św. Bartłomieja i Brama św. Jakuba (zamykająca ówczesną Paradiesgasse (ul. Rajską)) z mostem nad fosą w stronę Bramy Oliwskiej, Matthaeus Deisch 1761–1765
Kościół św. Jakuba (po lewej) 1834, bez hełmu utraconego w 1815; skrajnie po prawej Brama św. Jakuba wyburzana od 1873, której hełm zamontowano na wieży kościoła
Kościół św. Jakuba, około 1890
Łuk wspierający odchylającą się południową ścianę kościoła, dostawiony podczas remontu w 1860
Kościół św. Jakuba około 1900, widok z ulicy Jakobsnegasse
Kościół św. Jakuba i domy prezbiterów przy obecnej ul. Łagiewniki (od 1960 w tym miejscu Przychodnia Zdrowia) oraz tory tramwaju linii nr 8 (Żuraw – Targ Drzewny – Kowalska – Korzenna – Targ Kaszubski – Gnilna – Łagiewniki – Nowy Port), około 1910
Kościół św. Jakuba, 1947
Kościół św. Jakuba około 1947, widok z nieodbudowanej ulicy Jakobsnegasse (od 1960 w tym miejscu zabudowa Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Feliksa Nowowiejskiego)
Kościół św. Jakuba od strony ul. Łagiewniki, około 1947 (z błędnym opisem na pocztówce: kościół św. Bartłomieja)
Kościół św. Jakuba, 1967
Kościół św. Jakuba na Starym Mieście, 2010
Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku wschodnim, 2023
Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku zachodnim, 2023

KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA, Stare Miasto, ul. Łagiewniki. Od 1415 świątynia przyszpitalna ( szpital św. Jakuba), pierwotnie prawdopodobnie kaplica połączona z budynkiem szpitalnym, należącym do gildii szyprów. Kaplica pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła Większego, św. Krzysztofa i św. Katarzyny poświęcona 18 III 1415 przez generalnego wikariusza biskupa włocławskiego Ulryka. Należała do parafii kościoła św. Katarzyny. W 1431 uzyskano zezwolenie komtura gdańskiego na rozbudowę. Zgodę na budowę szpitala i kościoła dla ubogich szyprów przy Schüsseldamm (Nowej Grobli, obecnie ul. Łagiewniki) potwierdził 24 VI 1432 wielki mistrz Paweł von Russdorf.

Nowy kościół św. Jakuba poświęcono 1 VIII 1433, już jednak 4 IX 1433 spalony został przez wojska husyckie. 21 VII 1436 biskup Genezjusz Campora ogłosił odpust wspomagającym odbudowę, przekazał ziemię z Roli Garncarzowej z Jerozolimy, list odpustowy wystawił też papież Eugeniusz IV, ponawiając go w 1437. Odbudowany kościół św. Jakuba Apostoła Większego poświęcił 22 V 1437 biskup Godswinus ze Skalholt (Islandia). Prawdopodobnie od połowy XV wieku miał jednonawowy korpus, dobudowany do starszego jednonawowego prezbiterium. Budynek, z sygnaturką nad korpusem, był bezpośrednio złączony od północy ze szpitalem. W 1483 miał trzy ołtarze, początkowo obsługiwany był przez jednego kapłana, od 1497 przez dwóch.

Podczas reformacji w 1551 nakazano wygłaszanie, obok kazań w języku niemieckim, także kazań po polsku. W czerwcu 1556 w kościele, obsługiwanym przez jednego kaznodzieję luterańskiego, udzielono po raz pierwszy w Gdańsku komunii św. pod obiema postaciami. W hierarchii gdańskich kościołów luterańskich tutejszy kaznodzieja zajmował ósme (na 12) miejsce w Ministerium Duchownym.

Spłonął (wraz ze szpitalem) 12 VII 1636 od uderzenia pioruna. 6 III 1637 położono kamień węgielny pod obecną wieżę, 12 VII 1637 w odbudowanym kościele odprawiono pierwsze nabożeństwo, w 1639 zakończono prace przy wieży (zwieńczonej hełmem), w 1648 wybudowano dom dla kaznodziei. Z fundacji Klary Feller wnętrze kościoła pokryto malowidłami.

W 1666 zamknięto funkcjonujący co najmniej od 1483 cmentarz, odtąd do 1816 za miejsce pochówku pensjonariuszy szpitala, zwłaszcza z gildii szyprów, służył kościół (wedle założonej w 1787 przez Petera Wilhelma Biehla (i kontynuowanej) tzw. księgi pamiątkowej kościoła (Gedenck-Buch für die Kirche zu St. Jacob), tylko w latach 1759–1815 pochowano w kościele 617 osób, z czego 255 było psensjonariuszami szpitala). 30 I 1667 poświęcono pierwsze organy, w 1668 zawieszono dzwon odlany przez Absaloma Wittwercka, w 1699 zbudowano drugie organy, trzecie (21-głosowe, z czterema miechami) w 1708. W XVII wieku ołtarzem głównym był Hołd Trzech Króli. W 1782 kościół przeszedł generalny remont. W 1807 zajęty na cele wojskowe przez Francuzów, początkowo służył za miejsce przetrzymywania w nim jeńców pruskich i rosyjskich, nastepnie jako magazyn militariów. Przywrócony 7 II 1808 do celów kultu.

6 XII 1815 wybuch pobliskiej Baszty Prochowej zniszczył szpital i uszkodził kościół (między innymi strącił hełm i uszkodził dach). Odbudowany już bez szpitala, wobec trudności finansowych wyprzedano wyposażenie, a 30 VIII 1817 prowizorzy szpitalni wydzierżawili go na cele Biblioteki Miejskiej i Szkoły Nawigacyjnej. Budynek podzielono na trzy kondygnacje (przebudowany od 1816), oddzielono ścianą prezbiterium (siedziba Szkoły Nawigacyjnej, z obserwatorium astronomicznego na pozbawionej hełmu wieży) od korpusu (siedziba biblioteki).

Po przeniesieniu w 1826 Szkoły Nawigacyjnej do nowego gmachu, w opuszczonym prezbiterium władze Gdańska umieściły w 1833 kolekcję dzieł sztuki Jacoba Kabruna, w latach 1832–1845 zajmowało je Towarzystwo Przyrodnicze. Od 1860, po remoncie budynku, całość zajęła biblioteka. Około tego czasu, w związku z przeciążeniem murów, wybudowano od południa łęk oporowy, w 1881 osadzono na wieży hełm z rozebranej Bramy św. Jakuba.

Po przeniesieniu w 1904 biblioteki do nowego lokalu, w 1906 zarząd szpitala sprzedał budynek Zachodniopruskiej Izbie Rzemieślniczej, która urządziła tu Westpreußische Gewerbehalle zu Danzig (Zachodniopruską Halę Przemysłową w Gdańsku), z wystawami maszyn i biblioteki technicznej. Podczas I wojny światowej wykorzystywany na szpital wojenny, w okresie II Wolnego Miasta Gdańska miejsce wystaw wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych.

W 1945 kościół uległ niewielkim uszkodzeniom (częściowe zerwanie dachu, wybite okna). 22 XII 1946 kościół na potrzeby kapucynów poświęcił administrator apostolski ks. Andrzej Wronka. Między 12 IV 1947 a 17 IV 1948 usunięto podziały wewnątrz budynku, 13 VI 1948 uroczyście otwarto kościół, dysponujący ołtarzami: głównym Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego oraz amboną. W latach 1952–1954 i 1956 ozdobiono ściany malowidłami wykonanymi przez Zofię Baudouin de Courtenay. Kolejne, istniejące obecnie ołtarze: w 1952 – św. Antoniego, w 1952 i 1959 Najświętszego Serca Jezusa, w 1956 – Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, w 1973 – ołtarz główny. W 1966 ufundowano siedemnastogłosowe organy umieszczone na murowanej emporze w zachodniej części korpusu. W 1982 awaria centralnego ogrzewania doprowadziła do pęknięć murów w prezbiterium. W 2005 wyremontowano grożący zawaleniem dach i oryginalny strop modrzewiowy z XVII wieku. Obecnie przy kościele: ojciec przełożony, czterech ojców i jeden brat zakonny. ASZ

Kaznodzieje kościoła św. Jakuba
na Starym Mieście
1556–1559 Johann Domsen
1560 Heinrich Saalfeldt
1560–1562 Heinrich Schönhut
1569–1571 Johann Quanterus
1571–1580 Johann Knorhaus
1580–1584 Johann Broseus
1585–1590 Joachim Theuerkauf
1590–1592 Thomas Fabricius
1592–1595 Johann Hübner
1597–1607 Johann Theuerkauff (zob. Joachim Theuerkauff)
1607–1616 Michael Hein
1616–1623 Thomas Stolfius
1632–1638 Erdmann Zimmermann
1639–1642 David Huberus
1642–1647 Petrus Wregius
1648–1656 Melchior Pauli
1656–1670 Sebastian Guthmann
1670–1672 Johann Jungius
1672–1701 Johann Zimmermann
1702–1705 Ephraim Praetorius
1705–1709 Daniel Grade
1709 Michael Koch
1709–1714 Philipp Fabritius
1714–1725 Daniel Hartsch
1725–1731 Johann Wilhelm Thiessen
1732–1735 Carl Friedrich Weickhmann
1735–1736 Johann Daniel Kickebusch
1736–1746 Andreas Israel Care
1746–1756 Johann Gottfried von Pehnen
1756–1759 Nathanael Becks
1759–1768 Johann Carl Weidmann
1768–1774 Johann Gerber
1774–1775 Christian Jacob Schwarz
1775–1789 Peter Wilhelm Biehl (Biel)
1789–1796 Johann Gottlieb Röll
1796–1802 Abraham Friedrich Blech
1802–1809 Friedrich Labes
1809–1812 i 1815 Ernst Gottfried Adolph Böckel
MrGl
Rektorzy kościoła św. Jakuba
na Starym Mieście
1946–1947 Florian Nestorowski OFMCap
1947–1950 Ernest Łanucha OFMCap
1950–1951 Hieronim Warachim OFMCap
1951–1958 Aureli Puzio OFMCap
1958 Achilles Mazurkiewicz OFMCap
1958–1959 Medard Parysz OFMCap
1958–1960 Remigiusz Kranc OFMCap
1965–1973 Przemysław Knap OFMCap
1973–1979 Hieronim Warachim OFMCap
1979–1981 Przemysław Knap OFMCap
1981–1988 Franciszek Chabierski OFMCap
1991–1994 Roman Dudek OFMCap
1991–1994 Ryszard Śleboda OFMCap
1994–1997 Stanisław Żmuda OFMCap
1997–1999 Gustaw M. Tyburczy OFMCap
1999–2002 Wit M. Urbaniak OFMCap
2002–2006 Jerzy Marć OFMCap
2006– Piotr Nowak OFMCap
ASZ
Źródło „https://gdansk.gedanopedia.pl/index.php?title=KO%C5%9ACI%C3%93%C5%81_%C5%9AW._JAKUBA_(Stare_Miasto)&oldid=142594”
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania