OSIEK

Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
(Utworzył nową stronę „{{paper}} [[File:Dom_Dobroczynności__w_głębi__przy_ul__Sierocej_nad_dawnym_odgałęzieniem_Kanału_Raduni__1910.JPG|thumb|Dom Dobroczynności w głębi przy ul ...”)
 
 
(Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{paper}}
 
{{paper}}
−
[[File:Dom_Dobroczynności__w_głębi__przy_ul__Sierocej_nad_dawnym_odgałęzieniem_Kanału_Raduni__1910.JPG|thumb|Dom Dobroczynności w głębi przy ul Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni 1910]]OSIEK(1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gd. w 1308 przez Krzyżaków, którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej q gród (podgrodzie), utrzymując dla os. prawo pol. Pierwotnie obejmował obszar w granicach ob. ul. Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, q Kanał Raduni, Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące ok. 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy ob. ul. Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki. Około 1348 teren łąkowy sięgający do ob. q Targu Rybnego przy- łączono do q Głównego Miasta Gd. Po 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi q zamku. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w pryw. ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, ob. ul. Tartaczna), który sięgał od ob. pl. Obrońców Poczty Polskiej do ob. ul. Podzamcze (włącznie z ob. boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI w., odbudowany, dostarczał materiału m.in. do wyrobu słynnych mebli gd. W końcu XIV w. obszar między ob. ul. Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły q brygidki (q Nonnehof), co spowodowało włączenie go w poł. XV w. do q Starego Miasta. W 1402 przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między ob. ul. Stolarską (wzmiankowaną od 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na płn., ob. ul. Rybaki Dolne (1570 mang den Seigen, nast. Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą O. była ul. Panieńska (1663 Jungferngasse), wcześniej zw. Ciemniczną (1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zw. Polskim (przy zbiegu ob. ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu prawa chełmińskiego i włączeniu O. najpierw do Głównego Miasta (1454), a nast. do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i 1597 został sprzedany w ręce pryw. Na terenie między ob. ul. Stajenną (1778, Am Stein – od pol. „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (1796: Spendhausneugasse – ob. Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cment. rembowski (q cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek). Po 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II w. świat. spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem paraf. dla O. był q kośc. św. Katarzyny. W 1495 w 120 posesjach mieszkało ok. 600 osób, 1624 w 140 posesjach ok. 1 tys. Około 1675 do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu ob. ul. Kowalskiej i q Targu Drzewnego) kaszarnię (q młyny). W 1699 otwarto q Dom Dobroczynności (sierociniec), który dał nazwę ob. ul. Sierocej. W 1707 przy ob. ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz z 7 (lub 8) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gd., 1843 funkcjonował już tylko folusz. 26 i 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a nast. fabryczkę karabinów q Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojsk. (w miejscu q Domu Poprawy) przeniesioną 1839 na ob. ul. Łąkową 21 (dając pocz. mieszczącej się tam q fabryce karabinów). W poł. XIX w. na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, 1878 na ul. Osiek 11/12 (q Gdańska Fundacja Oświatowa) 6-letnią szkołę dla chłopców, przy której (od wsch.) 1903 dobudowano q łaźnię publiczną. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001 (q młyny). W 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześcio- kondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o pow. ok. 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niem. q obozu karnego w Maćkowach. Po II w. świat. stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu m.in. magazyn wód mineralnych, ob. pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kult. W 1945 obszar O. uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do pocz. lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, 3 kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych. {{author: AJ}} [[Category: Encyklopedia]]
+
[[File:Dom Dobroczynności (w głębi) przy ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910.JPG|thumb|Dom Dobroczynności<br/>i Sierot (w głębi) przy<br/>ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910]]
 +
[[File: Osiek_1945.jpg |thumb| Zniszczony w 1945 budynek firmy Wenzel & Mühle przy ul. Tartacznej 8-9]]
 +
[[File:Osiek.jpg|thumb|Sześciokondygnacyjny schron przeciwlotniczy przy ul. Olejarnia, 2011]]
 +
 
 +
'''OSIEK''' (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 przez Krzyżaków ([[RZEŹ GDAŃSKA W 1308 ROKU | rzeź Gdańska w 1308]]), którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; [[GDAŃSK – POCZĄTKI MIASTA | Gdańsk - początki miasta]]), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, [[KANAŁ RADUNI | Kanał Raduni]], Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki.<br/><br/>
 +
Około 1348 teren łąkowy sięgający do obecnego [[TARG RYBNY | Targu Rybnego]] przyłączono do [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta Gdańska]]. Po 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku]]. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału między innymi do wyrobu słynnych mebli gdańskich. W końcu XIV wieku obszar między obecnymi ulicami Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły [[BRYGIDKI | brygidki]] ([[NONNENHOF | Nonnenhof]]), co spowodowało włączenie go w połowie XV wieku do [[STARE MIASTO | Starego Miasta]]. W 1402 przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między obecną ul. Stolarską (wzmiankowaną od 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na północy, obecna ul. Rybaki Dolne (w 1570 ''mang den Seigen'', następnie Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą Osieka była ul. Panieńska (w 1663 Jungferngasse), wcześniej zwana Ciemniczną (w 1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zwanego Polskim (przy zbiegu obecnej ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawa chełmińskiego]] i włączeniu Osieka najpierw do Głównego Miasta (1454), a następnie do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i w 1597 został sprzedany w ręce prywatne. <br/><br/>
 +
Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ([[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. OSIEK | cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek]]). Po 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościół św. Katarzyny]].<br/><br/>
 +
W 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1000. Około 1675 do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i [[TARG DRZEWNY | Targu Drzewnego]]) kaszarnię. W 1699 otwarto [[DOM DOBROCZYNNOŚCI | Dom Dobroczynności]] (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz (zakład obróbki sukna) z siedmioma (lub ośmioma) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 roku folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gdańska, w 1843 funkcjonował już tylko folusz.<br/><br/>
 +
26 I 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a następnie fabryczkę karabinów Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojskowego (w miejscu [[DOM POPRAWY | Domu Poprawy]]) przeniesioną w 1839 na obecną ul. Łąkową 21 (dając początek mieszczącej się tam [[FABRYKA KARABINÓW | fabryce karabinów]]). W połowie XIX wieku na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, w 1878 na ul. Osiek 11/12 ([[GDAŃSKA FUNDACJA OŚWIATOWA | Gdańska Fundacja Oświatowa]]) sześcioletnią szkołę dla chłopców, przy której (od wschodu) w 1903 dobudowano [[ŁAŹNIE PUBLICZNE | łaźnię publiczną]]. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001. W 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześciokondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o powierzchni około 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niemieckiego [[OBÓZ KARNY SS I POLICJI GDAŃSK-MAĆKOWY | obozu karnego w Maćkowach]].<br/><br/>
 +
Po II wojnie światowej stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu między innymi magazyn wód mineralnych, obecnie pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kulturalnego. W 1945 obszar Osieka uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do początku lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, trzy kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych. {{author: AJ}} <br/><br/>
 +
{| class="tableGda"
 +
|-
 +
|+ Ulice Osieka
 +
|-
 +
! style="width: 200px" | Ulica
 +
! style="width: 400px" | Nazwy historyczne
 +
! style="width: 150px" | Informacje o nazwie współczesnej
 +
! style="width: 200px" | Uwagi
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Browarna
 +
| style="vertical-align:top" | 1608–1945 Hinter Adlers Brauhaus (Za Browarem Adlera)
 +
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
|
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Igielnicka
 +
|
 +
|
 +
| style="vertical-align:top" | zob. tabela z ulicami w haśle [[STARE MIASTO| Stare Miasto]]
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Krosienka
 +
| style="vertical-align:top" | XVII wiek achtern Thun, poźniej hinterm Zaun (Za Płotem)
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1882–1945 Klein Rammbau (Mała Rama), od ram do bielenia sukna
 +
|-
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Krosna
 +
| style="vertical-align:top" | 1478 Rambauwen Kirchhoff (Cmentarz Rębowski, [[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. OSIEK| Cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek]])
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1648 alte und neue Rahmbau (Stare i Nowe Ramy)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | do 1945 Rammbau od ram do bielenia sukna
 +
|-
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Kumoszki
 +
| style="vertical-align:top" | 1608 bez nazwy
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1619 Bäckergasse (Piekarska)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1650–1945 Plappergasse (Kumoszki)
 +
|-
 +
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Olejarna
 +
| style="vertical-align:top" | 1495 Tymmenitzengasse (Ciemnicza), od „ciemnicy” (aresztu) w budynku ratusza Osieka
 +
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="4" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1608 Kehrwiedergasse (Zaułek)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1763 Öhlmühlengasse (Olejarniana)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | do 1945 Öhlmühlengasse Große
 +
|-
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Osiek
 +
| style="vertical-align:top" | 1312 hakelwerk (Osiek), początkowo nazwa terenu, od 1608 stosowana  dla kilku ulic
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana), początkowo nadal dla kilku ulic
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | później do 1945 Hakelwerk w obecnym zakresie
 +
|-
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Panieńska
 +
| style="vertical-align:top" | 1489 Im Langen Kruge (Przy Długiej Karczmie)
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
 +
| rowspan="3" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1624 Lawendelgasse (Lawendowa) i Rittergasse (Rycerska)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1663–1945 Jungferngasse (Panieńska), prawdopodobnie od ulicznych „panienek”
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Podzamcze
 +
| style="vertical-align:top" | 1624 Rittergasse (Rycerska)
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1763 Burggraben Strasse (Fosa Zamkowa), później do 1945 zniekształcona na Burggrafenstrasse (Burgrabiowską) – jedna z dwóch ulic w Śródmieściu, które określano jako „ulice” (Strasse), a nie „uliczki” (Gasse)
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Refektarska
 +
| style="vertical-align:top" | od 1523 Ketischer Ort (Zaułek Ketha), od Tewesa Ketha, który tu mieszkał 
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1773–1945 zniekształcone na Köksche Gasse (Kucharska)
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Rybaki Dolne
 +
| style="vertical-align:top" | 1570 Auf lub Mang den Seigen (Na Rybakach, ściśle biorąc „Seigen” oznaczało dziurkowane pojemniki (cadzki) do przechowywania ryb w wodzie) – od rybaków, którzy od 1402 wpływali do [[KANAŁ RADUNI| Kanału Raduni]]
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | od XVIII wieku do 1945 Niedere Seigen (Rybaki Dolne)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Rybaki Górne
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
| style="vertical-align:top" | zob. tabela z ulicami w haśle [[STARE MIASTO| Stare Miasto]]
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Sieroca
 +
| style="vertical-align:top" | 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana)
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | później do 1945 Am Spendhaus (Przy Przytułku), od otwartego w 1699 [[DOM DOBROCZYNNOŚCI| Domu Dobroczynności]] / Sierocińca
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Sołecka
 +
| style="vertical-align:top" | 1476–1945 Schulzengasse, od sołtysa i położonego w pobliżu ratusza Osieku
 +
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Stajenna
 +
| style="vertical-align:top" | 1778–1945 Am Stein (Przy Kamieniu), nazwa nie od kamienia, lecz od polskiego słowa „stajnia” (stajnie były tu już w XVI wieku)
 +
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Stare Domki
 +
| style="vertical-align:top" | 1700 Neugasse an der Radaune (Nowa Nad Radunią)
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | 1796–1945 Spendhaussche Neugasse (Nowa Sieroca)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Stolarska
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
| style="vertical-align:top" | zob. tabela z ulicami w haśle [[STARE MIASTO| Stare Miasto]]
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Tartaczna
 +
| style="vertical-align:top" | od XVII wieku do 1945 An der Schneidemühle (Przy Tartaku), od tartaku założonego tutaj w 1422 roku, na którego miejscu zbudowano młyn
 +
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| style="vertical-align:top" |
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Zamkowa
 +
| style="vertical-align:top" | 1624–1945 Schlossgasse
 +
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
 +
| style="vertical-align:top" | historyczny zakres: od ul. Tartacznej do ul. Panieńskiej
 +
|-
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Zapiecek
 +
| 1619 Bäckergasse (Piekarska)
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
 +
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | nie istnieje – biegła między obecną Panieńską a Sierocą, równoległa do Zamkowej
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | do 1945 Bäckergasse Kleine (Mała Piekarska)
 +
|-
 +
| style="vertical-align:top" | Zgorzelisko
 +
| style="vertical-align:top" | 1694–1945 Brandstelle
 +
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
 +
| style="vertical-align:top" | nie istnieje – biegła między obecnymi garażami i bunkrem a ul. Olejarną 6–7
 +
|-
 +
| class="authorEgTab" | {{author: AJ}}
 +
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]

Aktualna wersja na dzień 10:53, 16 paź 2022

Dom Dobroczynności
i Sierot (w głębi) przy
ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910
Zniszczony w 1945 budynek firmy Wenzel & Mühle przy ul. Tartacznej 8-9
Sześciokondygnacyjny schron przeciwlotniczy przy ul. Olejarnia, 2011

OSIEK (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 przez Krzyżaków ( rzeź Gdańska w 1308), którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; Gdańsk - początki miasta), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, Kanał Raduni, Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki.

Około 1348 teren łąkowy sięgający do obecnego Targu Rybnego przyłączono do Głównego Miasta Gdańska. Po 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi zamku. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału między innymi do wyrobu słynnych mebli gdańskich. W końcu XIV wieku obszar między obecnymi ulicami Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły brygidki ( Nonnenhof), co spowodowało włączenie go w połowie XV wieku do Starego Miasta. W 1402 przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między obecną ul. Stolarską (wzmiankowaną od 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na północy, obecna ul. Rybaki Dolne (w 1570 mang den Seigen, następnie Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą Osieka była ul. Panieńska (w 1663 Jungferngasse), wcześniej zwana Ciemniczną (w 1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zwanego Polskim (przy zbiegu obecnej ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu prawa chełmińskiego i włączeniu Osieka najpierw do Głównego Miasta (1454), a następnie do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i w 1597 został sprzedany w ręce prywatne.

Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek). Po 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był kościół św. Katarzyny.

W 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1000. Około 1675 do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i Targu Drzewnego) kaszarnię. W 1699 otwarto Dom Dobroczynności (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz (zakład obróbki sukna) z siedmioma (lub ośmioma) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 roku folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gdańska, w 1843 funkcjonował już tylko folusz.

26 I 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a następnie fabryczkę karabinów Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojskowego (w miejscu Domu Poprawy) przeniesioną w 1839 na obecną ul. Łąkową 21 (dając początek mieszczącej się tam fabryce karabinów). W połowie XIX wieku na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, w 1878 na ul. Osiek 11/12 ( Gdańska Fundacja Oświatowa) sześcioletnią szkołę dla chłopców, przy której (od wschodu) w 1903 dobudowano łaźnię publiczną. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001. W 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześciokondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o powierzchni około 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niemieckiego obozu karnego w Maćkowach.

Po II wojnie światowej stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu między innymi magazyn wód mineralnych, obecnie pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kulturalnego. W 1945 obszar Osieka uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do początku lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, trzy kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych. AJ

Ulice Osieka
Ulica Nazwy historyczne Informacje o nazwie współczesnej Uwagi
Browarna 1608–1945 Hinter Adlers Brauhaus (Za Browarem Adlera) obecna nazwa od 1945
Igielnicka zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto
Krosienka XVII wiek achtern Thun, poźniej hinterm Zaun (Za Płotem) obecna nazwa od 1945
1882–1945 Klein Rammbau (Mała Rama), od ram do bielenia sukna
Krosna 1478 Rambauwen Kirchhoff (Cmentarz Rębowski, Cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek) obecna nazwa od 1945
1648 alte und neue Rahmbau (Stare i Nowe Ramy)
do 1945 Rammbau od ram do bielenia sukna
Kumoszki 1608 bez nazwy obecna nazwa od 1945
1619 Bäckergasse (Piekarska)
1650–1945 Plappergasse (Kumoszki)
Olejarna 1495 Tymmenitzengasse (Ciemnicza), od „ciemnicy” (aresztu) w budynku ratusza Osieka obecna nazwa od 1945
1608 Kehrwiedergasse (Zaułek)
1763 Öhlmühlengasse (Olejarniana)
do 1945 Öhlmühlengasse Große
Osiek 1312 hakelwerk (Osiek), początkowo nazwa terenu, od 1608 stosowana dla kilku ulic obecna nazwa od 1945
1624 Vergessene Gasse (Zapomniana), początkowo nadal dla kilku ulic
później do 1945 Hakelwerk w obecnym zakresie
Panieńska 1489 Im Langen Kruge (Przy Długiej Karczmie) obecna nazwa od 1945
1624 Lawendelgasse (Lawendowa) i Rittergasse (Rycerska)
1663–1945 Jungferngasse (Panieńska), prawdopodobnie od ulicznych „panienek”
Podzamcze 1624 Rittergasse (Rycerska) obecna nazwa od 1945
1763 Burggraben Strasse (Fosa Zamkowa), później do 1945 zniekształcona na Burggrafenstrasse (Burgrabiowską) – jedna z dwóch ulic w Śródmieściu, które określano jako „ulice” (Strasse), a nie „uliczki” (Gasse)
Refektarska od 1523 Ketischer Ort (Zaułek Ketha), od Tewesa Ketha, który tu mieszkał obecna nazwa od 1945
1773–1945 zniekształcone na Köksche Gasse (Kucharska)
Rybaki Dolne 1570 Auf lub Mang den Seigen (Na Rybakach, ściśle biorąc „Seigen” oznaczało dziurkowane pojemniki (cadzki) do przechowywania ryb w wodzie) – od rybaków, którzy od 1402 wpływali do Kanału Raduni obecna nazwa od 1945
od XVIII wieku do 1945 Niedere Seigen (Rybaki Dolne)
Rybaki Górne zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto
Sieroca 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana) obecna nazwa od 1945
później do 1945 Am Spendhaus (Przy Przytułku), od otwartego w 1699 Domu Dobroczynności / Sierocińca
Sołecka 1476–1945 Schulzengasse, od sołtysa i położonego w pobliżu ratusza Osieku obecna nazwa od 1945
Stajenna 1778–1945 Am Stein (Przy Kamieniu), nazwa nie od kamienia, lecz od polskiego słowa „stajnia” (stajnie były tu już w XVI wieku) obecna nazwa od 1945
Stare Domki 1700 Neugasse an der Radaune (Nowa Nad Radunią) obecna nazwa od 1945
1796–1945 Spendhaussche Neugasse (Nowa Sieroca)
Stolarska zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto
Tartaczna od XVII wieku do 1945 An der Schneidemühle (Przy Tartaku), od tartaku założonego tutaj w 1422 roku, na którego miejscu zbudowano młyn obecna nazwa od 1945
Zamkowa 1624–1945 Schlossgasse obecna nazwa od 1945 historyczny zakres: od ul. Tartacznej do ul. Panieńskiej
Zapiecek 1619 Bäckergasse (Piekarska) nazwa od 1945 nie istnieje – biegła między obecną Panieńską a Sierocą, równoległa do Zamkowej
do 1945 Bäckergasse Kleine (Mała Piekarska)
Zgorzelisko 1694–1945 Brandstelle nazwa od 1945 nie istnieje – biegła między obecnymi garażami i bunkrem a ul. Olejarną 6–7
AJ
Źródło „https://gdansk.gedanopedia.pl/index.php?title=OSIEK&oldid=104084”
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania