HEYSE ABRAHAM, pastor kościoła NMP

Aktualna wersja na dzień 10:50, 14 lis 2024

Abraham Heyse, 1680, Johannes von Munnichnysen na podstawie Andreasa Stecha

Strona tytułowa aukcyjnego katalogu książek ze zbiorów Abrahama Heysego, sprzedawanych po śmierci jego syna w 1692

ABRAHAM HEYSE (Heysen, Heyseus) (26 II 1624 Gdańsk – 22 VII 1680 Gdańsk), teolog, pastor m.in. kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP). Syn ubogiego wytwórcy korków Paula (7 II 1597 – pochowany 19 VI 1656 w kościele NMP) i pochodzącej z Meklemburgii Anny Brockmann (około 1579 – pochowana 26 II 1655 w kościele NMP). Ukończył szkołę mariacką, w latach 1635—1636 wysłany został przez rodziców na nauki do Polski, odebrał dalszą prywatną, domową edukację, zweryfikowaną w 1639 dysputą w Gimnazjum Akademickim. Dzięki stypendium Rady Miejskiej od 1642 studiował na uniwersytecie w Greifswaldzie (Gryfii), gdzie dorabiał udzielaniem korepetycji dzieciom pastora Abrahama Battusa (1606–1674) i uzyskał tytuł magistra filozofii, biorąc 16 IX 1643 brał udział w dyspucie teologicznej o powszechnym zmartwychwstaniu umarłych w opozycji do twierdzeń schizmatyków (np. wyznawców socynianizmu). Od 1644 studiował teologię w Rostocku, od 1645 w Królewcu, gdzie ponownie zmuszony był dorabiać korepetycjami. Z powodu braku funduszy pod koniec 1645 wrócił do Gdańska, udało mu się uzyskać trzyletnie stypendium Rady Miejskiej, od 1646 studiował w Wittenberdze, gdzie m.in. brał w 1648 udział w dyspucie Jesus Christus mediator Dei et hominum omnium unicus (Jezus Chrystus, jedyny pośrednik między Bogiem a wszystkimi ludźmi), w 1649–1650 studiował w Lipsku, kończąc naukę obroną rozprawy Confessionis Reformatorum In Colloqvio [Colloquio] Thoruniensi Exhibitae Articulum Secundum De SS. Trinitate, Persona & Officio Christi, przygotowanej pod kierunkiem profesora Johanna Hülsemanna.

Odbył kilkumiesięczną podróż naukową, odwiedzając ośrodki w Jenie, Norymberdze (Nürnberg), Altdorfie, Ingolstadt, Monachium (München), Augsburgu, Ulm, Tybindze (Tübingen), Strasburgu, Wormacji (Worms), Spirze (Speyer), Moguncji (Mainz), Kilonii (Kiel), Delft, Hadze (‘n Haag), Lejdzie (Leyden) i Amsterdamie. Otrzymał stanowisko adiunkta na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lipskiego, zdobył prawo wygłaszania kazań, w Wittenberdze proponowano mu urząd kaznodziei. Propozycje zmuszony był odrzucić po otrzymaniu z Gdańska polecenia powrotu, do czego był zobowiązany jako miejski stypendysta.

W Gdańsku ponownie od 1650. Od 9 II 1651 pierwszy diakon w kościele św. Trójcy. Wspierał Johanna Maukischa, który po sporze (1650–1651) między kalwinistami a luteranami z ramienia tych drugich został rektorem Gimnazjum Akademickiego i pastorem kościoła św. Trójcy. Występował przeciw synkretyzmowi religijnemu (zob. Samuel Weissatius). W latach 1660–1672 pastor kościoła św. Jana, od 1672 do śmierci drugi pastor kościoła NMP.

Autor wierszy i mów; m.in. w 1650 żegnał odchodzącego na uniwersytet w Wittenberdze rektora Abrahama Calowa, w 1654 uczcił pamięć Dorothei, córki burmistrza Valentina Bodecka, żony Albrechta Rosenberga, w 1655 opublikowano epitafium jego autorstwa upamiętniające profesora Petera Oelhafa, w tym samym roku uczcił zawarcie małżeństwa późniejszego burmistrza Johanna Ernsta Schmiedena z Adelgunde Hoffmann i ślub Albrechta Rosenberga z Adelgundą z domu Wieder (wdową po zmarłym w 1654 rajcy Gabrielu Schumanie). Nie zabrakło jego pożegnalnego wiersza w zbiorze wydanym w 1669, po śmierci rektora Gimnazjum Johanna Maukischa. Już jako pastor żegnał w 1661 kazaniem nad grobem pastora tczewskiego Tobiasa Seilera, w 1674 kolejnym wierszem pastora kościoła Najświętszej Marii Panny Johanna Botsacka, w 1676 burmistrza Nicolausa Bodecka, w tym samym roku pastora Michaela Falcka, w 1677 kazaniem rajcę Valentina Bodecka), w 1680 burgrabiego Benjamina Engelcke (brata Adriana Engelcke). Mów zachowało się znacznie więcej, także dotyczących kobiet (np. wygłoszonych w 1657 na pogrzebie Emerentii, wdowy po Joachimie Ernście von Crockow, czy w 1665 poświęconej pamięci Angeliki Rathke).

Od 10 IX 1651 mąż poślubionej w kościele NMP Cathariny (zm. 3 IV 1684 Gdańsk), córki Daniela Preußa (ochrzczony 13 I 1583 w kościele NMP), wdowy po Christofie Schefflerze (chrzest 24 VIII 1607 w kościele NMP – pochowany 13 V 1644 w NMP pod płytą nagrobną nr 341). Miał z nią dzieci, z których dwójka zmarła w dzieciństwie. Syn Ernst Gottfried Heyse był w Gdańsku lekarzem. Zapewne kolejny syn, Abraham Heyse, 10 VII 1694 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska.

W 1662 polecił wykonać dla siebie płytę nagrobną w kościele św. Jana (nr 173). Został pochowany w tym kościele 31 VII 1680, mowę pogrzebową wygłosił diakon kościoła NMP Benedict Figh, korzystając z niegdyś własnoręcznie spisanego przez zmarłego życiorysu. Poświęcił mu swój wiersz żałobny m.in. Johann Peter Titius, profesor retoryki Gimnazjum Akademickiego. Jego portret wisiał do 1945 w zakrystii kościoła NMP. JANSZ

Bibliografia:
Frisch Gregorius, Der Sankt Marien Pfarrkirchen In Danzig inwendige Abriss, oprac. Katarzyna Cieślak, Gdańsk 1999.
Bielak Jacek, Rekonstruowanie nekropolii. Posadzkowe płyty nagrobne kościoła św. Jana w Gdańsku, w: Kościół św. Jana w Gdańsku. W kręgu kultury sepulkralnej, red. Jakub Szczepański, Gdańsk 2012.
Kotarski Edmund, Kaznodzieje kościoła św. Jana wśród twórców XVII-wiecznej gdańskiej prozy biograficznej, w: Kościół św. Jana w Gdańsku. W kręgu kultury sepulkralnej, red. Jakub Szczepański, Gdańsk 2012.
Schmidt Paul Theodor, Der Streit über den Besitz der Danziger Trinitatiskirche im Jahre 1650, Altpreußische Monatsschrift NF, Bd. 41, Königsberg 1904.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd.1, 438; 2, 394; 3, 458; 4, 181.