KRUMHAUSEN GABRIEL, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 22:29, 20 lis 2024

Gabriel Krumhausen wymieniony w dedykacji rozprawy Joachima Weickhmanna, którą kończył gdańskie Gimnazjum Akademickie, 1683

GABRIEL KRUMHAUSEN (14 IX 1614 Gdańsk – 9 IV 1685 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn pochodzącego z Lubeki kupca Joachima Krumhausena (zm. 1669), od 21 II 1609 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, przełożonego kościoła św. Gertrudy, oraz poślubionej przez niego 3 III 1609 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) Gertrudy (1690–1657, żegana wierszem rektora szkoły mariackiej Jakoba Zetzkiusa), córki Gabriela Schumanna, ławnika (od 1609) Głównego Miasta, rajcy (od 1615), stryja późniejszego burmistrza Gabriela Schumanna. Miał m.in. brata Joachima (31 VII 1618 Gdańsk – 19 XI 1684 Gdańsk), który 14 V 1658 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), ławnika (od 1677) Głównego Miasta, kupca specjalizującego w handlu morskim, żonatego (od 1657) z Marią Muehge (zm. 2 XI 1684), żegnanych kazaniami pogrzebowym wygłoszonymi przez pastora kościoła NMP Constantina Schütza i żałobnym wierszem m.in. przez Constantina Fredera, późniejszego burmistrza. Siostra Lukrecja (zm. 13 II 1679), od 1645 była żoną Bernharda Möllera (związku tego gratulował im wierszowanym utworem kantor kościoła NMP i nauczyciel szkoły mariackiej Georg Bernhardi), kolejna, Florentina, od 1646 była żoną Daniela Oelhafa (syna Joachima Oelhafa).

W dziedziństwei wysłny do Polski, by nauczył się języka polskiego. Od czerwca 1632 uczył się w Gimnazjum Akademickim, studiował na uniwersytetach w Lejdzie (Leyden) w 1638 (prawo) oraz w 1640 w Strasburgu. W 1646, podczas uroczystego wjazdu do Gdańska Ludwiki Marii Gonzagi, małżonki króla polskiego Władysława IV, zaślubionej uprzednio per procura w Paryżu, był chorążym sformowanego ze straży obywatelskich Białego Regimentu Kwartału Wysokiego. Zapoczątkował tym częsty później zwyczaj rozpoczynania przez synów patrycjuszowskich kariery publicznej od uczestniczenia w pracach ordynków. W 1646, mimo że nie pełnił jeszcze funkcji publicznych, został wysłany w imieniu Rady Miasta z misją dyplomatyczną do Warszawy, gdzie doczekał prywatnej audiencji u króla polskiego Władysława IV.

W latach 1647–1651 był sekretarzem Rady Miasta, od 1652 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1655 rajcą, w 1661 sędzią. Od 1666 (przez prawie 20 lat) był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1667, 1671, 1675 i 1680, drugiego w 1666, 1670, 1674, 1677, 1679 i 1684, trzeciego w 1669, 1673, 1676, 1678, 1682 i 1683, czwartego w 1668, 1672, 1681 i 1685. W 1665, 1669, 1676 i 1682 był burgrabią królewskim w Gdańsku. W chwili wyboru na burmistrza (1666) Johann Mentz wykonał cynową tablicę z przedstawieniem jego herbu, zawieszoną w Bibliotece Rady Miejskiej. W latach 1683–1685 sprawował urząd protoscholarchy, zabiegał m.in. o chór szkolny przy Gimnazjum Akademickim, o powiększenie zasobów biblioteki, doprowadził do zakupu części przyrządów, którymi posługiwał się architekt i budowniczy Petera Willera, które służyły jako pomoce naukowe na lekcjach matemtyki. W tym samym czasie pełnił funkcję zarządcy wiejskich posiadłości miasta na Żuławach Gdańskich. Przynajmniej od 1662 był zarządcą szpitala św. Barbary.

W latach 1647–1651 jako sekretarz Rady Miasta przebywał często w Warszawie, gdzie pełnił rolę rezydenta przy dworze królewskim (najpierw Władysława IV, następnie jego brata Jana Kazimierza), reprezentując Gdańsk oraz pilnując w stolicy interesów politycznych i gospodarczych miasta. W styczniu 1674 posłował na sejmik generalny pruski, podczas którego bronił niezależnego stanowiska gdańskiej Rady Miasta w kwestii sporów religijnych w mieście (w związku ze sprawą pastora Aegidiusa Straucha), odmawiając tym samym sejmikowi pruskiemu jurysdykcji w tym zakresie. W styczniu 1676 był oficjalnym wysłannikiem Gdańska (wraz z rajcą Danielem Proitem) na koronację króla polskiego Jana III Sobieskiego, z instrukcją zabiegania o potwierdzenie przez władcę przywilejów miasta, zapobieżeniu ewentualnym próbom ustanowienia nowego cła morskiego przez monarchę, obronę wolnego wyznania luterańskiego w Gdańsku, a także dla przeprowadzenia pertraktacji w kwestii statusu starostwa puckiego. Podczas pobytu monarchy w Gdańsku, wszedł 8 IX 1677 w skład deputacji Rady Miejskiej, która miała na celu uniemożliwienie mu wykorzystania sporu między władzami miejskimi a opozycją rzemieślniczą i tym samym ingerencję w sprawy wewnętrzne miasta. W 13–19 XI 1677 został oddelegowany przez Radę Miasta (wraz z burmistrzami Christianem Schröderem i Danielem Proite) na tajne obrady toczone z królem i dygnitarzami koronnymi w związku z interwencją władcy w Gdańsku (w sprawie żądań króla dotyczących m.in. zwrotu trzymanego przez miasto starostwa puckiego, a także wobec zarzutów postawionych władzom miejskim oskarżanym o działania dyplomatyczne zmierzające do wypowiedzenia posłuszeństwa władcy). Stał na stanowisku zapewnienia tolerancji wyznaniowej w Gdańsku, opowiadając się za realizowaniem w praktyce równouprawnia wyznań mniejszościowych, czyli kalwinistów i katolików. Na początku lat 80. XVII wieku prowadził korespondencję z pastorem Constantinem Schützem, przedstawicielem pietyzmu w Gdańsku (nowego nieortodoksyjnego nurtu w ramach teologii luterańskiej). Krótko korespondował także w tym samym czasie z opatem oliwskim Michałem Antonim Hackim. Zachował się list napisany do niego (jako rajcy i świeżo wybranego sędziego) w 1662 przez francuskiego astronoma i matematyka Ismaela Bullialdusa (Boulliau) w odpowiedzi na wcześniejsze pismo w kwestii prawnych i naukowych podstaw prześladowania czarownic.

Był autorem pamiętnika, zatytułowanego Memoires i obejmującego lata 1646–1650 oraz 1652–1653 (okres, gdy był sekretarzem Rady Miasta i później, kiedy zaczynał karierę ławnika), w którym sumiennie pod względem faktograficznym opisywał, na podstawie zgromadzonych w kancelarii radzieckiej dokumentów, bieżące wydarzenia polityczne związane z Gdańskiem. Kontynuacją tego dzieła był prowadzony przezeń diariusz, z którego zachował się jedynie wyciąg: Excerpta ex diario Krumhausiano ab Ao. 1670 usque ad annum 1682 (z czasów pełnienia funkcji burmistrza i burgrabiego). Zapewne w związku z tym intensywnie gromadził w latach 1678–1680 wszelkiego rodzaju dokumenty urzędowe, które często własnoręcznie odpisywał i opatrywał na marginesach swoimi komentarzami. Efektem jego zainteresowań sprawami monetarnymi było zredagowanie w 1664 (gdy był rajcą) ostatecznie nieopublikowanej rozprawki Geringfügige und gantz einfältige Gedancken über dem gegenwertigen verderbten Zustande deß Müntzwesens in der Crohn Polen, poświęconej analizie przyczyn deprecjacji pieniądza w Rzeczpospolitej, a także sposobom zaradzenia sytuacji. Pisał również okolicznościowe panegiryki. Biegle posługiwał się łaciną i językiem francuskim, zapewne znał także język polski.

Sprawował mecenat nad gdańską nauką. Oprócz ofiarowania Gimnazjum Akademickiemu przyrządów matematycznych Petera Willera, w 1681 przekazał szkole portret Jana Heweliusza, na jej potrzeby ustanowił też testamentem legat w wysokości 6000 florenów, procenty miały być wykorzystywane na remonty budynku, dalsze 6000 florenów przeznaczył na utrzymanie nauczycieli szkoły mariackiej, którzy rocznie z odsetek rocznie mieli dzięki temu do dyspozycji 37,5 florena. Zapisał także 7000 florenów na wydatki na opiekę nad wdowami. W 1667 lektor języka polskiego przy Gimnazjum Akademickim Jan Stephani Łaganowski napisał po polsku wiersz z okazji jego wyboru na urząd prezydującego burmistrza. W 1671 Johann Peter Titius zadedykował mu zbiór swych poezji Noctium Poeticarum Manipulus, Ponetaerii Operâ studioque collectus (Dantisci 1671).

Aktywnie zajmował się działalnością kupiecką, lokując kapitały w handlu morskim. Mieszkał w rodzinnej kamienicy przy Jopengasse (ul. Piwna). Niewykluczone, że w skład jego majątku nieruchomego weszła na pewien czas także kamienica przy Langer Markt 13 (Długi Targ).

Był dwukrotnie żoanty, po raz drugi ożenił się 21 I 1659 z Constantią, córką burmistrza Daniela Falckego (wdową po kupcu Heinrichu Nimsgardtcie). Pochowany 17 IV 1685 w kościele Najświętszej Marii Panny, kazanie pogrzebowe wygłosił wspomniany pastor Constantin Schütz. DK

Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. II, s. 100 (1609: ojciec); t. VI, s. 426 (1658: brat, Joachim, syn Joachima).
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 124.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus succinctus originem et constitutionem Gymnasii Dantisci … itemque recensionem superiorum ejus antistitum..., Lipsiae 1713, s. 19.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 291.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 186.