ZASPA

Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
 
(Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{paper}}
 
{{paper}}
−
[[File:Zaspa.JPG|thumb|Zaspa]]
+
[[File:1_Zaspa.jpg|thumb|Dzielnica Zaspa–Młyniec na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska]]
 +
[[File:2_Zaspa.jpg|thumb|Przebieg granicy dzielnicy Zaspa–Młyniec według statutu dzielnicy z 2014]]
 +
[[File:3_Zaspa.jpg|thumb|Dzielnica Zaspa–Rozstaje na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska]]
 +
[[File:4_Zaspa.jpg|thumb|Przebieg granicy dzielnicy Zaspa–Rozstaje według statutu dzielnicy z 2014]]
 
[[File:Budynek na Zaspie udekorowany z okazji pielgrzymki Jana Pawła II 1987.JPG|thumb|Budynek na Zaspie udekorowany z okazji pielgrzymki Jana Pawła II, 1987]]
 
[[File:Budynek na Zaspie udekorowany z okazji pielgrzymki Jana Pawła II 1987.JPG|thumb|Budynek na Zaspie udekorowany z okazji pielgrzymki Jana Pawła II, 1987]]
 +
[[File:Zaspa.JPG|thumb|Zaspa–Młyniec]]
 +
[[File: Zaspa_al._Jana_Pawła_II.JPG |thumb| Zaspa-Rozstaje, al. Jana Pawła II, 2021]]
 +
[[File: Zaspa_al._Rzeczypospolitej.JPG |thumb| Zaspa-Rozstaje, na pierwszym palnie al. Rzeczypospolitej, 2021]]
 
[[File:Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu.JPG|thumb|Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu]]
 
[[File:Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu.JPG|thumb|Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu]]
−
'''ZASPA''', obecnie 2 jednostki pomocnicze Gdańska ([[ADMINISTRACYJNY PODZIAŁ I TERYTORIALNY ROZWÓJ GDAŃSKA | administracyjny podział]]), początkowo stacja rybacka na 40 łodzi, także do połowu śledzi nad [[JEZIORO ZASPA | jeziorem Zaspa]], od którego wzięła nazwę, nadana [[OPACTWO CYSTERSÓW W OLIWIE | opactwu oliwskiemu]] przez księcia [[ŚWIĘTOPEŁK | Świętopełka]]. W miarę kurczenia się jeziora przekształciła się w osadę wiejską, leżącą w rejonie obecnych ulic Gdańskiej i Uczniowskiej. W 1576 roku wraz z innymi dobrami [[CYSTERSI | cystersów oliwskich]] splądrowana i spalona przez gdańskich protestantów w odwecie za banicję nałożoną na Gdańsk przez króla polskiego Stefana Batorego; w sierpniu 1577 pole bitwy sił gdańskich z oblegającymi miasto wojskami królewskimi ([[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]]). W XVII wieku teren obecnej Zaspy porastał gęsty sosnowy las, schodzący ze wzgórz morenowych; na łąkach między lasem a mierzeją powstawały gospodarstwa rolne, których zabudowania, nazywane dworami ([[CZERWONY DWÓR | Czerwony Dwór]], [[CZARNY DWÓR | Czarny Dwór]], [[BIAŁY DWÓR | Biały Dwór]], [[KRÓLEWSKI DWÓR | Królewski Dwór]], [[ROZSTAJE | Rozstaje]]) powstawały wzdłuż drogi omijającej las od wschodu; do wsi należały też dwory lokowane od XVIII wieku bliżej Wisły (Lwia Dolina, obecnie [[LETNICA | Letnica]]). W latach 1611–1616, przy podziale dochodów opactwa oliwskiego na części, z których oddzielne dochody miały przypadać opatowi oraz konwentowi, jurysdykcję nad wsią otrzymał konwent. Podczas [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU | oblężenia Gdańska w 1734 roku]] na polach między [[NOWE SZKOTY | Nowymi Szkotami]], wspomnianym lasem sosnowym a [[OLIWA | Oliwą]], na obszarze obecnych osiedli [[MŁYNIEC | Młyniec]] i [[PRZYMORZE | Przymorze]] (Małe Przymorze), rozlokowany był obóz wojsk saskiego elektora. Z jeziora Zaspa Gdańsk był ostrzeliwany przez okręty rosyjskie, z przesmyku lądu pomiędzy jeziorem a morzem atakowano pozycje francuskie po drugiej stronie Wisły; wojska rosyjskie spaliły zaliczany do Zaspy dwór w Letnicy. W wyniku I rozbioru Polski (1772) razem z oliwskimi dobrami cystersów znalazła się w granicach Królestwa Prus, było tam wówczas (Saspa) 20 gospodarzy oraz 4 najmitów, gospodarujących na 34 włókach czynszowych; ogółem wieś liczyła 128 mieszkańców (65 mężczyzn i 63 kobiety, w tym 34 dzieci do lat 12). We wsi były 122 konie, 129 sztuk bydła i 96 świń. W 1781 roku liczyła 10 gospodarzy i 92 mieszkańców, w tym 38 katolików należących do parafii [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Oliwa) | kościoła św. Jakuba]] w Oliwie i 54 ewangelików przynależnych do [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]]. W 1807–1813 wchodziła w skład [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] (WMG). Wiosną 1829 roku, w wyniku powodzi Wisła przelała się przez jezioro Zaspa, żłobiąc nowe, efemeryczne ujście do morza pomiędzy [[NOWY PORT | Nowym Portem]] a [[BRZEŹNO | Brzeźnem]]. W tym samym roku armia pruska zakupiła część pól ówczesnej wsi [[STRZYŻA | Strzyża]], graniczących z gruntami Zaspy po wschodniej stronie Szosy Oliwskiej (obecna al. Grunwaldzka), na których urządzono poligon wojskowy zwany Großer Exerzierplatz (Wielki Plac Ćwiczeń), w odróżnieniu od dzierżawionego od 1818 roku od gminy Zigankenberg (Suchanino) Małego Placu Ćwiczeń na łąkach w rejonie obecnej [[OPERA BAŁTYCKA | Opery Bałtyckiej]] i boisk sportowych Politechniki Gdańskiej (zob. [[WOJSKOWE PLACE ĆWICZEŃ | wojskowe place ćwiczeń]]). W roku 1865 wycięto las sosnowy w pasie toru kolejowego w związku z budową linii kolejowej Gdańsk–Koszalin, uruchomionej w 1870; pozostało jedynie kilka samotnych sosen. Linia kolejowa stała się zachodnią granicą poligonu. W 1867 roku uruchomiono linię kolejową z Gdańska do Nowego Portu, omijającą jezioro Zaspa; w 1913–1917 wybudowano przy niej rozrządową stację towarową do obsługi portu oraz lokomotywownię i przystanek kolejowy Gdańsk-Zaspa, od 1 I 1975 Gdańsk-Zaspa Towarowa. W 1871 wieś liczyła 383 mieszkańców, w 1885 – 539 (379 katolików i 160 ewangelików), w 1895 – 772; większość ludności zamieszkiwała na obszarze obecnej Letnicy. W 1913 część poligonu przeznaczono na [[LOTNISKA | lotnisko]]. W okresie 1911–1912 uruchomiono ujęcie wody pitnej wzdłuż drogi do dworów Zaspy, ze stacją pomp w pobliżu dworu Rozstaje, intensywny pobór wody spowodował szybkie osuszenie podmokłych łąk, pociętych gęstą siecią typowo żuławskich kanalików. W 1913 doprowadzono prąd elektryczny. 1 IV 1914 Zaspę wyłączono z należącej do powiatu Wyżyny Gdańskiej (Danziger Höhe) gminy Oliwa i włączono do miasta Gdańska (niewielkie fragmenty gruntów Zaspy weszły w jego skład już w 1891 i 1903). W chwili przyłączenia Zaspa liczyła 3169 mieszkańców i zajmowała obszar 826,3 ha, z których zaledwie 18,3 ha stanowiły tereny zabudowane – głównie w obecnej Letnicy, gdzie koncentrowała się większość ludności. Teren wsi rozciągał się od Wisły i Letnicy poprzez właściwą Zaspę (rejon obecnych ulic Uczniowskiej i Gdańskiej) po Czerwony Dwór na obecnym Przymorzu. Po utworzeniu [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II WMG]] lotnisko przekazano na potrzeby cywilne. Ponieważ dużą część ludności Zaspy stanowili przybysze z Kaszub i Kociewia szukający zatrudnienia w porcie oraz pobliskich stoczniach i fabrykach, jedną z nielicznych szkół elementarnych z językiem polskim [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senat WMG]] ulokował na Zaspie, w istniejącym i obecnie budynku przy ul. Gdańskiej 32 ([[SZKOŁY SENACKIE W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | szkoły senackie]]). Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945 zniszczone zostały położone na obrzeżach lotniska dwory Zaspy, z wyjątkiem dworu Rozstaje. W związku z planowanym zamknięciem lotniska (30 III 1974) już 1 X 1973 rozpoczęto budowę pierwszych bloków mieszkalnych powołanej rok wcześniej Lokatorsko-Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej Zaspa, pierwsi mieszkańcy wprowadzili się 16 VII 1974 do bloku przy ul. Pilotów 20. Dla powstałej w ten sposób dzielnicy (główny projektant – Roman Hordyński) przyjęto nazwę Zaspa; przystanek kolejowy Gdańsk-Lotnisko otrzymał 1 I 1975 nazwę Gdańsk-Zaspa, dotychczasowy przystanek Gdańsk-Zaspa (na zamkniętej w roku 2005 linii do Nowego Portu) przemianowano na Gdańsk-Zaspa Towarowa. 30 XII 1977 uruchomiono linię tramwajową wzdłuż al. Rzeczypospolitej z Jelitkowa poprzez Przymorze i Zaspę do dolnego Wrzeszcza. W latach 1980–1988 mieszkańcem Zaspy (ul. Pilotów 17D) był [[WAŁĘSA LECH | Lech Wałęsa]]. 12 VI 1987 na terenie obecnego [[PARK IM. JANA PAWŁA II | Parku Jana Pawła II]] mszę św. celebrował papież Jan Paweł II. Według różnych szacunków wzięło w niej udział od 600 tysięcy do miliona wiernych, zgromadzonych także na byłym pasie startowym lotniska, który od 1989 roku nosi nazwę al. Jana Pawła II. Do historii przeszedł ołtarz papieski w kształcie kogi (projekt [[KOŁODZIEJ MARIAN | Marian Kołodziej]], Lech Zaleski); w 2008 roku w miejscu, gdzie stał ołtarz, urządzono tzw. Zielony Pomnik z tablicą pamiątkową. Wizytę papieża na Zaspie upamiętnia też granitowy pomnik (projekt Mariusz Kulpa) wzniesiony w 1999 na placu Trzeciego Tysiąclecia przy [[KOŚCIÓŁ OPATRZNOŚCI BOŻEJ | kościele Opatrzności Bożej]]. W roku 1990 imię Jana Pawła II nadano pobliskiej szkole podstawowej przy ul. Meissnera, a następnie utworzonemu w tym miejscu zespołowi szkół.<br /><br /> 15 XII 1990 z LWSM Zaspa wyodrębniono spółdzielnie: Młyniec, Rozstaje i Domki na Rozstajach, administrujące już istniejącymi budynkami, zamieszkanymi przez 31 tysięcy mieszkańców – oraz spółdzielnię Zaspa, która w latach 90. XX wieku wybudowała kompleks nowych bloków mieszkalnych przy al. Jana Pawła II, w pobliżu [[SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. ŚW. WOJCIECHA ADALBERTA | Szpitala św. Wojciecha]]. Po roku 2000 miejsce lokalizacji nowych niewielkich osiedli i budynków mieszkalnych, tzw. deweloperskich, wewnątrz i na obrzeżach Zaspy. Od 1992 podzielona jest na 2 jednostki pomocnicze Gdańska: Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje, ich granicą jest al. Rzeczypospolitej, stanowiąca wraz z prostopadłą doń al. Jana Pawła II główną oś komunikacyjną. <br/><br/> Ważniejsze obiekty: kościoły [[KOŚCIÓŁ ŚW. KAZIMIERZA KRÓLEWICZA | św. Kazimierza]] (Młyniec) i [[KOŚCIÓŁ OPATRZNOŚCI BOŻEJ | Opatrzności Bożej]] (Rozstaje); [[SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. ŚW. WOJCIECHA ADALBERTA | Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha Adalberta]] (Rozstaje) z lądowiskiem dla helikopterów; Centrum Szkolenia Polskiego Związku Tenisa Stołowego przy ul. Meissnera 3, otwarte 2002, od 2005 im. [[GRUBBA ANDRZEJ | Andrzeja Grubby]]; pięć szkół podstawowych (trzy publiczne, dwie prywatne), trzy gimnazja, dwa licea ogólnokształcące: [[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, XIV | XIV Liceum Ogólnokształcące (LO)]] i [[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, XV | XV LO]]; klub „Plama” (ul. Pilotów 11), zarazem siedziba Teatru w Blokowisku, założony w roku 1991 i nieprzerwanie kierowany przez Elwirę Twardowską, [[CMENTARZ NA ZASPIE | cmentarz]], [[PARK IM. JANA PAWŁA II | park im. Jana Pawła II]], [[PARK MILENIUM GDAŃSKA | park Milenium Gdańska]]. {{author: ZdK}} <br/><br/>
+
 
−
{| class="tableGda"
+
'''ZASPA''', dwie dzielnice Gdańska, Zaspa–Młyniec i Zaspa–Rozstaje ([[ADMINISTRACYJNY PODZIAŁ I TERYTORIALNY ROZWÓJ GDAŃSKA | administracyjny podział]]).<br/><br/>
 +
Według statutu z 2014 granice dzielnicy Zaspa–Młyniec „stanowią tory kolejowe [SKM] od ogródków działkowych przy ul. Hynka aż do ogródków działkowych
 +
na ul. Solikowskiego. Brzegiem tych ogródków (bez nich) w stronę morza do al. Rzeczpospolitej i dalej aleją do skrzyżowania z ul. Hynka. Następnie skręca w ul. Hynka i biegnie prosto w stronę torów kolejowych na wysokości ogródków działkowych”.<br/><br/>
 +
Według statutu z 2014 granice dzielnicy Zaspa-Rozstaje biegną „od skrzyżowania al. Rzeczpospolitej i Hynka na północny zachód przez pętlę tramwajową, granicą Parku im. Jana Pawła II do ulicy Olsztyńskiej aż do ul. Czarny Dwór na wysokości deptaku do mola. Wschodnią stroną ul. Czarny Dwór do skrzyżowania z al. Hallera i dalej prosto do ul. Gdańskiej. Ulicą Gdańską do skrzyżowania z ul. Chrobrego i al. Hallera. Przez Park Millenium do ul. Chrobrego i zachodnią stroną ulicy przez cmentarz Zaspa. Następnie na tyłach budynków przy ul. Krzemienieckiej do skrzyżowania al. Rzeczpospolitej, Hynka, Legionów. Następnie al. Rzeczpospolitej do skrzyżowania z ul. Hynka”.<br/><br/>
 +
Początkowo stacja rybacka na 40 łodzi, także do połowu śledzi, nad [[JEZIORO ZASPA | jeziorem Zaspa]], od którego wzięła nazwę, nadana [[OPACTWO CYSTERSÓW W OLIWIE | opactwu oliwskiemu]] przez księcia [[ŚWIĘTOPEŁK | Świętopełka]]. W miarę kurczenia się jeziora przekształciła się w osadę wiejską, leżącą w rejonie obecnych ulic Gdańskiej i Uczniowskiej. W 1576 wraz z innymi dobrami [[CYSTERSI | cystersów oliwskich]] splądrowana i spalona przez gdańskich protestantów w odwecie za banicję nałożoną na Gdańsk przez króla polskiego Stefana Batorego; w sierpniu 1577 pole bitwy sił gdańskich z oblegającymi miasto wojskami królewskimi ([[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]]).<br/><br/>
 +
W XVII wieku teren porośnięty gęstym sosnowym lasem, schodzącym ze wzgórz morenowych; na łąkach między lasem a mierzeją powstawały gospodarstwa rolne, których zabudowania, nazywane dworami ([[CZERWONY DWÓR | Czerwony Dwór]], [[CZARNY DWÓR | Czarny Dwór]], [[BIAŁY DWÓR | Biały Dwór]], [[KRÓLEWSKI DWÓR | Królewski Dwór]], [[ROZSTAJE | Rozstaje]], łącznie było 20 dworów) powstawały wzdłuż drogi omijającej las od wschodu; do wsi należały też dwory lokowane od XVIII wieku bliżej Wisły (Lwia Dolina, obecnie [[LETNICA | Letnica]]). W latach 1611–1616, przy podziale dochodów opactwa oliwskiego na części, z których oddzielne dochody miały przypadać opatowi oraz konwentowi, jurysdykcję nad wsią otrzymał konwent. Podczas [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU | oblężenia Gdańska w 1734]] na polach między [[NOWE SZKOTY | Nowymi Szkotami]], wspomnianym lasem sosnowym a [[OLIWA | Oliwą]], na obszarze obecnych osiedli [[MŁYNIEC | Młyniec]] i [[PRZYMORZE | Przymorze]] (Małe Przymorze), rozlokowany był obóz wojsk saskiego elektora. Z jeziora Zaspa Gdańsk był ostrzeliwany przez okręty rosyjskie, z przesmyku lądu pomiędzy jeziorem a morzem atakowano pozycje francuskie po drugiej stronie Wisły; wojska rosyjskie spaliły zaliczany do Zaspy dwór w Letnicy. W 1750 cystersi oliwscy odnowili tutejszej karczmie prawo wyszynku, także sprowadzanej z klasztoru wódki.<br/><br/>
 +
W wyniku I rozbioru Polski (1772) razem z oliwskimi dobrami cystersów znalazła się w granicach Królestwa Prus, było tam wówczas (Saspa) 20 gospodarzy oraz czterech najmitów, gospodarujących na 34 włókach czynszowych; ogółem wieś liczyła 128 mieszkańców (65 mężczyzn i 63 kobiety, w tym 34 dzieci do lat 12). We wsi były 122 konie, 129 sztuk bydła i 96 świń. Po 1772 roku z Zaspy i Letnicy utworzono gminę Zaspa. W 1781 liczyła 10 gospodarzy i 92 mieszkańców, w tym 38 katolików należących do parafii [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Oliwa) | kościoła św. Jakuba]] w Oliwie i 54 ewangelików przynależnych do [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościoła Bożego Ciała]]. W 1807–1813 wchodziła w skład [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] (WMG), po 1820 do pruskiego powiatu gdańskiego.<br/><br/>
 +
Wiosną 1829, w wyniku powodzi Wisła przelała się przez jezioro Zaspa, żłobiąc nowe, efemeryczne ujście do morza pomiędzy [[NOWY PORT | Nowym Portem]] a [[BRZEŹNO | Brzeźnem]]. W tym samym roku armia pruska zakupiła część pól ówczesnej wsi [[STRZYŻA | Strzyża]], graniczących z gruntami Zaspy po wschodniej stronie Szosy Oliwskiej (obecna al. Grunwaldzka), na których urządzono poligon wojskowy zwany Großer Exerzierplatz (Wielki Plac Ćwiczeń), w odróżnieniu od dzierżawionego od 1818 od gminy Zigankenberg (Suchanino) Małego Placu Ćwiczeń na łąkach w rejonie obecnej [[OPERA BAŁTYCKA | Opery Bałtyckiej]] i boisk sportowych Politechniki Gdańskiej (zob. [[WOJSKOWE PLACE ĆWICZEŃ | wojskowe place ćwiczeń]]). W 1865 wycięto las sosnowy w pasie toru kolejowego w związku z budową linii kolejowej Gdańsk–Koszalin, uruchomionej w 1870; pozostało jedynie kilka samotnych sosen. Linia kolejowa stała się zachodnią granicą poligonu.<br/><br/>
 +
W 1867 uruchomiono linię kolejową z Gdańska do Nowego Portu, omijającą jezioro Zaspa; w 1913–1917 wybudowano przy niej rozrządową stację towarową do obsługi portu oraz lokomotywownię i przystanek kolejowy Gdańsk-Zaspa, od 1 I 1975 Gdańsk-Zaspa Towarowa. W 1871 wieś liczyła 383 mieszkańców, w 1885 – 539 (379 katolików i 160 ewangelików), w 1895 – 772; większość ludności zamieszkiwała na obszarze obecnej Letnicy. Od 1887 gmina Zaspa należała do nowo powołanego powiatu Gdańsk Wyżyny (Danziger Höhe) w [[REJENCJA GDAŃSKA| rejencji gdańskiej]]. W 1913 część poligonu przeznaczono na [[LOTNISKA | lotnisko]]. W okresie 1911–1912 uruchomiono ujęcie wody pitnej wzdłuż drogi do dworów Zaspy, ze stacją pomp w pobliżu dworu Rozstaje, intensywny pobór wody spowodował szybkie osuszenie podmokłych łąk, pociętych gęstą siecią typowo żuławskich kanalików. W 1913 doprowadzono prąd z elektrowni na Ołowiance ([[ELEKTROWNIE I ELEKTROCIEPŁOWNIE | elektrownie i elektrociepłownie]]). <br/><br/>
 +
1 IV 1914 gminę Zaspa (z Letnicą) włączono do miasta Gdańska (niewielkie fragmenty gruntów Zaspy weszły w jego skład już w 1891 i 1903). W chwili przyłączenia Zaspa liczyła 3169 mieszkańców i zajmowała obszar 826,3 ha, z których zaledwie 18,3 ha stanowiły tereny zabudowane – głównie w obecnej Letnicy, gdzie koncentrowała się większość ludności. Teren wsi rozciągał się od Wisły i Letnicy poprzez właściwą Zaspę (rejon obecnych ulic Uczniowskiej i Gdańskiej) po Czerwony Dwór na obecnym Przymorzu. Po utworzeniu [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II WMG]] lotnisko przekazano na potrzeby cywilne. Ponieważ dużą część ludności Zaspy stanowili przybysze z Kaszub i Kociewia szukający zatrudnienia w porcie oraz pobliskich stoczniach i fabrykach, jedną z nielicznych szkół elementarnych z językiem polskim [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senat WMG]] ulokował na Zaspie, w istniejącym i obecnie budynku przy ul. Gdańskiej 32 ([[SZKOŁY SENACKIE W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | szkoły senackie]]). Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945 zniszczone zostały położone na obrzeżach lotniska dwory Zaspy, z wyjątkiem dworu Rozstaje. <br/><br/>
 +
W związku z planowanym zamknięciem lotniska (30 III 1974) już 1 X 1973 Powszechna Spółdzielnia Mieszkaniowa „Przymorze” wystąpiła z propozycją budowy w tym miejscu osiedla dla 50 000 mieszkańców pod roboczą nazwą Lotnisko. Do realizacji przyjęto projekt, który zwyciężył w ogólnopolskim konkursie ogłoszonym przez Stowarzyszenie Architektów Polskich. Powstał on w pracowni gdańskiego Miastoprojektu pod kierunkiem Romana Hordyńskiego i przy współpracy Rudolfa Buchalika, Stefana Grochowskiego, Teresy Opic, Anieli Wilk, Edmunda Sergota (zabudowa mieszkaniowa) oraz Ryszarda Musiała (instalacje). W 1972 w wyniku konkursu Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i [[GŁOS WYBRZEŻA, gazeta | „Głosu Wybrzeża"]] (przewodniczącym jury był [[JANUSZAJTIS ANDRZEJ, fizyk, popularyzator wiedzy o Gdańsku, honorowy obywatel Gdańska | Andrzej Januszajtis]]) planowane osiedle otrzymało nazwę Zaspa (jako pierwszy zgłosił ją [[STANKIEWICZ JERZY, profesor Politechniki Gdańskiej, patron gdańskiej ulicy | Jerzy Stankiewicz]]), wytypowaną spośród takich propozycji jak Kopernikowo, Sucharzew, Batorowo, Zaspień czy Dwory.<br/><br/>
 +
1 I 1973 powstała Lokatorsko-Własnościowa Spółdzielnia Mieszkaniowa Zaspa (zob. [[RASZEWSKI ROMAN, prezes Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej „Przymorze” | Roman Raszewski]]), z pierwotną siedzibą na Przymorzu, przy ul. Obrońców Wybrzeża 6A, która przystąpiła do budowy bloków mieszkalnych. Pierwsi mieszkańcy wprowadzili się 16 VII 1974 do bloku przy ul. Pilotów 20. Znajdujący się w pobliżu przystanek kolejowy Gdańsk-Lotnisko 1 I 1975 otrzymał nazwę Gdańsk-Zaspa, dotychczasowy przystanek Gdańsk-Zaspa (na zamkniętej w 2005 linii do Nowego Portu) przemianowano na Gdańsk-Zaspa Towarowa. 30 XII 1977 uruchomiono linię tramwajową wzdłuż al. Rzeczypospolitej z Jelitkowa poprzez Przymorze i Zaspę do dolnego Wrzeszcza. W latach 1980–1988 mieszkańcem Zaspy (ul. Pilotów 17D) był [[WAŁĘSA LECH, prezydent Polski | Lech Wałęsa]]. 12 VI 1987 na terenie obecnego [[PARK IM. JANA PAWŁA II | Parku Jana Pawła II]] mszę św. celebrował papież [[PAPIEŻ JAN PAWEŁ II W GDAŃSKU | Jan Paweł II]]. Według różnych szacunków wzięło w niej udział od 600 tysięcy do miliona wiernych, zgromadzonych także na byłym pasie startowym lotniska, który od 1989 nosi nazwę al. Jana Pawła II. Do historii przeszedł ołtarz papieski w kształcie kogi (projekt [[KOŁODZIEJ MARIAN, artysta plastyk, scenograf, honorowy obywatel Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Marian Kołodziej]], Lech Zaleski); w 2008 roku w miejscu, gdzie stał ołtarz, urządzono tzw. Zielony Pomnik z tablicą pamiątkową. Wizytę papieża na Zaspie upamiętnia też granitowy pomnik (projekt Mariusz Kulpa) wzniesiony w 1999 na pl. Trzeciego Tysiąclecia przy [[KOŚCIÓŁ OPATRZNOŚCI BOŻEJ | kościele Opatrzności Bożej]]. W 1990 imię Jana Pawła II nadano pobliskiej szkole podstawowej przy ul. Meissnera, a następnie utworzonemu w tym miejscu zespołowi szkół. <br/><br/>
 +
15 XII 1990 z LWSM Zaspa wyodrębniono spółdzielnie: Młyniec, Rozstaje i Domki na Rozstajach, administrujące już istniejącymi budynkami, zamieszkanymi przez 31 tysięcy mieszkańców – oraz spółdzielnię Zaspa, która w latach 90. XX wieku wybudowała kompleks nowych bloków mieszkalnych przy al. Jana Pawła II, w pobliżu [[SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. ŚW. WOJCIECHA ADALBERTA | Szpitala św. Wojciecha]]. Po roku 2000 miejsce lokalizacji nowych niewielkich osiedli i budynków mieszkalnych, tzw. deweloperskich, wewnątrz i na obrzeżach Zaspy. Od 1992 podzielona jest na dwie dzielnice Gdańska: Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje, ich granicą jest al. Rzeczypospolitej, stanowiąca wraz z prostopadłą doń al. Jana Pawła II główną oś komunikacyjną. <br/><br/>
 +
Ważniejsze obiekty: kościoły [[KOŚCIÓŁ ŚW. KAZIMIERZA KRÓLEWICZA | św. Kazimierza]] (Młyniec) i [[KOŚCIÓŁ OPATRZNOŚCI BOŻEJ | Opatrzności Bożej]] (Rozstaje); [[SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. ŚW. WOJCIECHA ADALBERTA | Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha Adalberta]] (Rozstaje) z lądowiskiem dla helikopterów; Centrum Szkolenia Polskiego Związku Tenisa Stołowego przy ul. Meissnera 3, otwarte 2002, od 2005 im. [[GRUBBA ANDRZEJ, tenisista stołowy, olimpijczyk, patron ulicy | Andrzeja Grubby]]; pięć szkół podstawowych (trzy publiczne, dwie prywatne), trzy gimnazja, dwa licea ogólnokształcące: [[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, XIV | XIV Liceum Ogólnokształcące (LO)]] i [[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, XV | XV LO]]; klub „Plama” (ul. Pilotów 11), zarazem siedziba Teatru w Blokowisku, założony w roku 1991 i nieprzerwanie kierowany przez Elwirę Twardowską, [[CMENTARZ NA ZASPIE | cmentarz]], [[PARK IM. JANA PAWŁA II | park im. Jana Pawła II]], [[PARK MILENIUM GDAŃSKA | park Milenium Gdańska]]. {{author: ZdK}} <br/><br/>
 +
{| class="tableGda"  
 
|-  
 
|-  
 
|+ Zaspa-Młyniec. Ulice
 
|+ Zaspa-Młyniec. Ulice
 
|-
 
|-
−
| Jerzego Bajana
+
! style="width: 150px" |Ulica
 +
! style="width: 100px" | Początek obowiązywania nazwy
 +
! style="width: 250px" | Uwagi
 
|-
 
|-
−
| al. Rzeczypospolitej (strona zachodnia, niezamieszkana)
+
| style="vertical-align:top" | Jerzego Bajana
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" |upamiętnia pułkownika i pilota Wojska Polskiego (1901–1967)
 
|-
 
|-
−
| Braci Lewoniewskich
+
| style="vertical-align:top" | Braci Lewoniewskich
 +
| style="vertical-align:top" | od 22 V 1989
 +
| style="vertical-align:top" | od 1945 Pilotów, <br/> upamiętnia Józefa – pilota, kapitana Wojska Polskiego i inżyniera (1899–1933) oraz Zygmunta – pilota arktycznego w służbie rosyjskiej (1902–1937)
 
|-
 
|-
−
| Dywizjonu 303
+
| style="vertical-align:top" | Dywizjonu 303
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia polski dywizjon lotniczy walczący w Anglii podczas II wojny światowej
 
|-
 
|-
−
| Franciszka Hynka
+
| style="vertical-align:top" | Franciszka Hynka
 +
| style="vertical-align:top" | od 22 V 1989
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia pilota balonowego i podpułkownika Wojska Polskiego, dwukrotnego zdobywcę Pucharu Gordona Bennetta (1897–1958)
 
|-
 
|-
−
| al. Jana Pawła II (od nr. 2 do nr. 6 parzyste)
+
| style="vertical-align:top" | al. Jana Pawła II
 +
| style="vertical-align:top" | od 25 IX 1990
 +
| style="vertical-align:top" | od nr 2 do nr 6, parzyste, <br/> od 27 IX 1974 al. XXX-lecia PRL
 
|-
 
|-
−
| Jana Nagórskiego
+
| style="vertical-align:top" | Jana Nagórskiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia inżyniera, pierwszego na świecie lotnika polarnego (1888–1976)
 
|-
 
|-
 
| Pilotów
 
| Pilotów
 +
| od 27 IX 1974
 +
|
 
|-
 
|-
−
| Stanisława Skarżyńskiego
+
| style="vertical-align:top" | al. Rzeczypospolitej
 +
| style="vertical-align:top" | od 25 IX 1990
 +
| style="vertical-align:top" | strona zachodnia, <br/> od 26 III 1975 al. marsz. Konstantego Rokossowskiego
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Stanisława Skarżyńskiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia pilota, pułkownika Wojska Polskiego i kawalera Orderu Virtuti Militari, pierwszego Polaka, który przeleciał Ocean Atlantycki (1899–1942)
 
|-
 
|-
 
| Startowa
 
| Startowa
 +
| od 27 IX 1974
 +
|
 
|-
 
|-
−
| class="authorEgTab" | {{author: RED}}
+
| class="authorEgTab" | {{author: BŚ}}
 
|}
 
|}
−
{| class="tableGda"
+
{| class="tableGda"  
 
|-  
 
|-  
 
|+ Zaspa-Rozstaje. Ulice
 
|+ Zaspa-Rozstaje. Ulice
 
|-
 
|-
−
| Budziszów
+
! style="width: 150px" |Ulica
 +
! style="width: 100px" | Początek obowiązywania nazwy
 +
! style="width: 250px" | Uwagi
 
|-
 
|-
−
| al. Rzeczypospolitej (część wschodnia, niezamieszkana)
+
| style="vertical-align:top" | Budziszów
 +
| style="vertical-align:top" | od 14 VII 1978
 +
| style="vertical-align:top" |nie wiadomo, kogo upamiętnia
 
|-
 
|-
−
| Zbigniewa Burzyńskiego
+
| style="vertical-align:top" | Zbigniewa Burzyńskiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia kapitana Wojska Polskiego, lotnika i konstruktora balonów (1902–1971)
 
|-
 
|-
−
| Konstantego Ciołkowskiego
+
| style="vertical-align:top" | Konstantego Ciołkowskiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 17 VI 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia rosyjskiego uczonego polskiego pochodzenia, twórcę modelu rakiety kosmicznej (1857–1935)
 
|-
 
|-
−
| Czarny Dwór (niezamieszkana)
+
| style="vertical-align:top" | [[CZARNY DWÓR | Czarny Dwór]]
 +
| style="vertical-align:top" | od 18 IV 1973
 +
| style="vertical-align:top" |
 
|-
 
|-
−
| Stefana Drzewieckiego
+
| style="vertical-align:top" | Stefana Drzewieckiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia inżyniera, wynalazcę, pioniera polskiego lotnictwa i okrętów podwodnych (1844–1938)
 
|-
 
|-
−
| Adolfa Dygasińskiego
+
| style="vertical-align:top" | Adolfa Dygasińskiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 19 IV 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia publicystę i pisarza, autora ''Zająca'' i ''Godów życia'' (1832–1902)
 
|-
 
|-
−
| al. Jana Pawła II (od nr. 3 do 29 nieparzyste <br /> i od nr. 20 do 50 parzyste; początkowo al. XXX-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej)
+
| style="vertical-align:top" | al. Jana Pawła II
 +
| style="vertical-align:top" | od 25 IX 1990; wcześniej, od 27 IX 1874 al. XXX-lecia PRL
 +
| style="vertical-align:top" | od nr 3 do nr 29, nieparzyste, <br/> od nr 20 do nr 50, parzyste, <br/> od 27 IX 1974 al. XXX-lecia PRL
 
|-
 
|-
−
| Kazimierza Jeżewskiego
+
| style="vertical-align:top" | Kazimierza Jeżewskiego
 +
| style="vertical-align:top" | od 19 IV 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia pedagoga i działacza oświatowego zaangażowanego w opiekę nad dziećmi (1877–1948)
 
|-
 
|-
 
| Kombatantów
 
| Kombatantów
 +
| od 3 IV 1978
 +
|
 
|-
 
|-
−
| Janusza Korczaka
+
| style="vertical-align:top" | Janusza Korczaka
 +
| style="vertical-align:top" | od 19 IV 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia lekarza, pedagoga i pisarza, kierownika warszawskiego Domu Sierot dla dzieci żydowskich (1879–1942)
 
|-
 
|-
−
| Leszczyńskich
+
| style="vertical-align:top" | Leszczyńskich
 +
| style="vertical-align:top" | od 10 X 1973
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia działaczy Polonii Gdańskiej, Antoniego i Stanisława Leszczyńskich
 
|-
 
|-
−
| Braci Majewskich
+
| style="vertical-align:top" | Majewskich
 +
| style="vertical-align:top" | od 19 IV 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia rodzinę działaczy Polonii Gdańskiej – Jana Majewskiego (1870–1945 w KL Sachsenhausen) oraz jego dzieci: księdza [[MAJEWSKI JERZY, ksiądz, współpatron gdańskiej ulicy | Jerzego]] (1904–1942), [[MAJEWSKI BERNARD, obrońca Poczty Polskiej, honorowy obywatel Gdańska, współpatron gdańskiej ulicy | Bernard]] (1908–1939, [[OBRONA POCZTY POLSKIEJ 1 IX 1939 | obrońcy Poczty Polskiej]]), Alfonsa (1911–1939), Kazimierza (1914–1985, więźnia [[OBÓZ STUTTHOF | obozu w Stutthofie]]), Franciszka (1916–1942 w KL Auschwitz), Jadwigę, Elżbietę i Katarzynę
 
|-
 
|-
−
| Janusza Meissnera
+
| style="vertical-align:top" | Janusza Meissnera
 +
| style="vertical-align:top" | od 3 IV 1978
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia pilota, kapitana Wojska Polskiego i pisarza, autora książek ''Szkoła Orląt'', ''Żądło Genowefy'', ''L jak Lucy'' (1901–1978)
 
|-
 
|-
−
| Augustyna Necla
+
| style="vertical-align:top" | Augustyna Necla
 +
| style="vertical-align:top" | od 19 IV 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia kaszubskiego pisarza, autora powieści historycznych (1902–1976)
 +
|-
 +
| [[PARK IM. JANA PAWŁA II | Park im. Jana Pawła II]]
 +
| od 16 IV 1988
 +
|
 +
|-
 +
| Park Millenium Gdańska
 +
| od 21 V 1998
 +
|
 
|-
 
|-
 
| pl. Trzeciego Tysiąclecia
 
| pl. Trzeciego Tysiąclecia
 +
| od 28 I 1999
 +
|
 
|-
 
|-
 
| Polonii Gdańskiej
 
| Polonii Gdańskiej
 +
| od 14 VII 1978
 +
|
 
|-
 
|-
 
| Powstańców Wielkopolskich
 
| Powstańców Wielkopolskich
 +
| od 5 XII 1978
 +
| wcześniej ul. Plażowa
 
|-
 
|-
−
| Henryka Wieczorkiewicza
+
| style="vertical-align:top" | al. Rzeczypospolitej
 +
| style="vertical-align:top" | od 25 IX 1990
 +
| style="vertical-align:top" | część wschodnia, <br/> od 26 III 1975 al. marsz. Konstantego Rokossowskiego
 
|-
 
|-
−
| Żwirki i Wigury
+
| style="vertical-align:top" | [[WIECZORKIEWICZ HENRYK, dziennikarz, działacz gdańskiej Polonii | Henryka Wieczorkiewicza]]
 +
| style="vertical-align:top" | od 16 II 1993
 +
| style="vertical-align:top" | od 14 VII 1978 Adama Gruszeckiego
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Żwirki i Wigury
 +
| style="vertical-align:top" | od 17 VI 1977
 +
| style="vertical-align:top" | upamiętnia polskich lotników: Franciszka Żwirkę (1895–1932) i Stanisława Wigurę (1903–1932), zwycięzców zawodów lotniczych „Challenge” w 1932 roku
 +
|-
 +
| class="authorEgTab" | {{author: BŚ}}
 +
|-
 +
{| class="tableGda"
 +
|-
 +
|+ Ludność dzielnicy Zaspa–Młyniec
 +
|-
 +
! Rok
 +
! Liczba ludności
 +
|-
 +
| 2010
 +
| 14 424
 +
|-
 +
| 2011
 +
| 14 182
 +
|-
 +
| 2012
 +
| 14 023
 +
|-
 +
| 2013
 +
| 13 797
 +
|-
 +
| 2014
 +
| 13 652
 +
|-
 +
| 2015
 +
| 13 592
 +
|-
 +
| 2016
 +
| 13 412
 +
|-
 +
| 2018
 +
| 13 265
 +
|-
 +
|-
 +
| class="authorEgTab" | {{author: RED}}
 +
|-
 +
{| class="tableGda"
 +
|-
 +
|+ Ludność dzielnicy Zaspa–Rozstaje
 +
|-
 +
! Rok
 +
! Liczba ludności
 +
|-
 +
| 2010
 +
| 12 953
 +
|-
 +
| 2011
 +
| 12 888
 +
|-
 +
| 2012
 +
| 12 765
 +
|-
 +
| 2013
 +
| 12 854
 +
|-
 +
| 2014
 +
| 12 885
 +
|-
 +
| 2015
 +
| 12 892
 +
|-
 +
| 2016
 +
| 12 978
 +
|-
 +
| 2018
 +
| 12 951
 +
|-
 
|-
 
|-
 
| class="authorEgTab" | {{author: RED}}
 
| class="authorEgTab" | {{author: RED}}
 
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]
 
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]

Aktualna wersja na dzień 15:28, 7 lis 2024

Dzielnica Zaspa–Młyniec na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska
Przebieg granicy dzielnicy Zaspa–Młyniec według statutu dzielnicy z 2014
Dzielnica Zaspa–Rozstaje na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska
Przebieg granicy dzielnicy Zaspa–Rozstaje według statutu dzielnicy z 2014
Budynek na Zaspie udekorowany z okazji pielgrzymki Jana Pawła II, 1987
Zaspa–Młyniec
Zaspa-Rozstaje, al. Jana Pawła II, 2021
Zaspa-Rozstaje, na pierwszym palnie al. Rzeczypospolitej, 2021
Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu

ZASPA, dwie dzielnice Gdańska, Zaspa–Młyniec i Zaspa–Rozstaje ( administracyjny podział).

Według statutu z 2014 granice dzielnicy Zaspa–Młyniec „stanowią tory kolejowe [SKM] od ogródków działkowych przy ul. Hynka aż do ogródków działkowych na ul. Solikowskiego. Brzegiem tych ogródków (bez nich) w stronę morza do al. Rzeczpospolitej i dalej aleją do skrzyżowania z ul. Hynka. Następnie skręca w ul. Hynka i biegnie prosto w stronę torów kolejowych na wysokości ogródków działkowych”.

Według statutu z 2014 granice dzielnicy Zaspa-Rozstaje biegną „od skrzyżowania al. Rzeczpospolitej i Hynka na północny zachód przez pętlę tramwajową, granicą Parku im. Jana Pawła II do ulicy Olsztyńskiej aż do ul. Czarny Dwór na wysokości deptaku do mola. Wschodnią stroną ul. Czarny Dwór do skrzyżowania z al. Hallera i dalej prosto do ul. Gdańskiej. Ulicą Gdańską do skrzyżowania z ul. Chrobrego i al. Hallera. Przez Park Millenium do ul. Chrobrego i zachodnią stroną ulicy przez cmentarz Zaspa. Następnie na tyłach budynków przy ul. Krzemienieckiej do skrzyżowania al. Rzeczpospolitej, Hynka, Legionów. Następnie al. Rzeczpospolitej do skrzyżowania z ul. Hynka”.

Początkowo stacja rybacka na 40 łodzi, także do połowu śledzi, nad jeziorem Zaspa, od którego wzięła nazwę, nadana opactwu oliwskiemu przez księcia Świętopełka. W miarę kurczenia się jeziora przekształciła się w osadę wiejską, leżącą w rejonie obecnych ulic Gdańskiej i Uczniowskiej. W 1576 wraz z innymi dobrami cystersów oliwskich splądrowana i spalona przez gdańskich protestantów w odwecie za banicję nałożoną na Gdańsk przez króla polskiego Stefana Batorego; w sierpniu 1577 pole bitwy sił gdańskich z oblegającymi miasto wojskami królewskimi ( wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym).

W XVII wieku teren porośnięty gęstym sosnowym lasem, schodzącym ze wzgórz morenowych; na łąkach między lasem a mierzeją powstawały gospodarstwa rolne, których zabudowania, nazywane dworami ( Czerwony Dwór, Czarny Dwór, Biały Dwór, Królewski Dwór, Rozstaje, łącznie było 20 dworów) powstawały wzdłuż drogi omijającej las od wschodu; do wsi należały też dwory lokowane od XVIII wieku bliżej Wisły (Lwia Dolina, obecnie Letnica). W latach 1611–1616, przy podziale dochodów opactwa oliwskiego na części, z których oddzielne dochody miały przypadać opatowi oraz konwentowi, jurysdykcję nad wsią otrzymał konwent. Podczas oblężenia Gdańska w 1734 na polach między Nowymi Szkotami, wspomnianym lasem sosnowym a Oliwą, na obszarze obecnych osiedli Młyniec i Przymorze (Małe Przymorze), rozlokowany był obóz wojsk saskiego elektora. Z jeziora Zaspa Gdańsk był ostrzeliwany przez okręty rosyjskie, z przesmyku lądu pomiędzy jeziorem a morzem atakowano pozycje francuskie po drugiej stronie Wisły; wojska rosyjskie spaliły zaliczany do Zaspy dwór w Letnicy. W 1750 cystersi oliwscy odnowili tutejszej karczmie prawo wyszynku, także sprowadzanej z klasztoru wódki.

W wyniku I rozbioru Polski (1772) razem z oliwskimi dobrami cystersów znalazła się w granicach Królestwa Prus, było tam wówczas (Saspa) 20 gospodarzy oraz czterech najmitów, gospodarujących na 34 włókach czynszowych; ogółem wieś liczyła 128 mieszkańców (65 mężczyzn i 63 kobiety, w tym 34 dzieci do lat 12). We wsi były 122 konie, 129 sztuk bydła i 96 świń. Po 1772 roku z Zaspy i Letnicy utworzono gminę Zaspa. W 1781 liczyła 10 gospodarzy i 92 mieszkańców, w tym 38 katolików należących do parafii kościoła św. Jakuba w Oliwie i 54 ewangelików przynależnych do kościoła Bożego Ciała. W 1807–1813 wchodziła w skład I Wolnego Miasta Gdańska (WMG), po 1820 do pruskiego powiatu gdańskiego.

Wiosną 1829, w wyniku powodzi Wisła przelała się przez jezioro Zaspa, żłobiąc nowe, efemeryczne ujście do morza pomiędzy Nowym Portem a Brzeźnem. W tym samym roku armia pruska zakupiła część pól ówczesnej wsi Strzyża, graniczących z gruntami Zaspy po wschodniej stronie Szosy Oliwskiej (obecna al. Grunwaldzka), na których urządzono poligon wojskowy zwany Großer Exerzierplatz (Wielki Plac Ćwiczeń), w odróżnieniu od dzierżawionego od 1818 od gminy Zigankenberg (Suchanino) Małego Placu Ćwiczeń na łąkach w rejonie obecnej Opery Bałtyckiej i boisk sportowych Politechniki Gdańskiej (zob. wojskowe place ćwiczeń). W 1865 wycięto las sosnowy w pasie toru kolejowego w związku z budową linii kolejowej Gdańsk–Koszalin, uruchomionej w 1870; pozostało jedynie kilka samotnych sosen. Linia kolejowa stała się zachodnią granicą poligonu.

W 1867 uruchomiono linię kolejową z Gdańska do Nowego Portu, omijającą jezioro Zaspa; w 1913–1917 wybudowano przy niej rozrządową stację towarową do obsługi portu oraz lokomotywownię i przystanek kolejowy Gdańsk-Zaspa, od 1 I 1975 Gdańsk-Zaspa Towarowa. W 1871 wieś liczyła 383 mieszkańców, w 1885 – 539 (379 katolików i 160 ewangelików), w 1895 – 772; większość ludności zamieszkiwała na obszarze obecnej Letnicy. Od 1887 gmina Zaspa należała do nowo powołanego powiatu Gdańsk Wyżyny (Danziger Höhe) w rejencji gdańskiej. W 1913 część poligonu przeznaczono na lotnisko. W okresie 1911–1912 uruchomiono ujęcie wody pitnej wzdłuż drogi do dworów Zaspy, ze stacją pomp w pobliżu dworu Rozstaje, intensywny pobór wody spowodował szybkie osuszenie podmokłych łąk, pociętych gęstą siecią typowo żuławskich kanalików. W 1913 doprowadzono prąd z elektrowni na Ołowiance ( elektrownie i elektrociepłownie).

1 IV 1914 gminę Zaspa (z Letnicą) włączono do miasta Gdańska (niewielkie fragmenty gruntów Zaspy weszły w jego skład już w 1891 i 1903). W chwili przyłączenia Zaspa liczyła 3169 mieszkańców i zajmowała obszar 826,3 ha, z których zaledwie 18,3 ha stanowiły tereny zabudowane – głównie w obecnej Letnicy, gdzie koncentrowała się większość ludności. Teren wsi rozciągał się od Wisły i Letnicy poprzez właściwą Zaspę (rejon obecnych ulic Uczniowskiej i Gdańskiej) po Czerwony Dwór na obecnym Przymorzu. Po utworzeniu II WMG lotnisko przekazano na potrzeby cywilne. Ponieważ dużą część ludności Zaspy stanowili przybysze z Kaszub i Kociewia szukający zatrudnienia w porcie oraz pobliskich stoczniach i fabrykach, jedną z nielicznych szkół elementarnych z językiem polskim Senat WMG ulokował na Zaspie, w istniejącym i obecnie budynku przy ul. Gdańskiej 32 ( szkoły senackie). Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945 zniszczone zostały położone na obrzeżach lotniska dwory Zaspy, z wyjątkiem dworu Rozstaje.

W związku z planowanym zamknięciem lotniska (30 III 1974) już 1 X 1973 Powszechna Spółdzielnia Mieszkaniowa „Przymorze” wystąpiła z propozycją budowy w tym miejscu osiedla dla 50 000 mieszkańców pod roboczą nazwą Lotnisko. Do realizacji przyjęto projekt, który zwyciężył w ogólnopolskim konkursie ogłoszonym przez Stowarzyszenie Architektów Polskich. Powstał on w pracowni gdańskiego Miastoprojektu pod kierunkiem Romana Hordyńskiego i przy współpracy Rudolfa Buchalika, Stefana Grochowskiego, Teresy Opic, Anieli Wilk, Edmunda Sergota (zabudowa mieszkaniowa) oraz Ryszarda Musiała (instalacje). W 1972 w wyniku konkursu Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i „Głosu Wybrzeża" (przewodniczącym jury był Andrzej Januszajtis) planowane osiedle otrzymało nazwę Zaspa (jako pierwszy zgłosił ją Jerzy Stankiewicz), wytypowaną spośród takich propozycji jak Kopernikowo, Sucharzew, Batorowo, Zaspień czy Dwory.

1 I 1973 powstała Lokatorsko-Własnościowa Spółdzielnia Mieszkaniowa Zaspa (zob. Roman Raszewski), z pierwotną siedzibą na Przymorzu, przy ul. Obrońców Wybrzeża 6A, która przystąpiła do budowy bloków mieszkalnych. Pierwsi mieszkańcy wprowadzili się 16 VII 1974 do bloku przy ul. Pilotów 20. Znajdujący się w pobliżu przystanek kolejowy Gdańsk-Lotnisko 1 I 1975 otrzymał nazwę Gdańsk-Zaspa, dotychczasowy przystanek Gdańsk-Zaspa (na zamkniętej w 2005 linii do Nowego Portu) przemianowano na Gdańsk-Zaspa Towarowa. 30 XII 1977 uruchomiono linię tramwajową wzdłuż al. Rzeczypospolitej z Jelitkowa poprzez Przymorze i Zaspę do dolnego Wrzeszcza. W latach 1980–1988 mieszkańcem Zaspy (ul. Pilotów 17D) był Lech Wałęsa. 12 VI 1987 na terenie obecnego Parku Jana Pawła II mszę św. celebrował papież Jan Paweł II. Według różnych szacunków wzięło w niej udział od 600 tysięcy do miliona wiernych, zgromadzonych także na byłym pasie startowym lotniska, który od 1989 nosi nazwę al. Jana Pawła II. Do historii przeszedł ołtarz papieski w kształcie kogi (projekt Marian Kołodziej, Lech Zaleski); w 2008 roku w miejscu, gdzie stał ołtarz, urządzono tzw. Zielony Pomnik z tablicą pamiątkową. Wizytę papieża na Zaspie upamiętnia też granitowy pomnik (projekt Mariusz Kulpa) wzniesiony w 1999 na pl. Trzeciego Tysiąclecia przy kościele Opatrzności Bożej. W 1990 imię Jana Pawła II nadano pobliskiej szkole podstawowej przy ul. Meissnera, a następnie utworzonemu w tym miejscu zespołowi szkół.

15 XII 1990 z LWSM Zaspa wyodrębniono spółdzielnie: Młyniec, Rozstaje i Domki na Rozstajach, administrujące już istniejącymi budynkami, zamieszkanymi przez 31 tysięcy mieszkańców – oraz spółdzielnię Zaspa, która w latach 90. XX wieku wybudowała kompleks nowych bloków mieszkalnych przy al. Jana Pawła II, w pobliżu Szpitala św. Wojciecha. Po roku 2000 miejsce lokalizacji nowych niewielkich osiedli i budynków mieszkalnych, tzw. deweloperskich, wewnątrz i na obrzeżach Zaspy. Od 1992 podzielona jest na dwie dzielnice Gdańska: Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje, ich granicą jest al. Rzeczypospolitej, stanowiąca wraz z prostopadłą doń al. Jana Pawła II główną oś komunikacyjną.

Ważniejsze obiekty: kościoły św. Kazimierza (Młyniec) i Opatrzności Bożej (Rozstaje); Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha Adalberta (Rozstaje) z lądowiskiem dla helikopterów; Centrum Szkolenia Polskiego Związku Tenisa Stołowego przy ul. Meissnera 3, otwarte 2002, od 2005 im. Andrzeja Grubby; pięć szkół podstawowych (trzy publiczne, dwie prywatne), trzy gimnazja, dwa licea ogólnokształcące: XIV Liceum Ogólnokształcące (LO) i XV LO; klub „Plama” (ul. Pilotów 11), zarazem siedziba Teatru w Blokowisku, założony w roku 1991 i nieprzerwanie kierowany przez Elwirę Twardowską, cmentarz, park im. Jana Pawła II, park Milenium Gdańska. ZdK

Zaspa-Młyniec. Ulice
Ulica Początek obowiązywania nazwy Uwagi
Jerzego Bajana od 3 IV 1978 upamiętnia pułkownika i pilota Wojska Polskiego (1901–1967)
Braci Lewoniewskich od 22 V 1989 od 1945 Pilotów,
upamiętnia Józefa – pilota, kapitana Wojska Polskiego i inżyniera (1899–1933) oraz Zygmunta – pilota arktycznego w służbie rosyjskiej (1902–1937)
Dywizjonu 303 od 3 IV 1978 upamiętnia polski dywizjon lotniczy walczący w Anglii podczas II wojny światowej
Franciszka Hynka od 22 V 1989 upamiętnia pilota balonowego i podpułkownika Wojska Polskiego, dwukrotnego zdobywcę Pucharu Gordona Bennetta (1897–1958)
al. Jana Pawła II od 25 IX 1990 od nr 2 do nr 6, parzyste,
od 27 IX 1974 al. XXX-lecia PRL
Jana Nagórskiego od 3 IV 1978 upamiętnia inżyniera, pierwszego na świecie lotnika polarnego (1888–1976)
Pilotów od 27 IX 1974
al. Rzeczypospolitej od 25 IX 1990 strona zachodnia,
od 26 III 1975 al. marsz. Konstantego Rokossowskiego
Stanisława Skarżyńskiego od 3 IV 1978 upamiętnia pilota, pułkownika Wojska Polskiego i kawalera Orderu Virtuti Militari, pierwszego Polaka, który przeleciał Ocean Atlantycki (1899–1942)
Startowa od 27 IX 1974
BŚ
Zaspa-Rozstaje. Ulice
Ulica Początek obowiązywania nazwy Uwagi
Budziszów od 14 VII 1978 nie wiadomo, kogo upamiętnia
Zbigniewa Burzyńskiego od 3 IV 1978 upamiętnia kapitana Wojska Polskiego, lotnika i konstruktora balonów (1902–1971)
Konstantego Ciołkowskiego od 17 VI 1977 upamiętnia rosyjskiego uczonego polskiego pochodzenia, twórcę modelu rakiety kosmicznej (1857–1935)
Czarny Dwór od 18 IV 1973
Stefana Drzewieckiego od 3 IV 1978 upamiętnia inżyniera, wynalazcę, pioniera polskiego lotnictwa i okrętów podwodnych (1844–1938)
Adolfa Dygasińskiego od 19 IV 1977 upamiętnia publicystę i pisarza, autora Zająca i Godów życia (1832–1902)
al. Jana Pawła II od 25 IX 1990; wcześniej, od 27 IX 1874 al. XXX-lecia PRL od nr 3 do nr 29, nieparzyste,
od nr 20 do nr 50, parzyste,
od 27 IX 1974 al. XXX-lecia PRL
Kazimierza Jeżewskiego od 19 IV 1977 upamiętnia pedagoga i działacza oświatowego zaangażowanego w opiekę nad dziećmi (1877–1948)
Kombatantów od 3 IV 1978
Janusza Korczaka od 19 IV 1977 upamiętnia lekarza, pedagoga i pisarza, kierownika warszawskiego Domu Sierot dla dzieci żydowskich (1879–1942)
Leszczyńskich od 10 X 1973 upamiętnia działaczy Polonii Gdańskiej, Antoniego i Stanisława Leszczyńskich
Majewskich od 19 IV 1977 upamiętnia rodzinę działaczy Polonii Gdańskiej – Jana Majewskiego (1870–1945 w KL Sachsenhausen) oraz jego dzieci: księdza Jerzego (1904–1942), Bernard (1908–1939, obrońcy Poczty Polskiej), Alfonsa (1911–1939), Kazimierza (1914–1985, więźnia obozu w Stutthofie), Franciszka (1916–1942 w KL Auschwitz), Jadwigę, Elżbietę i Katarzynę
Janusza Meissnera od 3 IV 1978 upamiętnia pilota, kapitana Wojska Polskiego i pisarza, autora książek Szkoła Orląt, Żądło Genowefy, L jak Lucy (1901–1978)
Augustyna Necla od 19 IV 1977 upamiętnia kaszubskiego pisarza, autora powieści historycznych (1902–1976)
Park im. Jana Pawła II od 16 IV 1988
Park Millenium Gdańska od 21 V 1998
pl. Trzeciego Tysiąclecia od 28 I 1999
Polonii Gdańskiej od 14 VII 1978
Powstańców Wielkopolskich od 5 XII 1978 wcześniej ul. Plażowa
al. Rzeczypospolitej od 25 IX 1990 część wschodnia,
od 26 III 1975 al. marsz. Konstantego Rokossowskiego
Henryka Wieczorkiewicza od 16 II 1993 od 14 VII 1978 Adama Gruszeckiego
Żwirki i Wigury od 17 VI 1977 upamiętnia polskich lotników: Franciszka Żwirkę (1895–1932) i Stanisława Wigurę (1903–1932), zwycięzców zawodów lotniczych „Challenge” w 1932 roku
BŚ
Ludność dzielnicy Zaspa–Młyniec
Rok Liczba ludności
2010 14 424
2011 14 182
2012 14 023
2013 13 797
2014 13 652
2015 13 592
2016 13 412
2018 13 265
RED
Ludność dzielnicy Zaspa–Rozstaje
Rok Liczba ludności
2010 12 953
2011 12 888
2012 12 765
2013 12 854
2014 12 885
2015 12 892
2016 12 978
2018 12 951
RED
Źródło „https://gdansk.gedanopedia.pl/index.php?title=ZASPA&oldid=143092”
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania